Aslan Asker Şvayk
Aslan Asker Şvayk (çeşitli dillerdeki çevirilerde Švejk, Schweik ya da Schwejk olarak da yazılır, [ˈʃvɛjk] olarak okunur), Jaroslav Hašek'in taşlama türündeki mizah romanıdır. Kitabın illüstrasyonlarını Josef Lada, Hašek'in ölümünün ardından tamamlamıştır. Çekçe olan kitabın orijinal adı Osudy dobrého vojáka Švejka za světové války (İyi Asker Şvayk'ın I. Dünya Savaşı'ndaki Kaçınılmaz Maceraları)'dır.
| Osudy dobrého vojáka Švejka za světové války | |
 Can Yayınları'nın Türkçe çevirisi | |
| Yazar | Jaroslav Hašek |
|---|---|
| Çevirmen | Celal Üster |
| İllüstratör | Josef Lada |
| Ülke | Çekoslovakya |
| Dil | Çekçe |
| Türler | Roman, Taşlama |
| Yayım | 1923 (İlk baskısı) (özgün) 2006 (Türkçe) |
| Yayımcı | Can Yayınları |
| Sayfa | 332 |
| ISBN | 975-07-0619-6 |
Hašek'in ilk amacı Şvayk'ın altı ciltten oluşmasıydı. Ne var ki, ancak dördünü tamamlayabildi. Yazarın 1923'te tüberküloz'dan ölmesinin ardından, bu dört cilt genellikle bir kitapta toplandı.
Özeti
değiştirRoman Çek savaş gönüllüsü Josef Švejk'ı ve ordudaki maceralarını anlatır. Öykü, Prag'a I. Dünya Savaşı'nı tetikleyen Saraybosna Suikastı haberinin gelişiyle başlar. Švejk, Avusturya İmparatoru'na sadakatle hizmet etmeye öylesine heveslidir ki, kimse onun apaçık bir embesil mi olduğunu yoksa Avusturya-Macaristan İmparatorluğu Ordusu'nun savaş çabalarının altını kurnazca kazıdığını anlayamaz. Buna rağmen, politik olarak hassas konularda yorumlar yapınca bir gizli polis tarafından tutuklanır ve hapse yollanır. Salıverilmeden önce de tımarhaneye yollanmıştır. Romatizma ağrıları çektiğinden hizmetçi kadının ittiği bir tekerlekli sandalye ile Prag'daki askere alma bürosuna gider. Ne yazık ki, Josef Švejk hasta numarası yaptığı düşünülerek hastaneye yollanır. Sonunda, askeri papaz Otto Katz'ın emir eri olarak orduya sevk edilir. Katz, Şvayk'ı kumarda Teğmen Lukaš'a kaptırır, Şvayk teğmenin emir eri olur. Cepheye yollanmak üzere hazırlanması için Lukaš taburuyla birlikte Güney Bohemya'daki České Budějovice kışlasına yollanır. Şvayk, Lukaš'ın bindiği treni ve istasyonda beklediği halde Budějovice'ye giden diğer trenleri de kaçırır. Bunun üzerine Güney Bohemya'da Budějovice'yi bulmak için anlamsız bir yürüyüşe geçer. Sonunda her ne kadar ısrarla reddetse de asker kaçağı olarak tutuklanır ve birliğine kadar götürülür. Bundan sonra itaatinden dolayı terfi ettirilir.
Birlik, bundan sonra Doğu Cephesi'nde doğru uzun bir yolculuğa çıkar. Bir Macar sınır kasabasında durduklarında gene tutuklanır. Bu kez, saygın bir Macar vatandaşını da işin içine sokar kavga çıkarıp sokakta dövüşmekten. Cepheye varmadan, bir göle vardıklarında sahipsiz bir Rus üniformasını üzerinde denerken Rus asker kaçağı olduğu sanılarak hapse atılır. Daha sonra, kendi safına yeniden katılmayı becerir. Tamamlanamamış olan roman, Şvayk herhangi bir çarpışmaya katılma şansı bulamadan ya da siperlere giremeden aniden bitiverir.
Kitapta öykü akışıyla doğrudan ilgili olmayan, Şvayk'ın anlattığı birçok anektot da vardır.
Yazınsal önemi ve eleştirisi
değiştirBirçok edebiyat eleştirmeni "Aslan Asker Şvayk"ı ilk savaş karşıtı roman olarak nitelendirir ve Remarque'ın Batı Cephesinde Yeni Bir şey Yok'unun öncülü olarak gösterir. Hatta, Joseph Heller eğer "Aslan Asker Şvayk"ı okumamış olsaydı "Catch-22" romanını hiç yazmamış olacağını söyler.[1][2]
Başka kültürel etkileri
değiştirÇekçe'de olan švejkovina, švejkovat ("şvayklamak"), švejkárna (askeri saçmalık), vb. kelimeler, Şvayk'ın aptallığı ve düzen yıkıcılığının dile birer yansımasıdır.[3]
Gerçek tarih, coğrafya ve günümüz bilimine anıştırma/gönderme
değiştirRoman, I. Dünya Savaşı'nda Avusturya-Macaristan İmparatorluğu'da geçer. Çoklu etnik yapısıyla bu imparatorluk uzun zamandan beri süregelen acılarla ve gerilimlerle doludur. Modern silahlar ve tekniklerle kabaran I. Dünya Savaşı, hızla insan öğüten bir makina olmuştur. 1 milyonu Avusturya askeri olmak üzere 15 milyon insan ölür. Jaroslav Hašek bu karmaşaya katılmış ve romanında bunu incelemiştir.
Almanca konuşan Habsburglar ve imparatorluk yöneticileri Çek topraklarını 1526'dan beri yönetmekteydiler. 20. yüzyılın gelişiyle beraber Çek Krallığı'nın merkezi olan Prag'ın nüfusu patlar. Endüstriyel devrimin etkisiyle büyük insan kitleleri şehre gelir. Çalışan sınıfın ayaklanışı kültürel devrime yol açar. Avusturya-Macaristan bu değişimleri umursamaz ve daha da yıpranıp, çağ dışı kalır. Sistem çürüdükçe, sıradan insanlar için saçma ve anlamsız bir hal alır. İmparatorluk güçleri, boş propaganda ve baskı yoluyla, muhaliflere karşı koymaları için zorlanır.
Kitaptaki bazı karakterler
değiştir
Josef Švejk
Palivec, "pub" sahibi
Bretschneider, gizli polis
Askeri papaz Otto Katz
Teğmen Lukaš
Yüzbaşı Sagner
Albay Schröder
Jurajda, spiritualist aşçı
2. Teğmen Dub, sivil yaşamda kendini beğenmiş bir okul müdürü
Levazım Subayı Çavuş-Binbaşı Vaněk
Gönüllü asker Marek
Vodička, istihkâmcı, Şvayk'ın Macarlardan nefret eden arkadaşı
Askeri okul öğrencisi Biegler, üst toplumsal sınıftan bir budala
Baloun, obur bir kişi, Şvayk'tan sonra Lukaš'ın emir eri
Uyarlamalar
değiştir
- Çek animasyoncu Jiří Trnka 1955'te romanı animsyon filmine uyarladı, Jan Werich anlatıcı olarak filmde yer aldı.
- Çek yönetmen Karel Steklý 1956 ve 1957'de yaptığı iki filme uyarladı, oyuncu Rudolf Hrušínský Şvayk rolünde yer aldı.
- In West Germany the book was newly adapted in the 1960s, starring Heinz Rühmann.
- 13 bölümlük TV dizisi (Almanca), Die Abenteuer des braven Soldaten Schwejk, yönetmen Wolfgang Liebeneiner, 1972'de Avusturya devlet televizyonu (ORF) yapıp yayınladı. Fritz Muliar başrolde yer aldı.
- Çekoslovakya'da puppetoon[kaynak belirtilmeli] olarak oynandı "Osudy dobrého vojáka Svejka" (1986)[4]
- Kasım 2008'de, BBC Radio 4 iki bölümlük radyo uyarlamasını yayınladı. Sam Kelly yer aldı.[5]
Aslan Asker Şvayk Bertolt Brecht'e esin kaynağı olarak II. Dünya Savaşı'ndaki maceralarını yazdırdı. Tabii ki II. Dünya Savaşı'nda Şvayk adıyla.
Şvayk çizgi romanlara, filmlere, bir operaya, bir müzikale, heykellere konu ve Avrupa'daki birçok restorana tema oldu.
Arthur Koestler tamamlanamamış "Aslan Asker Şvayk Yine Savaşa Gidiyor" (The Good Soldier Schweik Goes to War Again)[kaynak belirtilmeli] üzerinde çalıştı.
- Robert Kurka romana dayalı bir opera yazdı, ilk kez 1958'de oynandı.
Çeviriler ve uyarlamalar
değiştirİngilizcedeki başlıca çevirileri:
- The Good Soldier Schweik, çev. Paul Selver, 1930.
- The Good Soldier Svejk and His Fortunes in the World War, çev. Cecil Parrott, 1973; yeniden baskısı: ISBN 0-14-018274-8 & ISBN 978-0-14-044991-4.
- The Fateful Adventures of the Good Soldier Svejk During the World War, Book One: çev. Zdeněk "Zenny" Sadlon ve Emmett Joyce, (1997 E-book; 2000 paperback, ISBN 978-1-58500-428-7), Book Two: tr. Zdeněk "Zenny" Sadlon 2005 (E-book),[6] Books 3 & 4 (E-book).[7]
İlk çevirisi Hašek'in orijinalinin tam etkisini vermemektedir. Bazı kısımları eksiktir. Hašek'in diline tamamen karşıt bir biçimde, yazım tarzı kurudur ve hayalgücü eksiktir. Dah sonraki çeviriler daha iyiye doğru giderler.[kaynak belirtilmeli]
Ayrıca bir de orkestra suiti The Good Soldier Overture ve Robert Kurka'ın yazdığı, sahne uyarlaması yaptığı bir opera da vardır. The Good Soldier Schweik 23 Eylül 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Ayrıca bakınız
değiştir- Çek edebiyatı
- Ivan Chonkin, bir Sovyet Şvayk'ı
- Mandel Karlsson
Kaynakça
değiştir- ^ "A personal testimony by Arnošt Lustig". 3 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2008.
- ^ Lustig, Arnošt (2003). 3x18 (portréty a postřehy) (Çekçe). Nakladatelství Andrej Šťastný. ss. 271. ISBN 80-903116-8-7.
- ^ Červinková, Hana (2004). "Time to Waste". The Journal of Power Institutions In Post-Soviet Societies. Cilt 1. 29 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2008.
- ^ "Osudy dobrého vojáka Svejka (1986)". Internet Movie Database. 22 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2008.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 23 Mart 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Aralık 2008.
- ^ "e-BOOK TWO OF ŠVEJK IS HERE". 16 Aralık 2005. 29 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2008.
- ^ "e-BOOK(s) THREE&FOUR OF ŠVEJK IS HERE". 26 Ocak 2008. 29 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2008.
Dış bağlantılar
değiştir
- Soldier Schweik – Bronz heykelcik
- Švejk {shvāke} Central
- Švejk Central: Film versiyonları
- Çek versiyonunun kapağı
- John H. Lienhard'ın kısa ve anlayışlı makalesi 12 Kasım 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Şvayk'ı Türkçeye çeviren Celal Üster'le Şvayk üzerine bir söyleşi 25 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
