Halepçe Katliamı

İran-Irak Savaşında Kürtlere karşı düzenlenen başkaldırıyı bastırma operasyonu


Halepçe Katliamı veya Halepçe'ye zehirli gaz saldırısı, İran-Irak Savaşı esnasında Saddam Hüseyin'in, 1986-1988'de Irak'ın kuzeyinde Kürtlere karşı düzenlettiği El-Enfal Harekâtı adlı başkaldırıyı bastırma operasyonunun bir parçasıdır. Kanlı Cuma olarak da bilinen bu ağılı gaz saldırısı (Kürtçe: Kîmyabarana Helebce کیمیابارانی ھەڵەبجە) Kürt halkına yapılmış bir katliam olarak kabul edilir.[1] Birleşmiş Milletlerce yürütülmüş tıbbi incelemeler sonucunda saldırıda hardal gazı ile türü tespit edilememiş bir sinir gazı çeşidinin kullanıldığı tespit edilmiştir.[2]

Halepçe Katliamı
Saldırı sonrası hayatını kaybeden kişilerin mezarları
BölgeHalepçe, Kürdistan Bölgesel Yönetimi, Irak
Tarih16 Mart 1988
10:50 (GMT+3)
HedefSiviller, Peşmerge, İran Ordusu
Saldırı türü
Kimyasal silah
SilahlarHardal gazı, Sinir gazı
Ölü3200-5000
Yaralı7000-10.000
İşleyenlerAli Hasan el-Mecid
Saddam Hüseyin
SaldırganlarIrak Ordusu
Sebepİran-Irak Savaşı

Saldırıda 3.200 ile 5.000 arasında kişi öldü ve 7.000 ile 10.000 arası sivil yaralandı.[3] Saldırıdan sonra komplikasyonlar, çeşitli sayrılıklar çıktı ve yapılan doğumlar sağlıklı neticelenemedi.[4] Bu saldırı o bölgelerde Kürt halkına, sivil nüfusa karşı yapılmış en büyük kimyasal saldırı olarak bilinir.[5] Irak Yüksek Ceza Mahkemesi 1 Mart 2010 tarihinde soykırım eylemi olarak Halepçe Katliamı'nı tanıdı. Saldırı bazı ülkelerde parlamentolar tarafından insanlığa karşı işlenmiş bir suç olarak tanımlanıp, kınandı. Ayrıca Türkiye Büyük Millet Meclisine bu katliamın tanınması için kanun teklifi verildi.[6][7][8]

Kimyasal saldırı öncesindeki gelişmeler

değiştir

Saddam Hüseyin'in 23 Şubat-16 Eylül 1988 tarihleri arasında El-Enfal Harekâtı'nı şiddetlendirdiği dönemde Mart ayının ortasında İran ordusu Zafer-7 Harekâtı adlı genel taarruzu başlattı. Celal Talabani liderliğindeki Kürdistan Yurtseverler Birliği'ne bağlı Peşmergeler de İran ordusu ile işbirliği yaparak Halepçe kasabasına girdi ve isyan başlattı.

 
'Kimyasal Ali'

Kimyasal saldırı

değiştir

Saddam Hüseyin İran ordusunun ilerleyişini durdurmak için Irak Ordusunun Kuzey Cephesi Komutanı olan Korgeneral Alî Hasan al-Majîd al-Tikritî'ye (batı medyası tarafından 'Kimyasal Ali' lakabı ile bilinir) zehirli gaz bombaları kullanmayı emretti.[kaynak belirtilmeli]

16 Mart 1988'de zehirli gaz bombalarını taşıyan sekiz MiG-23 uçağı tarafından Halepçe kasabasına bombardıman düzenlendi. Halepçe sakinleri, İran askerleri ve Peşmergelerle birlikte 5.000'den[9] fazla insanın öldüğü, 7.000'den fazla insanın da yaralandığı tahmin ediliyordu. Ancak Irak Savaşı'ndan sonra bölgeye giren yabancılar tarafından bu rakamın daha da büyük olduğu tespit edildi.[kaynak belirtilmeli]

 
Saddam Hüseyin'in yargılamasının yapılmasından önce kendisiyle yapılan görüşme sırasında. (2004)

Sonuçları

değiştir

19 Ağustos 1988'de Irak ve İran, ateşkes anlaşmasını imzaladılar. Irak ordusu ateşkesten 5 gün sonra Halepçe'yi geri aldı ve bu işgal esnasında 200 sakinin öldürüldüğü söylenmektedir.[kaynak belirtilmeli]

Süleymaniye Üniversitesi Tıp Fakültesi öğretim üyesi Prof. Fuat Baban, 7 Aralık 2002 tarihli 'The Sydney Morning Herald' gazetesinde yayımlanan 'Experiment in Evil' başlıklı makalesinde, Halepçe'de engelli doğum oranının Hiroşima ve Nagasaki'nin 4-5 katı olduğunu iddia etti. Amerika Birleşik Devletleri ise bu iddiayı suistimal ederek Zayıflatılmış Uranyum mermilerini kullanmasını meşrulaştırmaya çalıştı.[kaynak belirtilmeli]

Saddam Hüseyin, Halepçe Katliamı'nda Kürtlere karşı soykırım yaptığı suçlamasıyla da yargılanırken, başka bir katliam suçundan Duceyil Katliamı'nda, insanlığa karşı işlenen suçlardan mahkûm edildi ve asılarak idamına karar verildi. (5 Kasım 2006)[10]

Pelletier iddiası

değiştir

2004'te CIA'nın eski Orta Doğu'dan sorumlu yüksek araştırmacısı ve 1988-2000 arasında Amerika Kara Harp Okulu öğretim üyesi görevinde bulunmuş olan Prof. Stephen Pelletier tarafından hazırlanan ve söz konusu zehirli silahların İran'a ait olduğunu gösteren rapor açıklandı.[kaynak belirtilmeli]

Japon heyetinin ziyareti

değiştir

Mart 2007'de Halepçe'yi ziyaret eden bir Japon heyeti Hiroşima'ya yapılan atom bombası saldırısından hasar gören Aogiri (İmparatoriçe Pavlonyası) fidesi hediye etti.[kaynak belirtilmeli]

Tarık Aziz'in İran'ı suçlaması

değiştir

Irak Yüksek Ceza Mahkemesi'nin kararı

değiştir

1 Mart 2010'da Irak Yüksek Ceza Mahkemesi Halepçe Katliamı soykırım olarak tanıdı. Kürdistan Bölgesel Yönetimi tarafından memnuniyetle karşılandı.[11]

İlgili şarkılar

değiştir
  • Hakan Yeşilyurt, Halepçe (Bize Kalan - 2013)
  • Şivan Perwer, 'Halepçe' Hasan Hüseyin Demirel: Halepçe (sessiz tanık-1989)
  • Grup Baran, Halepçe Ağıdı: Yediveren (1989)
  • GANİ NAR, Rewsha Helepce
  • Hozan Dino, Ez Zarokek Bê Navım
  • İlker Çakmak, Halepçe
  • Grup Kervan, Ax Halepçe (2011)
  • Bilal, Ax Halepçe
  • Emin Gülsever/Selami Güneş Ax Halepçe Şiir ve ağıt (2021)

İlgili filmler

değiştir

Kaynakça

değiştir
  1. ^ "Halepçe Katliamı". 17 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2015. 
  2. ^ Hiltermann, Joost R. (2007). A Poisonous Affair: America, Iraq, and the Gassing of Halabja. Cambridge University Press. s. 195. ISBN 9780521876865. 
  3. ^ "Halepçe Katliamı Kurbanları". BBC News. 10 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ağustos 2013. 
  4. ^ "Katliam Sonrası". dlawer.net. 20 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ağustos 2013. 
  5. ^ "Kabul edilen en büyük kimyasal saldırı". 17 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2015. 
  6. ^ "Halepçe Katliamı tanındı". Radikal. 21 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2015. 
  7. ^ "Halepçe Katliamı tanındı". Aljazeera.com. 11 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2014. 
  8. ^ "Halepçe Katliamı tanındı" (PDF). 27 Aralık 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2015. 
  9. ^ Ilario Salucci, Irak'ta Solun Tarihi, s.118.
  10. ^ "Saddam Hüseyin'e idam cezası". 25 Kasım 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2010. 
  11. ^ "Irak Yüksek Ceza Mahkemesi'nin soykırımı tanıma kararı". 26 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Aralık 2015. 

Dış bağlantılar

değiştir