Belencer Muharebesi (650ler)
Belencer Muharebesi, 652 yılında (653) İslam Halifesi Osman ile bir Türk devleti olan Hazarlar arasında gerçekleşen, Türkler ile Müslümanlar arasında yapıldığı bilinen ilk muharebedir. Savaş Hazarlar'ın galibiyeti ile sonuçlanmış, Abdurrahman bin Rebîa bu savaşta ölmüştür.
| Belencer Muharebesi | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Arap-Hazar ilişkileri | |||||||
| |||||||
| Taraflar | |||||||
| Hazarlar | Râşidîn Halifeliği | ||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||
| Bilinmiyor | Abdurrahman bin Rebîa (ölü) | ||||||
| Kayıplar | |||||||
| 10.000[1] | |||||||
642 yılında Ömer, Kafkasya'da bulunan Arap ordularına emir göndererek Derbent'in ötesine geçilmesini emretti.[2] Arminiya valisi Selmân bin Rebîa'nın kardeşi Abdurrahman bin Rebîa, görevi alır almaz 642'de Belencer'e ilerledi.[3] Bu harekât sırasında Arap ordusu, hiçbir direnişle karşılaşmadı.[4][5] Araplar bu sessizlikten dolayı fazla gururlanmış olacaklar ki, Kafkasya'nın Derbend'e kadar olan kısmını tamamen hakimiyet altına alarak Hazarlar'a karşı ciddi bir üstünlük sağladılar.[6] Araplar hiçbir şekilde direnişle karşılaşmamışlardı ve bundan cesaret bularak egemenliklerini daha kuzeye yaymak istiyorlardı. 642'de bu niyetin ilk adımı atıldı ve 653'te doğrudan Halife Osman, Kafkasya'daki ordularına ileri harekât emri verdi.[7] Abdurrahman bin Rabia, Halife'nin emri üzerine hızla Derbend'in kuzeyine doğru ilerleyerek önce boşaltılmış Tarku şehrini ele geçirdi,[8] bundan hemen sonra ise Belencer'e ulaşarak kenti kuşatma altına aldı.[9] Kaynaklardan anlaşıldığına göre Araplar, bu sefer fazlasıyla hazırlıklı gelmişlerdi. Nitekim kuşatmada Arap ordusu mancınık kullanıyordu[10] ve bu da Araplar'ın önceki keşif seferinden farklı olarak bölgeyi fethetmeyi amaçladıklarını gösteriyordu.[11] Ancak nihayetinde kuşatma, başında Hazar Kağanının bulunduğu bir Hazar ordusunun Belencer önünde belirmesiyle sona erdi:
"Bundan sonra Türkler (Belencer ahalisiyle) o gün (müştereken saldırı için) anlaştılar. Belencerliler hüruc yaptılar ve Türkler de onların yardımına geldiler ve ardından da muharebeye giriştiler. Abdurrahman b. Rabiah yere düştü ve Müslümanlar dağılmış halde kaçışmaya başladılar."[10]
Hazarlar'ın Belencer önlerinde elde ettikleri zafer o güne kadarki başarıları ile engellenemez bir saldırı gücüne dönüşen Arap yayılmasına karşı kazanılan ilk ciddi askeri başarıydı.[12] Bu gerçeği Araplar da görüyordu. Nitekim Araplar, bu savaştan hemen sonra Kafkasya'daki merkezî üslerini Van'ın kuzeyindeki Hilat ve Malazgirt civarına kadar çekmişlerdi, bu da Belencer muzafferlerinin eseriydi.[13][14][15]
Halife Osman, Arap ordularının bu yenilgisinden sonra Habîb bin Mesleme adlı bir Arap komutanını Hazarlar üzerine gönderdi. Halife bin Hayyat, adı geçen komutanın Hazarlara saldırdığından değil, Gürcistan dolaylarında faaliyet gösterdiğinden bahseder.[16] Bu durum, Hazarlara karşı teşkil edilen ordunun Hazar ordusundan korkarak Belencer üzerine yürüyemediğini gösterir.[15][17][18]
Kaynakça
değiştir- ^ Ahmed ibn A'sam al-Kufi, Kitab al-Fütuh, ss. 17-18
- ^ Al Tabari, XIV. s. 38.
- ^ Al-Tabari, XIV. ss. 38-39.
- ^ Al-Tabari, XIV. s. 40.
- ^ İbnü'l Esir, El Kâmil Fit Tarih, 3. Cilt. s. 35.
- ^ The Armenian History. ss. 147-149.
- ^ Al-Tabari, XIV. ss. 94-95.
- ^ Altay Tayfun Özcan, Hazar Kağanlığı ve Etrafındaki Dünya. s. 80.
- ^ "Extract from the Translation of Ibnu-l Aasem". s. 168.
- ^ a b Al-Tabari, XV. s. 95.
- ^ Altay Tayfun Özcan, Hazar Kağanlığı ve Etrafındaki Dünya. s. 81.
- ^ Altay Tayfun Özcan, Hazar Kağanlığı ve Etrafındaki Dünya. s. 84.
- ^ Ahmed ibn A'sam al-Kufi, "Kitab al-Fütuh". ss. 18-19.
- ^ "Extract from the Translation of Ibnu-l Aasem". s. 170.
- ^ a b Halife b. Hayyat, "Tarihu Halife b. Hayyat". s. 203.
- ^ Halife b. Hayyat, "Tarihu Halife b. Hayyat". ss. 202-203.
- ^ Altay Tayfun Özcan, Hazar Kağanlığı ve Etrafındaki Dünya. s. 85.
- ^ V.M. Beylis, "Soobşçeniya Halifı Ibn Hayata al-Usfuri". s. 36.
- Kevin Alan Brook. The Jews of Khazaria. 3. düz. Rowman & Littlefield Publishers, 2018.
- Douglas M. Dunlop. The History of the Jewish Khazars, Princeton, N.J.: Princeton University Press, 1954.
- Peter B. Golden. Khazar Studies: An Historio-Philological Inquiry into the Origins of the Khazars. Budapest: Akadémiai Kiadó, 1980.
- Norman Golb ve Omeljan Pritsak, Khazarian Hebrew Documents of the Tenth Century. Ithaca: Cornell University Press, 1982.