Elazığ Buzluk Mağarası
Buzluk Mağarası, Elazığ yakınlarındaki Harput antik kentinde bulunan mağaradır. Elazığ merkeze 12 km, Harput'a 6 km uzaklıkta, Harput Platosu üzerindeki Buzluk Tepe'nin kuzey yamacındadır. Buzluk Tepe'nin kuzeyinden geçen fayın etkisiyle oluşan dolinin kuzeyinde bulunur.[1]
Oluşumu
değiştirHarput Paltosu'nun üst kısmı düşey atımlı doğu-batı uzanımlı faylar ile parçalanmıştır. Buzluk Tepe'nin güneyini etkileyen faylanma sonucu çöken katmanların çatlakları doğrultusunda mağaralar gelişmiştir. Fayın çöken bloğunda karstlaşma neticesinde dolin gelişmiş, bunun altında da mağara oluşmaya devam etmiştir. Dolinin genişliği 50 m, uzunluğu (doğu-batı) 110 m'dir. Dolinin iç kısmına düşen yağış suları mağaraya akmakta, yeraltı suyunu oluşturmaktadır.[2] Mağara çevresinde 3–15 m derinliğe sahip kuyu ve oyuk şeklinde mağaracıklar bulunur. Buzluk Mağarası ile bağlantısı olan bu küçük mağaraların rüzgâr oluşumu ile buz oluşumuna katkı yaptıkları düşünülmektedir.[1]
Buz oluşumu
değiştirBuzluk Mağarası'nın klimatik ve morfolojik şartları sonucu yazın buz oluşurken, kış aylarında buz oluşmamaktadır. Bu özelliği ile Türkiye'de tek, dünyada 45 mağaradan biridir. Yazın mağara içi ile dışı arasında sıcaklık farkı en yüksek seviyeye çıkmakta, çok güçlü rüzgâr oluşmaktadır. Hızlı buharlaşma ile sıcaklık düşmekte, buz oluşmaktadır. Kış mevsiminde mağara içi ve dışı arasında sıcaklık farkı yüksek değildir. Güçlü hava akımı oluşmadığından kışın buz oluşmamaktadır. Buzul sarkıtlarının uzunluğu 1-1,5 m, çapı 75 cm'yi bulmaktadır.[1]
Mağara yüzeyinde sıcaklık 22 °C iken 30 m derinde 0 °C ölçülmüştür. Mağarada ilkbahardan ekim ayına kadar buz bulunmaktadır. Kışın fazla yağış alan çevrede, mağara ağzının 5-6m'lik kısmı karla kapanmaktadır. Kışın buzul oluşmamasının bir nedeni de hava sirkülasyonunu önleyecek şekilde, kar örtüsünün mağaranın bazı çıkışlarını kapatmasıdır.[1]
Kullanım
değiştirYaz aylarında yakın zamana kadar mağara buzları çıkarılıp satılmaktaydı. 1950'li yıllarda 20 ailenin buz çıkarıp, satarak ile geçindiği bilinmektedir. Çevrede bu buzlar Kudret Buzu ismi ile pazarlanmıştır. Artık buz çıkarılmayan mağara turistik işlev kazanmıştır.[1] 1950'lerde bir yaz mevsiminde 15-18 ton, günlük 700-900 kilo buz üretimi yapılırdı.[3]
Mağara tarih boyunca gıdaların bozulmaması için eski Harput halkının kullanım alanı olmuş, günümüzde ise turistik amaçlar ile kullanılmaktadır.
Efsaneler
değiştirMağarada 200 metreden aşağıya inilememiştir. Bir rivayete göre bir kadın mağaranın içine düşmüş ve daha sonra yine Elazığ'ın sınırları içinde bulunan Murat Nehri'nden cesedi çıkmıştır.
Kaynakça
değiştir
- ^ a b c d e TONBUL, Prof. Dr. Saadettin; ŞENGÜN, Doç. Dr. M. Taner (2013). "HARPUT ÇEVRESİNDEKİ MAĞARALAR VE COĞRAFİ ÖZELLİKLERİ" (PDF). firat.edu.tr. 25 Mart 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mart 2020.
- ^ "Buzluk Mağarası - Elazığ". kulturportali.gov.tr. 17 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mart 2020.
- ^ BEDİZ, Dr. Danyal (1950). "HARPUT'TA BEDEN BUZLUĞU ve Yazın mağara içinde tabiî şekilde buz teşekkülü hakkında yeni bir izah şekli" (PDF). Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi. 31 Mart 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mart 2020.