Gaius Iulius Phaedrus

Gaius Iulius Phaedrus (Grekçe: Φαῖδρος), Ezop Masallarını Latinceye aktaran ilk kişi olarak bilinen Romalı fabl yazarı.

Gaius Iulius Phaedrus
Meslek	Yazar
Dönem	Gümüş Çağ
Tür	Fabl

Hayatı

Phaedrus, kendisini Pierian Dağları'nda doğmuş birisi olarak tanımlar, muhtemelen Pydna'da ve Thraceli müzisyen Linus ile Orpheus'u hemşerileri olarak adlandırır. El yazmalarındaki başlıklar ve açıklamalar, onu Augustus'un azatlı kölesi olarak tanımlar. Bazıları bu verilerden yola çıkarak, Phaedrus'un çocukken L. Calpurnius Piso'nun Thrace seferinin ardından köle olarak Roma'ya getirildiğini öne sürmüştür.

Phaedrus, Roma'da ya da başka bir yerde, gençliğinde Latin edebiyatı üzerine çalışmıştır, zira Ennius'tan bir dize alıntı yaparak onu çocukken okuduğunu söyler. İlk iki fabl eserini yayımladığında, Sejanus'un hem suçlayıcı, hem tanık, hem de hâkim olduğu bir dava ile karşı karşıya kalmıştır. Şairin ne ceza aldığı net olmamakla birlikte, üçüncü kitabının prologunda belirttiği üzere, bir Eutychus'tan kendisi adına araya girmesini rica etmektedir. Üçüncü kitabın epilogunda, şair kendisini orta yaşların ilerlemiş dönemlerinde olarak tanımlar, ve Phaedrus'un beşinci kitabının son şiiri, yaşlandığını ima etmektedir.

Phaedrus'un kendisi hakkında söylediklerinin ne ölçüde doğru olduğunu belirleyebilecek dış kaynağa dayalı bir kanıt bulunmamaktadır ve bilim insanları şiirlerde bulunan biyografik bilgilere farklı derecelerde önem atfetmişlerdir. Attilio de Lorenzi'nin biyografisi Fedro, Perry tarafından "oldukça tutarlı ve ikna edici bir genel portresi" olarak değerlendirilir ve "yazarın vardığı sonuçların hiçbirinde makul olmayan ya da olasılık dışı bir şey" bulunmadığını söyler, ancak başka bir eleştirmen tarafından "de Lorenzi'nin yaratıcı hayal gücünden doğan bir romantizm" olarak tiye alınır ve "okuması eğlenceli, ancak her zaman inanması pek kolay olmayan" bir eser olarak değerlendirilir. Franz de Ruyt da, de Lorenzi'nin yorumunu "zayıf temellere dayanan ve romansı" olarak eleştirir ve Fedro'yu genel olarak orijinal ve faydalı bir eser olarak kabul eder, ancak biyografik bilgiler açısından dikkatli yaklaşılmasını tavsiye eder. Edward Champlin, Phaedrus'un yaşamına dair geleneksel anlatının "bilimsel literatürde aktarıldığını" kabul etmekle birlikte, bu anlatının en yaygın kabul gören genel hatlarını dahi "tamamen hayal ürünü" olarak eleştirir ve Phaedrus'un kendisi hakkında söylediklerinin Roma'da doğduğunu ve hayatı boyunca orada özgür bir vatandaş olarak yaşadığını kanıtlamak için de yeniden yorumlanabileceğini savunur. Bununla birlikte, şiirlerde "Roma hukukuna dair şaşırtıcı derecede gelişmiş bir ilgi" gözlemlendiği gerekçesiyle Champlin, "Phaedrus'un bir avukat" olduğunu öne sürer.

İlk kez Ezop'un bu türünü altılı iambik ölçüyle ele almıştır. Bu tür Roma döneminin sonuna dek, daha sonra da Orta Çağ ve Modern Çağ'da kendini göstermiştir.

Tarihler

Sejanus'un MS 31'de öldüğü göz önüne alındığında, Phaedrus'un şiirlerinin Sejanus'un hoşuna gitmediğine dair ifadesi, genellikle ilk iki kitabın bu tarihten önce yazıldığını göstermektedir. İlk iki eserinin Tiberius'un hükümdarlığı (14 – 37) sırasında yayımlandığı, II.5.7'de Tiberius'un hâlâ hayatta olduğu ima edilerek desteklenmektedir. Çoğu akademisyen, Phaedrus'un Sejanus'tan, ona karşı korkacak bir şeyi kalmamış gibi düşmanca bir tavırla bahsetmesinden yola çıkarak, üçüncü kitabın Sejanus'un ölümünden sonra yazıldığını düşünmektedir. Ancak bu kitabın bundan çok geçmeden yazıldığı düşünülür, zira Sejanus'un Phaedrus'un üzerindeki zulmünden kaynaklanan etkileri devam etmektedir. Şairin üçüncü kitabında kendisinin orta yaşların ileri dönemlerinde olduğunu belirtmesi, doğum tarihini yaklaşık olarak MÖ 15 veya MÖ 18 yılına tarihlemektedir. Phaedrus'un, Beşinci kitapta, fabldaki köpek gibi yaşlılıktan bitap düştüğüne dair benzetmesi göz önüne alındığında, bilim insanları onun Claudius (41–54) veya Nero (54–68) döneminde yaşlanmış olarak öldüğünü varsaymaktadırlar; Giuseppe Zago ise Phaedrus'un, Genç Seneca'nın Moral Epistulae ve De beneficiis eserlerini okuduktan sonra ilk kitabını gözden geçirdiğini düşünür, bu durumda Phaedrus'un Nero veya Vespasianus (69–79) döneminde öldüğü çıkarımını yapmaktadır.

Edebî kişiliği

Yazdığı masallar beş kitaptan oluşur. Her kitabın bir önsözü ve sonsözü vardır. Hoşuna gitmeyen bir mahkeme olayından, başına gelen haksız bir felaketten üçüncü kitabının önsözünde yakınır ama bunun tam olarak ne olduğunu söylemez. Bunun hakkında sadece Tiberius'un çok güçlü yandaşı Sejanus'un ona acı çektirdiği bilinmektedir.

Tiberius zamanında iki masal kitabı yayınlamıştır. Birincisinin önsözünde elindeki malzemenin Ezop'a ait olduğunu söyler, kendisi bunu altılı ölçüyle şiir haline getirmiştir, insanların gülmesini sağlayan ve onlara dikkatli olmaları konusunda uyarıda bulunan masalların simgesel içeriğini açıklar. İkinci kitabın önsözünde malzemenin Ezop'a özgü olarak kaldığını onayladıktan sonra değişiklik yapmak amacıyla araya kendisinden bir şeyler ekleyeceğini açıklar. Brevitas'ı sayesinde okuyucunun bunu iyi karşılamasını ister, sonsözde ise Ezop'tan sonra masalın ikinci adamı olarak tanınır ve masal türünün nasıl ortaya çıktığını anlatır. Onun ününü kıskanmadığını ama onunla yarıştığını söyler. Üçüncü kitabın önsözünde Ezop'un biçemiyle yazacağını söyler. Dördüncü kitabın önsözünde Ezop'un çok az örnek verdiğini, oysa kendisinin eski türden yararlanarak daha çok masal yarattığını anlatır. Beşinci kitabın önsözünde Yunan bir masalcıya hak ettiğini, yapıtında ondan söz ederek verdiğini anlatır.

Birinci kitabın önsözünde masallarında bitkileri de konuşturacağını söyler. Konuşan ağaçların tek örneği olan oduncu ve balta hakkındaki Phaedrus masalı Orta Çağ'dan kalma açıklayıcı bir parçada ortaya çıkmaktadır:

“	İnsanoğlu balta yaptığı zaman, ağaçlardan sağlam bir sap istedi; insanoğlu sapı aldı, baltaya taktı ve ağaçları, dalları ve canının istediği her şeyi kesmeye başladı. Meşe, dişbudağa şöyle dedi: 'Düşmanımıza sap vererek biz bunu hak ettik, düşmana hiçbir şey vermemek gerekiyor.'	„

Bu masal birinci kitaba aitti ve bu türden başka masalların olduğunu düşünmemek gerekir çünkü bir tek örnek önsözdeki açıklamayı temize çıkarmak için yeterlidir. Birinci kitabın neredeyse tüm malzemesini oluşturan hayvan masallarından hareketle geleneksel ve tarihî kısa öyküyü, küçük romanı, duygusal ve komik nükte niteliğindeki kısa sahne oyununu, sembolik tabloyu içine alacak kadar planını genişletmiştir.

Antik Çağ masal türünde bizzat kendini ifade etmek için hayvan biçimine girmek zorunda olan insanlığın kararlı bir açıklamasına sahip olmuştur. Hayvanların yerine insanlar olsaydı insan yaşamının bir alışkanlığını değil, bir olayı ifade etmeye yarardı. Tüm bu eğlendirici hayvan manzaraları insan huyunun çeşitliliğinden kaynaklanmaktadır. Bu hayvan manzaralarında kurbağaların vraklayan basitliği, şanssız geyiğin kendini beğenmişliği, iyi huylu ineğin uyuşuk cüssesi, keçinin aptallığı, sineğin umursamazlığı, karıncanın can sıkıcı çalışkanlığı, kartalın aldatıcı olmayan gücü, çaylağın açgözlülüğü vardır. Ama Phaedrus Ezop gibi değildir, Ezop insanın desteklemek zorunda kaldığı kötü yanlarına karşın hayvanları tanır, onları görür ve sever. Latin ozanda basit bir biçimde gerçeği gözlemleme alışkanlığı ve hayal etme kavramı eksiktir. Masalında sadece insan sesi duyulur, hareket ve hayvanın canlı profili görülmez. Masalcı ozan tamamen ahlaka ve simgeselliğe yönelmiştir.

İlk iki kitapta özellikle şiirin başına yerleştirilmiş ahlak duyuruları hem gururlu hem de aşırı anlatımla zaman zaman iyi bir uyum içinde değildir, bunun nedeni hiç ahlak dersi çıkarılmayacak konulardan zorla ahlak dersi çıkartmaya çalışmasıdır. Ahlak önerilerine karşın Phaedrus'ta değişmez gerçeğin melankolik duygusu vardır, bazen anlatının aşırı iyimser içeriğinin tersini söyler ya da onu düzeltir. Yaşam ona olduğu gibi gözükür yani yaşam onun için acının ve sevincin bir karışımıdır. İnsanlar da ozana oldukları gibi görünürler. Güçlüler sık sık güçlerini gösterirler, zayıflar her zaman ezilirler, kötüler hep kötüdür. Biçeminin özellikleri kısalık ve inceliktir, yani bir masalda olması gereken sadelik ve açıklık.

Kaynakça

• Conte, Gian Bagio (1994). Latin Literature: A History (İngilizce). Joseph B. Solodow, çev. Londra: Johns Hopkins University Press. 
• Erim, Müzehher (1987). Latin Edebiyatı. İstanbul: Remzi Kitabevi. 
• Paratore, Ettore (1969). La Letteratura Latina dell'Eta Imperiale (İtalyanca). Milano: Sansoni/Academia. 
• Riposati, Benedetto (1973). Storia della Letteratura Latina (İtalyanca). Roma: Societa Editrice Dante Aligieri. 
• Rose, H. J. (1966). A Handbook of Latin Literature (University Paperbacks) (İngilizce). Londra: Methuen & Co. 
• von Albrecht, Michael (1997). A History of Roman Literature (İngilizce). 2. New York: E. J. Brill. 
• Masallar, Latinceden çeviren: Güngör Varınlıoğlu, Kültür Bakanlığı Yayınları, 1998
• Masallar, Latinceden çeviren: Güngör Varınlıoğlu, Kültür Bakanlığı Yayınları, Yapı Kredi Yayınları, baskılar: 2007 ve 2022.

 İşbu madde Fatma Gül Özaktürk tarafından CC BY-SA 3.0 lisansı altında yayımlanan metin içermektedir.