Birincil cisim

Birincil cisim (ayrıca merkezi cisim veya kısaca birincil, İngilizce: Primary olarak adlandırılır) terimi, kütle çekimsel olarak bağlı çok cisimli bir sistemin ana fiziksel cismini ifade eder. Bu cisim, sistem kütlesinin çoğunu oluşturur ve genellikle sistemin ortak kütle merkezine yakın bulunur.

Güneş Sistemi'nin ortak kütle merkezinin Güneş'e göre hareketi

Güneş Sistemi'nde Güneş, etrafında dönen tüm cisimler için birincildir. Aynı şekilde tüm uyduların (doğal uydular (aylar) veya yapay uydular) birincili, etrafında döndükleri gezegendir. Birincil terimi, ortak kütle merkezinin yakınındaki cismin gezegen, yıldız veya başka herhangi bir gök cismi olup olmadığını belirtmekten kaçınmak için sıklıkla kullanılır. Bu anlamda birincil sözcüğü, her zaman bir isim olarak kullanılır.

Kütle merkezi, kütle ile ölçülen tüm nesnelerin ortalama konumudur. Güneş o kadar kütlelidir ki, Güneş Sistemi'nin ortak kütle merkezi sıklıkla Güneş'in merkezine çok yakındır. Bununla birlikte, Güneş Sistemi'nin kütlesinin çoğunu Güneş oluşturmasına rağmen, gaz devi gezegenlerin kütlesi ve mesafesi nedeniyle Güneş Sistemi'nin ortak kütle merkezi zaman zaman Güneş'in dışına da çıkabilir.

Birincil cisimden yoksun olabilecek tartışmalı bir sistem örneği, Plüton ve uydusu Charon'dur. Bu iki cismin ortak kütle merkezi her zaman Plüton'un yüzey alanının dışındadır. Bu durum, bazı gök bilimcilerin Plüton-Charon sistemini yalnızca bir cüce gezegen (birincil) ve uydusu yerine, çift veya ikili cüce gezegen olarak adlandırmasına yol açmıştır. 2006 yılında Uluslararası Astronomi Birliği, Plüton ve Charon'u resmen içerebilecek çift gezegen teriminin resmi bir tanımını kısaca değerlendirmiş, fakat bu tanımı onaylamamıştır.

Gök bilimciler henüz bir ötegezegenin etrafında dönen herhangi bir cisim (öte uydu) tespit edemediğinden, birincil teriminin ötegezegenlere atıfta bulunmak için kullanımı belirsizdir. Çoğu gökadanın merkezinde bulunan süper kütleli kara deliğe atıfta bulunmak amacıyla birincil teriminin kullanımı, bilimsel dergilerde yer bulmamıştır.

Ayrıca bakınız

• Çift gezegen
• Küçük gezegen uydusu § Terminoloji
• Doğal uydu
• n cisim problemi
  • İki cisim problemi
  • Üç cisim problemi
• Yörüngedeki cisim