Vikipedi

Ehlers-Danlos sendromu

Ehlers-Danlos sendromu (EDS) bir grup kalıtsal bağ doku bozukluğudur.[1][2] Özellikle cildi, eklemleri ve kan damarlarını etkiler.[3] Ehlers-Danlos sendromunun 14 alt türü vardır.[2][4] Hipermobil EDS (hEDS) türü hariç diğer EDS türlerinin genleri bulunmuştur.[2][5] 2018 yılında bulunan türüne henüz isim verilmemiştir.[4]

Bu sendrom 1898 ve 1908 yıllarında, Danimarkalı dermatolog Edvard Lauritz Ehlers ve Fransız doktor Henri-Alexandre Danlos'un bağ doku gevşekliğinin eklem hipermobilitisine ve cildin fazla uzayabilmesine yol açtığını iki farklı vaka çalışmasında bulmuşlardır.[6] Hipermobil Ehlers-Danlos sendromu, diğer alt türlerine göre en sık görülenidir.[7] Teşhis için tıbbi geçmiş değerlendirmesi ve klinik gözlem yapılması gerekir. hEDS için Beighton skoru kullanılarak eklem hipermobilitesi derecesi ölçülür. Genel olarak doktorların EDS hakkında bilgisi az olduğundan[8][9][10] nadir hastalıktan ziyade nadir teşhis konulan bir sendromdur.[11]

1988 yılında Berlin sınıflandırmasına göre, 11 tür Ehlers Danlos vardı ve bunlar romen rakamları ile gösteriliyordu.[12] 1998 yılındaki Villafranche sınıflandırmasına göre, bu sendromun altı alt türü vardı.[13] 2017 yılında Ehlers-Danlos Society tarafından oluşturulan bir grup doktor, genetik bulgularla fizyolojik bulguları birleştirerek yeni bir sınıflandırma geliştirdi.[14] Bu 2017 uluslararası Ehlers-Danlos sendromu sınıflandırmasına göre eski isimler korunup, tüm tiplerin teşhis kriterlerini özellikle hipermobil EDS'nun katılaştırdılar.[14] Ehlers-Danlos sendromu sadece hatalı kolajen proteini sentezinden değil, ADAMTS2, Tenascin XB gibi proteinlerden de etkilenebilmektedir.[2] En sık hipermobil Ehlers-Danlos, klasik Ehlers-Danlos ve vasküler Ehlers-Danlos görülmektedir.[15]

Alt türleri

değiştir
EDS Alt Türü[2] Kısaltılmış Adı[2] Genetik Aktarım Şekli[2] Gen Adı[2] Etkilenen Protein[2]
1 Klasik EDS (Classical EDS) cEDS Otozomal dominant COL5A1

Nadiren: COL1A1

Tip V kolajen

Tip I kolajen

2 Klasik-benzeri EDS clEDS Otozomal resesif TNXB Tenascin XB
3 Kardiyak-Valvüler EDS (Cardiac-valvular EDS) cvEDS Otozomal resesif COL1A2 Tip I kolajen
4 Vasküler EDS vEDS Otozomal dominant COL3A1

Nadiren: COL1A1

Tip III kolajen

Tip I kolajen

5 Hipermobil EDS hEDS Otozomal dominant Bilinmiyor Bilinmiyor
6 Artrokalazi EDS aEDS Otozomal dominant COL1A1, COL1A2 Tip I kolajen
7 Dermatosparaksis EDS (Dermatosparaxis EDS) dEDS Otozomal resesif ADAMTS2 ADAMTS-2
8 Kifoskolyotik EDS kEDS Otozomal resesif PLOD1

FKBP14

LH1

FKBP22

9 Kırılgan kornea sendromu (Brittle Cornea Syndrome) BCS Otozomal resesif ZNF469

PRDM5

ZNF469

PRDM5

10 Spondilodisplastik EDS spEDS Otozomal resesif B4GALT7

B3GALT6

SLC39A13

ß4GALT7

ß3GALT6

ZIP13

11 Muskülokontraktürel EDS mcEDS Otozomal resesif CHST14

DSE

D4ST1

DSE

12 Miyopatik EDS (Myopathic EDS) mEDS Otozomal dominant ya da Otozomal resesif COL12A1 Tip XII kolajen
13 Periodontal EDS pEDS Otozomal dominant C1R

C1S

C1r

C1s

Hipermobil EDS[16]

Eskiden tip III olarak bilinen hEDS'in en bilinen özelliği büyük ve küçük eklemlerde hipermobilite (normalin üstünde hareket aralığı).[17] Bu, eklem subluksasyona (yarım/kısmi çıkma) ve çıkmalara sebep olur. Genellikle hEDS'i olanların kolay moraran, yumuşak, kadife gibi ciltleri vardır ve kronik kas ve/veya kemik ağrıları vardır.[2] Henüz bir genetik testi yoktur.[2][5] Teşhis konulabilmesi için 3 kategorinin hepsini sağlamak gerekiyor. Bunlardan ilki Beighton skorunda ergenlik öncesi çocuklarda 9 üzerinden 6 ve üzeri, ergenlikten 50 yaşına kadar kişiler için 5 ve üzeri ve yaşlılar için 4 ve üzeri alması gerekir. Eğer kişi, yaşına göre alması gereken puandan 1 eksiği varsa 5-soruluk ankette[18] en az iki sorunun cevabı evet olmalıdır.

  1. Hiç ellerini dizlerini kırmadan yere değdirebiliyor muydun (ya da şimdi değdirebiliyor musun)?
  2. Hiç başparmağın koluna değebiliyor muydu (ya da şimdi değebiliyor mu)?
  3. Çocukken vücudunu değişik şekillere sokup arkadaşlarını eğlendiriyor muydun?
  4. Çocukken ya da ergenlik zamanında omzunuz ya da diziniz birden çok kere yerinden çıktı mı?
  5. Kendi eklemlerinizi "esnek" hissediyor musunuz?

İkinci kategori ise üç alt grubu var ve en az ikisini geçmek gerekiyor. Bunlardan ilki 12 sorunun en az beşine evet denmesi gerekiyor. Bu sorulardan birkaç tanesi: tekrarlayan ya da çoklu fıtık, atropik yara, pelvik organ prolapsusu, mitral valve prolapsusu, aort kökü büyümesi (Z>+2), vb.[2] İkincisi, birinci derece aile bireyinde olması, üçüncüsü ise kas-iskelet sistemindeki sorunlarla ilgili sorulardan en az birine evet demek gerekiyor.[2] Son kategoride ise bu semtomları göztermesini sağlayacak başka bir hastalığın olmaması gerekiyor (mesela lupus, romatoid artrit ya da EDS'nin diğer türleri, Marfan sendromu, vb).[2]

1998 yılındaki teşhiş kriterine göre fark vardır. 2 ana kriteri ya da 1 ana 2 yan kriteri geçmek yeterliydi.[13] Bu ana kriterlerin içinde cilt elastikiye artışı ve/veya kadife gibi yumuşak cilt ve genel eklem hipermobilitesi (Beighton skoru ile ölçülüyor). Yan kriter olarak, kronik ağrı, tekrarlayan eklem çıkmaları ve pozitif aile geçmişini içeriyor.[13] 2017 yılında Ehlers-Danlos Society tarafından değiştirilen teşhis kriteri ile artık hEDS teşhisi konamayan hastalara ise Hipermobilite Spektrum Bozuklugu (Hypermobility spectrum disorder/HSD) teşhisi konuyor.[14]

Hipermobil Ehlers-Danlosu olan kişilerde hipermobilite dışında gastrointestinal, disotonomi, postural ortostatik taşikardi sendromu (POTS) gibi sorunlar görülebilir.[14]

Klasik EDS

Eskiden tip I olarak bilinen cEDS'in (classical EDS) en belirgin özelliği cilt elastikiyesinde artış, atropik yara izi ve genel eklem hipermobilitesidir. Kolay morarma, yumuşak cilt, kırılgan cilt, fıtık, vb. bu alt türünde görülebilir. cEDS hastalarının %90'ında tip V kolajeni şifreleyen genlerinde (COL5A1, COL5A2) heterojen bir mutasyon vardır.[17] Nadirende COL1A1 genindeki mutasyon, tip I kolajeni etkileyebilir.[2]

Vasküler EDS

Eskiden tip 4 olarak bilinen vEDS'in (vascular EDS) en belirgin özelliği ince, kırılgan ve kolay moraran bir cilt, erken yaşta atardamarda yırtılmadır. COL3A1 genindeki varyasyonlar tip III kolajeni etkiler, nadiren COL1A1 varyasyonları tip I kolajenini etkileyerek vEDS'ye sebep olur. Teşhis kriterlerinde arterin genç yaşta rüptürü, bağırsak yıltılması, hamilelik sırasında uterusun yırtılması, karotis-kavernöz sinüs arteriyovenöz fistül, kolay morarma, ince yarı saydam damarları gözüken cilt, karakteristik yüz hatları, pnömotoraks, acrogeria, çarpık ayak, doğuştan kalça çıkığı, küçük eklemlerde hipermobilite, tendon ve kas rüptürü, keratokonus, diş eti çekilmesi ve kırkınlıgı, erken başlangıçlı varisli damar gibi semptomlar vardır.[2]

Artrokalazi EDS

Eski adıyla tip VIIA ve VIIB olarak bilinir. COL1A1 ya da COL1A2 genindeki altıncı eksonunda tam ya da kısmi kaybı sebep olur. Otomozal dominant şekilde aktırılır.[2]

Belirtileri

değiştir
  • Eklemlerde hipermobilite
  • Ciltte elastikiyet artışı

Ehlers-Danlos ile sık görülen hastalıklar

değiştir

POTS (Postural ortostatik taşikardi sendromu) hEDS olan kişilerin üçte ikisinde görülür.[19] Mavi sklera kEDS, kırılgan kornea sendromunda, spEDS ve mcEDS daha çok görülmesi beklenir.[14] Mast hücre sorunları daha sık gözükür.[20]

Tedavisi

değiştir

Ehlers-Danlos sendromunun çözümü yoktur ancak semptomatik tedavi uygulanır. Kardiyovasküler sisteminin yakından takip edilmesi, fizik tedavi, ortopedik aletlerle (tekerlekli sandalye, korse, atel, vb.) hasta rahat ettirilir.[21]

İlaçlarla olası etkileşimi

değiştir

13 tür Ehlers-Danlos sendromu olduğu bilinse bile, normalde kullanılan bazı ilaçların türü fark etmeyecek şekilde Ehlers Danlos sendromu olan bireylerde farklı ve beklenmeyen etkileşim yaptıkları görülmüştür. Amerika Birleşik Devletleri Gıda ve İlaç Dairesi'nin de uyarısı bulunan bu ilaç antibiyotik gruplarından biri olan florokinolon ailesidir, bu ilacın olası yan etkileri olan aort anevrizması ve diseksiyonu riski bağ doku bozukluğunda görülme oranı çok daha yüksek olduğundan mümkünse başka bir antibiyotik ailesi ya da dikkatli verilmesi öneriliyor.[22][23]

Bazı kaynaklar Ehlers Danlos sendromu olan bireylerin normale kıyasla 2.5 kat daha sık lokal anestezi ile sıkıntı yaşadığını, yeterince etki etmediğini ya da etkisini normalden daha hızlı bir şekilde kaybettiği belirtilmiş.[24][25][26]

Toplum ve popüler kültür

değiştir

EDS, keman virtüözü Niccolò Paganini'nin yeteneğine katkıda bulunmuş olabilir, çünkü tipik bir keman sanatçısından daha geniş akorlar çalabiliyordu. Ancak gerekli testler yapılamadığından, hangi türünün olduğu ya da gerçekten Ehlers Danlos Sendromu olup olmadığı bilinmemektedir ve uzmanlar bu konuda ortak bir fikre sahip değiller.[27][28]

The Good Place dizisi ile bilinen oyuncu ve aktivist Jameela Jamil, kendisinde Ehlers Danlos Sendromu olduğunu ilk önce kendi İnstagram sayfasında açıklıyor, sonrasında da kendi sosyal medya hesaplarından ara ara bu konuyla ilgili paylaşımda bulunuyor.[29][30]

2020 yılında Amerika Güzeli seçilen Camille Schrier'de ise klasik Ehlers Danlos Sendromu var.[31]

Kaynakça

değiştir
  1. ^ "Arşivlenmiş kopya". 15 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ocak 2020. 
  2. ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q Malfait, Fransiska; Francomano, Clair; Byers, Peter; Belmont, John; Berglund, Britta; Black, James; Bloom, Lara; Bowen, Jessica M.; Brady, Angela F.; Burrows, Nigel P.; Castori, Marco (Mart 2017). "The 2017 international classification of the Ehlers-Danlos syndromes". American Journal of Medical Genetics. Part C, Seminars in Medical Genetics. 175 (1): 8-26. doi:10.1002/ajmg.c.31552. ISSN 1552-4876. PMID 28306229. 19 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Nisan 2021. 
  3. ^ "Arşivlenmiş kopya". 31 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ocak 2020. 
  4. ^ a b Blackburn, Patrick R.; Xu, Zhi; Tumelty, Kathleen E.; Zhao, Rose W.; Monis, William J.; Harris, Kimberly G.; Gass, Jennifer M.; Cousin, Margot A.; Boczek, Nicole J.; Mitkov, Mario V.; Cappel, Mark A. (Nisan 2018). "Bi-allelic Alterations in AEBP1 Lead to Defective Collagen Assembly and Connective Tissue Structure Resulting in a Variant of Ehlers-Danlos Syndrome". The American Journal of Human Genetics. 102 (4): 696-705. doi:10.1016/j.ajhg.2018.02.018. ISSN 0002-9297. PMC 5985336 $2. PMID 29606302. 
  5. ^ a b "Arşivlenmiş kopya". 21 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ocak 2020. 
  6. ^ Grahame, R. (25 Mayıs 2016). "Ehlers-Danlos syndrome". South African Medical Journal = Suid-Afrikaanse Tydskrif Vir Geneeskunde. 106 (6 Suppl 1): S45-46. doi:10.7196/SAMJ.2016.v106i6.10991. ISSN 0256-9574. PMID 27245524. 1 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2023. 
  7. ^ Howard P Levy (22 Ekim 2004). "Hypermobile Ehlers-Danlos Syndrome". Erişim tarihi: 31 Ekim 2023. 
  8. ^ "Arşivlenmiş kopya". 1 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2020. 
  9. ^ "Arşivlenmiş kopya". 2 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2020. 
  10. ^ Bregant, Tina; Klopcic Spevak, Milica (29 Ağustos 2018). "Ehlers–Danlos Syndrome: Not Just Joint Hypermobility". Case Reports in Medicine (İngilizce). doi:10.1155/2018/5053825. PMC 6136482 $2. PMID 30228818. 22 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2021. 
  11. ^ C. Hamonet (Ocak 2017). "Ehlers-Danlos-Tschernogobow Syndrome: A Frequent, Rarely Diagnosed Disease whose Patients are often the Victim of an Abusive Psychiatrization". doi:10.4172/2167-1044.1000275. 1 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ekim 2023. 
  12. ^ Beighton, P.; Paepe, A. de; Danks, D.; Finidori, G.; Gedde‐Dahl, T.; Goodman, R.; Hall, J. G.; Hollister, D. W.; Horton, W.; McKusick, V. A.; Opitz, J. M. (1988). "International nosology of heritable disorders of connective tissue, Berlin, 1986". American Journal of Medical Genetics (İngilizce). 29 (3): 581-594. doi:10.1002/ajmg.1320290316. ISSN 1096-8628. 10 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2021. 
  13. ^ a b c Beighton, Peter; Paepe, Anne De; Steinmann, Beat; Tsipouras, Petros; Wenstrup, Richard J. (1998). "Ehlers-Danlos syndromes: Revised nosology, Villefranche, 1997". American Journal of Medical Genetics (İngilizce). 77 (1): 31-37. doi:10.1002/(SICI)1096-8628(19980428)77:13.0.CO;2-O. ISSN 1096-8628. 21 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2021. 
  14. ^ a b c d e Malfait, Fransiska; Francomano, Clair; Byers, Peter; Belmont, John; Berglund, Britta; Black, James; Bloom, Lara; Bowen, Jessica M.; Brady, Angela F.; Burrows, Nigel P.; Castori, Marco (2017). "The 2017 international classification of the Ehlers–Danlos syndromes". American Journal of Medical Genetics Part C: Seminars in Medical Genetics (İngilizce). 175 (1): 8-26. doi:10.1002/ajmg.c.31552. ISSN 1552-4876. 30 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2021. 
  15. ^ Chiarelli; Ritelli; Zoppi; Colombi (12 Ağustos 2019). "Cellular and Molecular Mechanisms in the Pathogenesis of Classical, Vascular, and Hypermobile Ehlers‒Danlos Syndromes". Genes (İngilizce). 10 (8): 609. doi:10.3390/genes10080609. ISSN 2073-4425. PMC 6723307 $2. PMID 31409039. 20 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ocak 2021. 
  16. ^ "Arşivlenmiş kopya". 27 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2020. 
  17. ^ a b "Arşivlenmiş kopya". 1 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2020. 
  18. ^ "Arşivlenmiş kopya". 3 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2020. 
  19. ^ Miller, Amanda J.; Stiles, Lauren E.; Sheehan, Timothy; Bascom, Rebecca; Levy, Howard P.; Francomano, Clair A.; Arnold, Amy C. (Mart 2020). "Prevalence of hypermobile Ehlers-Danlos syndrome in postural orthostatic tachycardia syndrome". Autonomic Neuroscience (İngilizce). 224: 102637. doi:10.1016/j.autneu.2020.102637. PMC 7282488 $2. PMID 31954224. 7 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2021. 
  20. ^ Seneviratne, Suranjith L.; Maitland, Anne; Afrin, Lawrence (2017). "Mast cell disorders in Ehlers–Danlos syndrome". American Journal of Medical Genetics Part C: Seminars in Medical Genetics (İngilizce). 175 (1): 226-236. doi:10.1002/ajmg.c.31555. ISSN 1552-4876. 5 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2021. 
  21. ^ "Arşivlenmiş kopya". 8 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2020. 
  22. ^ "FDA warns about increased risk of ruptures or tears in the aorta blood vessel with fluoroquinolone antibiotics in certain patients". FDA Drug Safety Communication. 21 Aralık 2018. 9 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2024. 
  23. ^ Lee, Chien-Chang; Lee, Meng-tse Gabriel; Chen, Yueh-Sheng; Lee, Shih-Hao; Chen, Yih-Sharng; Chen, Shyr-Chyr; Chang, Shan-Chwen (1 Kasım 2015). "Risk of Aortic Dissection and Aortic Aneurysm in Patients Taking Oral Fluoroquinolone". JAMA Internal Medicine. 175 (11): 1839-1847. doi:10.1001/jamainternmed.2015.5389. ISSN 2168-6106. 
  24. ^ Schubart, Jane R.; Schaefer, Eric; Janicki, Piotr; Adhikary, Sanjib D.; Schilling, Amber; Hakim, Alan J.; Bascom, Rebecca; Francomano, Clair A.; Raj, Satish R. (1 Ekim 2019). "Resistance to local anesthesia in people with the Ehlers-Danlos Syndromes presenting for dental surgery". Journal of Dental Anesthesia and Pain Medicine (İngilizce). 19 (5): 261-270. doi:10.17245/jdapm.2019.19.5.261. ISSN 2383-9309. PMC 6834718 $2. PMID 31723666. 
  25. ^ Cesare, Alexandra E.; Rafer, Lorenzo C.; Myler, Conrad S.; Brennan, Kristin B. (10 Ocak 2019). "Anesthetic Management for Ehlers-Danlos Syndrome, Hypermobility Type Complicated by Local Anesthetic Allergy: A Case Report". American Journal of Case Reports (İngilizce). 20: 39-42. doi:10.12659/AJCR.912799. ISSN 1941-5923. PMC 6335977 $2. PMID 30626862. 13 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Şubat 2024. 
  26. ^ Ohshita, Naohiro; Kanazumi, Masahiko; Tsuji, Kaname; Yoshida, Hiroaki; Morita, Shosuke; Momota, Yoshihiro; Tsutsumi, Yasuo M. (1 Aralık 2016). "Anesthetic Management of a Patient With Ehlers-Danlos Syndrome". Anesthesia Progress (İngilizce). 63 (4): 204-207. doi:10.2344/16-00003.1. ISSN 0003-3006. PMC 5157148 $2. PMID 27973938. 13 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Şubat 2024. 
  27. ^ Yücel, D (1 Ocak 1995). "Was Paganini born with Ehlers-Danlos syndrome phenotype 4 or 3?". Clinical Chemistry. 41 (1): 124-125. doi:10.1093/clinchem/41.1.124. ISSN 0009-9147. 
  28. ^ "Arşivlenmiş kopya". academic.oup.com. doi:10.1093/clinchem/41.1.124. 7 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2024. 
  29. ^ Nast, Condé (21 Şubat 2019). "Jameela Jamil Confirms She Has Ehlers-Danlos Syndrome". SELF (İngilizce). 9 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2024. 
  30. ^ "Jameela Jamil opens up about suffering from the 'Ehlers-Danlos Syndrome' or 'EDS'; know more about it". The Indian Express (İngilizce). 5 Ocak 2023. 7 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2024. 
  31. ^ goweatherfor (22 Temmuz 2019). "Living with little-known disorder Ehlers-Danlos sparked Miss Virginia's love of science". blogs.vcu.edu (İngilizce). 1 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2024. 
"https://tr.wiki.x.io/w/index.php?title=Ehlers-Danlos_sendromu&oldid=34183182" sayfasından alınmıştır