Hava freni (havacılık)
Hava freni veya hız frenleri, havacılıkta iniş sırasında sürüklenmeyi artırmak veya yaklaşma açısını artırmak için kullanılan bir tür uçuş kontrol yüzeyidir. Hava frenleri spoilerden farklıdır, çünkü hava frenleri kaldırmada çok az değişiklik yaparken sürüklenmeyi artırmak için tasarlanmıştır, spoiler ise kaldırma-sürükleme oranını düşürür ve kaldırma kuvvetini korumak için daha yüksek bir hücum açısı gerektirir, bu da daha yüksek perdövites hızına neden olur.[1]
Bilinen en eski hava freni 1931 yılında geliştirilmiş ve kanat destek payandalarına yerleştirilmiştir.[2] Çok geçmeden kanadın arka kenarının altında bulunan hava frenleri geliştirildi ve onlarca yıl boyunca standart uçak hava freni haline geldi.
1936'da, II. Dünya Savaşı'ndan önce Nazi Almanya'sı Deutsche Forschungsanstalt für Segelflug (DFS) planör araştırma organizasyonuna başkanlık eden Hans Jacobs, planörler için her bir kanadın üst ve alt yüzeyinde yer alacak, bıçak tarzı kendi kendine çalışan dalış frenleri geliştirdi.[3] Çoğu erken dönem planör, inişe yaklaşırken iniş açısını ayarlamak için kanatlarda spoilerler ile donatılmıştır. Daha modern planörler ise konumlarına bağlı olarak kaldırma kuvvetini azaltabilen ve sürtünmeyi artırabilen hava frenleri kullanır.
Genellikle, hem spoilerin hem de hava frenlerinin özellikleri arzu edilir ve birleştirilir - çoğu modern jet yolcu uçağı, birleşik spoiler ve hava freni kontrollerine sahiptir. İnişte, tekeler yere değdiğinde bu spoilerlerin açılması dramatik bir kaldırma kuvveti kaybına neden olur ve bu nedenle uçağın ağırlığı kanatlardan alt gövdeye aktarılır ve tekerleklerin mekanik olarak daha az kayma şansı ile frenlenmesine olanak tanır. Ayrıca, spoiler tarafından oluşturulan parazit sürükleme doğrudan frenleme etkisine yardımcı olur. Ters itme, inişten sonra uçağın yavaşlamasına yardımcı olmak için de kullanılır.[4]
Neredeyse tüm jet uçaklarda bir hava freni veya çoğu uçakta hava freni görevi de gören spoiler bulunur. Pervaneli uçaklar, motor gücü azaltıldığında pervanenin doğal frenleme etkisinden yararlanır, ancak jet uçakların böyle doğal bir frenleme etkisi yoktur ve iniş hızını kontrol etmek için hava frenlerini kullanmaları gerekir. Birçok erken dönem jet, iniş için yaklaşırken (Arado Ar 234, Boeing B-47) veya inişten sonra (English Electric Lightning) paraşüt kullanmıştır.
1950'lerde tasarlanan Blackburn Buccaneer deniz taarruz uçağının bölünmüş bir kuyruk konisi vardı ve değişken bir hava freni olarak yanlara doğru hidrolik sistemle açılabiliyordu. Bu sistem ayrıca uçak gemisi üzerindeki kapalı alandaki uçağın uzunluğunun azaltılmasına yardımcı oluyordu.
F-15 Eagle, Suhoy Su-27, F-18 Hornet ve diğer avcu uçakları kokpitin hemen arkasında yer alan hava frenlerine sahiptir.
Kaynakça
değiştir- ^ "Speed brake". Britannica. 28 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Aralık 2019.
- ^ "Air Brakes for Planes Greatly Reduce the Landing Speed". Popular Science. 122 (1). Ocak 1933. s. 18. 12 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2020.
- ^ Reitsch, Hanna (Nisan 1997) [1955]. The Sky My Kingdom: Memoirs of the Famous German WWII Test-Pilot (Greenhill Military Paperback). Stackpole Books. s. 108. ISBN 9781853672620.
- ^ "Spoilers And Speedbrakes - SKYbrary Aviation Safety". www.skybrary.aero. 8 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Aralık 2019.