Vikipedi

Beklenen yaşam süresi

Ayrıca bakınız: Yaşlanma

Beklenen yaşam süresi bir canlının ortalama ne kadar yaşadığını ortaya koyan istatistiki bir ölçüttür.

WHO'ya göre 2019 yılında dünyanın çeşitli ülkelerinde yaşam beklentisi ve sağlıklı yaşam beklentisi
Cinsiyete göre yaşam beklentisi ve sağlıklı yaşam beklentisi
1960'tan bu yana dünyanın bazı büyük ülkelerinde yaşam beklentisi gelişimi
1950 ile 2050 yılları arasında bölgeye göre ölçülen doğumda beklenen yaşam süresi
Dünya bölgelerine göre yaşam beklentisi, 1770'den 2018'e
“Gender Die Gap”: 2019 için WHO tarafından tanımlandığı şekliyle, ülkeler ve bölgeler için doğumda kadınlardaki küresel yaşam beklentisi farkı. Orijinal svg-file dosyasını açın ve verilerini göstermek için bir balonun üzerine gelin. Baloncukların karesi BM'nin tahminine göre ülke nüfusuyla orantılıdır.

Beklenen yaşam süresi genel olarak farklı cinsiyetler ve coğrafyalar için ayrı ayrı hesaplanır. Bu ölçüt genel olarak doğumda bir insanın ortalama ne kadar yaşayabileceğini belirtmek için kullanılır ve bu değer ölüm anındaki yaşa eşittir. Bununla beraber "beklenen yaşam süresi" teknik olarak her yaş için hesaplanabilir ve insanın kalan yaşam süresini verebilir.

Beklenen yaşam süresi, hesaplamak için seçilen gruba göre büyük değişiklik gösterebilir. Örneğin yüksek çocuk ölümlerinin yaşandığı bir ülkede beklenen yaşam süresi yaşamın ilk birkaç senesinde çok hassastır. Bundan dolayı 5 yaşından sonrası için hesaplanan beklenen yaşam süresi kullanılabilir ve bu ölçüt çocuk ölümleri haricindeki etkilerin incelenmesinde kolaylık sağlar.

Terim genellikle insan bağlamında ama aynı zamanda bitki veya hayvanlar için de kullanılır. Üretilen nesneler için de kullanılan terim gıdalarda raf ömrü olarak da anılmaktadır.

Ülkelere göre yaşam süreleri

değiştir
Ana madde: Beklenen yaşam süresine göre ülkeler listesi
 
CIA World Factbook 2008'e göre dünya üzerinde yaşam süreleri (yaş).
  80 üzeri
  77.5-80
  75-77.5
  72.5-75
  70-72.5
  67.5-70
  65-67.5
  60-65
  55-60
  50-55
  45-50
  40-45
  40 altı
  veri yok

İnsanlarda ortalama yaşam süresi ülkelere göre farklılıklar gösterebilmektedir. Esvatini'de 39,5 yıl [1] olan yaşam süresi Japonya'da 81 yıldır.[2] Andorra ise 83,5 yıl ile dünyanın en uzun ortalama yaşam süresine sahip ülkesidir. Türkiye'de ise 2008 yılı itibarıyla beklenen yaşam süresi TÜİK tarafından 73.6 yıl olarak açıklanmıştır.[3]

Bilinen en uzun yaşamış insan ise 128 yıl ile Türk kadın Halim Solmaz'dır. Dünyada yaşam süresi, çoğunlukla halk sağlığı, tıbbi bakım ve diyetlere göre ülkeden ülkeye büyük farklılıklar gösterir. Ölümler yoksul ülkelerde çoğunlukla savaş, açlık ve hastalıklardan (AIDS, Sıtma, vb) kaynaklanmaktadır.

Türkiye'de ortalama yaşam süresi

değiştir

Akdeniz Üniversitesi Gerontoloji (Yaşlılık Bilimi) bölümünce sürdürülen araştırmalara göre, il ve ilçelere göre yapılan değerlendirmede Türkiye'de en uzun ömürlülerin Nazilli'de, en kısa ömürlülerin ise Yozgat'ta olduğu ortaya çıkmıştır.[4]

Türkiye'nin en uzun ömürlü ama en sağlıklı insanlarının büyük çoğunlukta yaşadığı ilin Aydın, ilçenin ise Nazilli olduğu ortaya çıkmıştır. 2009 yılı itibarıyla her 100 kişiden 23'ü 60 yaş üzerinde, 90 yaş üzeri 161 sağlıklı yaşlı bulunmaktadır.

Aynı araştırmaya göre, TÜİK verilerine göre Yozgat ve çevresinde 65-75 yaş aralığında ölümlere daha sık rastlandığını, 80-90 ve üzeri yaş gruplarına çok yoğun rastlanmadığı ortaya çıkmıştır. Bölgelerin yaşam sürelerine göre yapılan ölçümlerde en uzun ömürlülerin Karadeniz Bölgesi'nde, en kısa ömürlülerin Güneydoğu ve Doğu Anadolu Bölgesi'nde olduğu görülmüştür.

Türkiye'de ortalama yaşam süresi [5]

değiştir
Dönemi Ortalama Yaşam Süresi Kadın Ortalama Yaşam Süresi Erkek Ortalama Yaşam Süresi
2020[6] 78.6 81.3 75.9
2012* 75 78 72
2008 73.6 75.8 71.4

Zaman içindeki değişim

değiştir

Aşağıdaki bilgiler 1961 Encyclopædia Britannica ve diğer kaynaklardan elde edilmiş olup bazıları şüpheli doğruluktadır. Aksi belirtilmediği sürece bir bütün olarak dünya nüfusunun yaşam beklentilerini temsil eder. Çoğu durumda yaşam beklentisi, sınıf ve cinsiyete göre önemli ölçüde değişmiştir.

Doğumda beklenen yaşam süresi bebek ölüm oranı hesaba katılır ancak doğum öncesi ölüm oranını dikkate almaz.

Çağ Doğumdan itibaren beklenen ömür süresi, (Yıl) Notlar
Paleolitik 33 Modern avcı-toplayıcı nüfuslardan elde edilen verilere dayanarak 15 yaşında yaşam beklentisinin ilave 39 yıl (toplam 54 yaş) olduğu ve % 60 olasılıkla 15'e ulaştığı tahmin edilmektedir.[7]
Neolitik 20[8] - 33[9] Erken Neolitik verilere göre 15 yaşında toplam yaşam beklentisi 28-33 yıldır.[10]
Bronz Çağı ve Demir Çağı[11] 26 Erken ve Orta Tunç Çağı verilerine göre 15'te toplam yaşam beklentisi 28-36 yıldır.[10]
Klasik Yunanistan[12] 25[13] - 28[14] Atina Agora ve Korint verilerine göre 15 yaşında toplam yaşam beklentisi 37-41 yıldır.[10]
Klasik Roma 20 - 30 Veriler eksiktir ancak bilgisayar modelleri tahmin vermektedir. Bir insan 20 yaşına kadar hayatta kalırsa yaklaşık 30 yıl daha yaşamayı bekleyebilirdi. Kadınlar için yaşam beklentisi muhtemelen erkeklerden biraz daha uzundu.[15]
İslam'ın Altın Çağı[16] 35+|tarih=Ağustos 2019}} Akademisyenlerin ortalama ömrü 59-84,3 yıldı.[17][18][19][20]
Kolomb-öncesi Mezoamerika[21] 25–30  
Ortaçağ sonu İngiliz asilleri[22][23] 30 21 yaşında bir aristokratın yaşam beklentisi 43 yıldı (toplam 64 yaş).[24] 
Erken modern İngiltere[11] 33–40 18. yüzyılda erkekler için 34 yıl.[25]
Pre-Champlain Kanadalı Denizcileri[26] 60 Samuel de Champlain, Mi'kmaq ve Huron topluluklarına yaptığı ziyaretlerde 100 yaşın üzerinde insanlarla tanıştığını yazdı. Daniel Paul, bölgedeki inanılmaz yaşam süresini az strese ve yağsız ete, çeşitli sebzelere ve baklagillerden oluşan sağlıklı bir diyete bağlar.[27]
18.-yüzyıl Prusya[25] 24.7 Erkekler için.[25]
18.-yüzyıl Fransa[25] 27.5–30 Erkekler için.[25]
18.-yüzyıl Çin devleti[25] 39.6 Erkekler için.[25]
18.-yüzyıl Edo Japonya[25] 41.1 Erkekler için.[25]
19.-yüzyıl İngiliz Hindistanı[28] 25.4
19.-yüzyıl başı İngiltere[11] 40
1900 dünya ortalaması[29] 31  
1950 dünya ortalaması[29] 48  
2017 dünya ortalaması[30] 72.2

Kaynakça

değiştir
  1. ^ news.bbc.co.uk 5 Kasım 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., BBC Ülke Profil: Svaziland (BM referans veri)
  2. ^ Ansley J. Coale and Judith Banister. Five Decades of Missing Females in China 26 Kasım 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Proceedings of the American Philosophical Society 140 (4): 421-450
  3. ^ TÜİK Verileri [ölü/kırık bağlantı]
  4. ^ http://arsiv.sabah.com.tr/2009/04/20/haber,6D93CEE29AF445AD9786C6371B5EED03.html 1 Aralık 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. En uzun yaşam Nazilli'de
  5. ^ http://www.tuik.gov.tr/Gosterge.do?id=3712&sayfa=giris& [ölü/kırık bağlantı] metot=IlgiliGosterge
  6. ^ "Türkiye'de beklenen yaşam süresi uzadı". 4 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  7. ^ Hillard Kaplan; Kim Hill; Jane Lancaster; A. Magdalena Hurtado (2000). "A Theory of Human Life History Evolution: Diet, Intelligence and Longevity" (PDF). Evolutionary Anthropology. 9 (4): 156-185. doi:10.1002/1520-6505(2000)9:4<156::AID-EVAN5>3.0.CO;2-7. 15 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 12 Eylül 2010. 
  8. ^ Galor, Oded; Moav, Omer (2007). "The Neolithic Revolution and Contemporary Variations in Life Expectancy" (PDF). Brown University Working Paper. 24 Eylül 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Eylül 2010. 
  9. ^ Angel Lawrence J. (1984), "Health as a crucial factor in the changes from hunting to developed farming in the eastern Mediterranean", Proceedings of Meeting on Paleopathology at the Origins of Agriculture, ss. 51-73 
  10. ^ a b c J. Lawrence Angel (May 1969). "The bases of paleodemography". American Journal of Physical Anthropology. 30 (3): 427-437. doi:10.1002/ajpa.1330300314. PMID 5791021. 
  11. ^ a b c Galor, Oded; Moav, Omer (2005). "Natural Selection and the Evolution of Life Expectancy" (PDF). Brown University Working Paper. 9 Ekim 2006 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2010. 
  12. ^ Morris, Ian (2004). "Economic Growth in Ancient Greece". Journal of Institutional and Theoretical Economics (Jite) / Zeitschrift für die Gesamte Staatswissenschaft. 160 (4): 709-742. JSTOR 40752487. 
  13. ^ Mogens Herman Hansen, The Shotgun Method, p. 55.
  14. ^ "Mortality". Britannica.com. 5 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2010. 
  15. ^ Frier, Bruce (2009). "Chapter 27: Demographics". The Cambridge Ancient History XI: The High Empire, A.D. 70–192. Cambridge University Press. ss. 788-789. ISBN 9781139054393. 
  16. ^ Conrad, Lawrence I. (2006). The Western Medical Tradition. Cambridge University Press. s. 137. ISBN 978-0-521-47564-8. 
  17. ^ Jaques, R. Kevin (2006). Authority, Conflict, and the Transmission of Diversity in Medieval Islamic Law. Brill Publishers. s. 188. ISBN 9789004147454. 1 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Aralık 2020. 
  18. ^ Ahmad, Ahmad Atif (2007), "Authority, Conflict, and the Transmission of Diversity in Medieval Islamic Law by R. Kevin Jaques", Journal of Islamic Studies, 18 (2), ss. 246-248 [246], doi:10.1093/jis/etm005 
  19. ^ Bulliet, Richard W. (1983), "The Age Structure of Medieval Islamic Education", Studia Islamica, 57 (57), ss. 105-117 [111], doi:10.2307/1595484, JSTOR 1595484 
  20. ^ Shatzmiller, Maya (1994), Labour in the Medieval Islamic World, Brill Publishers, s. 66, ISBN 978-9004098961 
  21. ^ "Pre-European Exploration, Prehistory through 1540". Encyclopediaofarkansas.net. 5 Ekim 2010. 12 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2010. 
  22. ^ "Time traveller's guide to Medieval Britain". Channel4.com. 1 Ekim 2002 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2010. 
  23. ^ "A millennium of health improvement". BBC News. 27 Aralık 1998. 16 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2010. 
  24. ^ "Expectations of Life" by H.O. Lancaster 19 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (page 8)
  25. ^ a b c d e f g h i Pomeranz, Kenneth (2000), The Great Divergence: China, Europe, and the Making of the Modern World Economy, Princeton University Press, s. 37, ISBN 978-0-691-09010-8 
  26. ^ Francis, Daniel (2006). Voices and Visions: A Story of Canada. Canada: Oxford University Press. s. 21. ISBN 978-0-19-542169-9. 
  27. ^ Paul, Daniel N. (1993). We Were Not the Savages: A Micmac Perspective on the Collision of European and Aboriginal Civilizations (1. bas.). Nimbus. ISBN 978-1-55109-056-6. 
  28. ^ "Life expectancy". Our World in Data. 29 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ağustos 2018. 
  29. ^ a b Prentice, Thomson. "Health, history and hard choices: Funding dilemmas in a fast-changing world" (PDF). World Health Organization: Global Health Histories. 10 Kasım 2006 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2010. 
  30. ^ "Life expectancy at birth, total (years) - Data". data.worldbank.org. 23 Nisan 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
"https://tr.wiki.x.io/w/index.php?title=Beklenen_yaşam_süresi&oldid=33717909" sayfasından alınmıştır