Altay Cumhuriyeti
Altay Cumhuriyeti (Rusça: Респу́блика Алта́й / Respublika Altay; Altay Türkçesi: Алтай Республика / Altay Respublika), Rusya'nın en güneyinde yer alan, federasyona bağlı bir özerk cumhuriyet.
Altay Cumhuriyeti
Республика Алтай Алтай Республика | |||||
| |||||
| Milli Marş: Altay Cumhuriyeti ulusal marşı | |||||
| Konum | |||||
 | |||||
| Yönetim | |||||
| Ülke: |  Rusya
| ||||
| Federâl Bölge: | Sibirya | ||||
| Ekonomik Bölge: | Batı Sibirya | ||||
| Başkent: | Gorno-Altaysk | ||||
| Devlet Başkanı: | Oleg Horohordin | ||||
| Yasama organı: | Duma | ||||
| Genel bilgiler | |||||
| Yüzölçüm: | 92.600 km² (35.753 sq mi) | ||||
| - Rusya içinde: | 35. | ||||
| Nüfus: | 218.063 (11/2018) | ||||
| - Yoğunluk: | 2 /km² (6 /sq mi) | ||||
| Diğer bilgiler | |||||
| Dili: | Altay Türkçesi Rusça Kazakça | ||||
| Kuruluş tarihi: | 3 Temmuz 1991 (1 Temmuz 1922) | ||||
| Kodu: | 04 | ||||
| ISO 3166-2:RU: | RU-AL | ||||
| Resmî İnternet sayfası: |
altai-republic.ru | ||||
Orta Asya'da Asya kıtasının coğrafî merkezinin hemen kuzeyinde ve Güney Sibirya'da yer almaktadır. Batı'da Kazakistan, kuzeyde Rusya, doğuda Tuva ve Hakas Cumhuriyetleri, güneyde Moğolistan, Doğu Türkistan ve Kazakistan ile komşudur.
Devlet Başkanı Olek Horohordin, Devlet Meclisi'nin (El Kurultay'ın) başkanı German Çepkin'dir.
Altay Cumhuriyeti 2003'ten beri TÜRKSOY (Uluslararası Türk Kültürü Teşkilatı) gözlemci üyesidir.[1]
İdari yapılanma
değiştirİdari bölgeleri
değiştir| № | Belediye bölgesi | Yönetim merkezi |
|---|---|---|
| 1 | Koş Agaç bölgesi | Koş Ağaç |
| 2 | Mayma bölgesi | Mayma |
| 3 | Ondoy bölgesi | Ondoy |
| 4 | Turaçak bölgesi | Turaçak |
| 5 | Ulagan bölgesi | Ulagan |
| 6 | Kan Oozı bölgesi | Kan Oozı |
| 7 | Köksuu bölgesi | Köksuu |
| 8 | Çamal bölgesi | Çamal |
| 9 | Çoya bölgesi | Çoya |
| 10 | Şebalin bölgesi | Şebalin |
- Gorno-Altaysk (Горно-Алтайск)
- Bölgeler:
- Çamal (Чамал аймак)
- Bölgelerin idaresi altındaki 7 selsovet ile
- Çoya (Чоя аймак)
- Bölgelerin idaresi altındaki 7 selsovet ile
- Koş-Agaç (Кош-Агаш аймак)
- Bölgelerin idaresi altındaki 12 selsovet ile
- Mayma (Майма аймак)
- Bölgelerin idaresi altındaki 7 selsovet ile
- Ondoy (Оҥдой аймак)
- Bölgelerin idaresi altındaki 10 selsovet ile
- Şebalin (Шебалин аймак)
- Bölgelerin idaresi altındaki 11 selsovet ile
- Turaçak (Турачак аймак)
- Bölgelerin idaresi altındaki 9 selsovet ile
- Ulagan (Улаган аймак)
- Bölgelerin idaresi altındaki 7 selsovet ile
- Kan Oozı (Кан-Оозы аймак)
- Bölgelerin idaresi altındaki 11 selsovet ile
- Köksuu (Кöк-Суу аймак)
- Bölgelerin idaresi altındaki 9 selsovet ile
- Çamal (Чамал аймак)
Nüfus
değiştir
Son nüfus istatistiklerine göre Altay Cumhuriyetinin toplam nüfusu 213 703 kişidir (2015).[2]
| 1939 | 1959 | 1970 | 1979 | 1989 | 2002 | 2010 | 2021 | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Altay | 39.285 (%24,2) | 38.019 (%24,2) | 46.750 (%27,8) | 50.203 (%29,2) | 59.130 (%31) | 67.995 (%33,5) | 69.963 (%34,5) | 73,242 (%37,0) |
| Rus | 114.209 (%70,4) | 109.661 (%69,8) | 110.442 (%65,6) | 108.795 (%63,2) | 115.188 (%60,4) | 116.510 (%57,4) | 114.802 (%56,6) | 106,258 (%53,7) |
| Kazak | 4.280 (%2,6) | 4.745 (%3) | 7.170 (%4,3) | 8.677 (%5) | 10.692 (%5,6) | 12.108 (%6) | 12.524 (%6,2) | 12,647 (%6,4) |
| Diğer | 4.405 (%2,7) | 4.736 (%3) | 3.899 (%2,3) | 4.365 (%2,5) | 5.821 (%3,1) | 6.334 (%3,1) | 5.447 (%2,7) | 5,741 (%2,9) |
Eğitim
değiştirÜlkede 193 ortaokul, 3 teknikum ve Gorno-Altaysk Devlet Üniversitesi adında bir üniversite bulunmaktadır. Altay Türkçesi ile yılda 37 kitap, 1 gazete ve 2 dergi yayınlanmaktadır. Ortaokullarda 35 bin, teknikumlarda 43 bin, ülkenin tek üniversitesinde ise 2600 öğrenci öğrenim görmektedir.[3]
Coğrafya
değiştir
Relyef
değiştir
Cumhuriyetin toprakları dağlık bir görünüm arz eder. Çok sayıda akarsu ve göller görülür. En yüksek dağ — (Rusça:Beluha) olarak söylenen yöre Türk dillerinde ise (Altayca: (Üç-Sümer (3 tepeli), Kadınbajı), (Kazak Türkçesi: (Muztav Şını)[4][5]) — 4506 m, Sibirya coğrafyasının en yüksek noktasıdır.
Akarsu ve gölleri
değiştir
Altay Cumhuriyeti'ndeki en büyük akarsular Altay Türkçesinde kadın diye söylenen Katun Biy-su (Bey suyu) iken en büyük göl — Teles (Altın-köl) su yüzeyi alanı 230,8 km² ve derinliği 325 metredir.
"Manas" destanında Altay hakkında
değiştirAltay (al — ruh, mukaddes; tay — dağ)— Kutsal dağ ya da Altındağ denilen bir manada söylenilmiştir. Dünyanın en uzun destanı olan«Manas» destanının bütün varyantlarında geleneğe göre korunan ve özlenen bir yerin adıdır. Destanın metinlerinde «Ertış, Orkun — iki akarsudur. Gerek tarihi kaynaklarda gerek destan metinlerinden anlaşıldığı kadarıyla Altay bölgesinde belirli bir süre Moğol soylu Kalmak (Kalmık) topluluğu hakim olmuştur. Kırgızlar, Altaylar, Hakaslar başta olmak üzere Türk soylu halklara çok eziyet yapmışlardır. Metinlerde düşman veya zarar veren ulus diye bahseder. Destanda bazı toponomler boyunca bilgiler verir. Manas'n doğum yeri hakkında:
- Adamdın cetpes dabaası,
- Altaydın Salkın-suunda
- Anda tuulgan neme deyt,
- Kırgızdın kıraan Manası.
- Ertıştın suun cerdegen,
- eregişken adamdar
- Egerde anı cenbegen[6] (Сагымбай Орозбаков, Кол жазмалар фондусу, 1790-инв., 360-б.).
- Özü Altayda tuuldu,
- Bilsen Kadır tün keldi.
- Bul Altaydın tüzünö[7]
— diye yazılmaktadır.[8]
Turizm
değiştir
Turizm, Altay Cumhuriyeti'nin kilit sektörlerinden biridir. Önemli bir ekonomik gelirdir. Zengin doğası turizmin en önemli çekiciliğidir. Yılda bir milyondan fazla turistin uğrak yeridir.[9] Türk Hava Yolları'nın Rusya Federasyonu'nda Novosibirsk şehrine İstanbul ve Ankara şehirlerimizden doğrudan uçuşları bulunmaktadır.[10] Novosibirsk'ten Gorno-Altaysk şehrine haftanın belirli günleri (haftalık 3 kez) Rusya havayolu şirketleri tarafından uçuşlar yapılmaktadır. Novosibirsk şehrinden Altay Cumhuriyetine karayolu ile gidilebilir. Altay Cumhuriyetinde demiryolu yoktur. Kazakistan ve Tuva Cumhuriyeti'ni bağlayıcı rol oynayan Altay Cumhuriyeti demiryolları ve havayolları yönünden keşfedilmemiştir. Sibirya demiryolu hattı kuzeyde Altay Cumhuriyetinin sınırları dışında Biysk'ten geçer. P-256 feodal Çuy otoyolu ülke topraklarından geçer.
Tanınmış kişiler
değiştir- Grigoriy Gurkin (1870 — 1937) — Altay Türklerinden sanatçı, 1917—1919 yıllarında Altay Türklerinin Karakorum kamu eğitim bakanı.
Altay Cumhuriyeti'nden görünümler
değiştir-
Altay Cumhuriyetinin kuzey bölümünde Katun akarsuyu -
Altay Cumhuriyetinin Ker Keçu kampı -
Altay Cumhuriyetinin Kajurlı veya Kudurlu gölü -
Altay Cumhuriyetinde bir göl -
Karakol kültür devrini yansıtan arkeloljik bir anıt: Kulada -
Üç-Enmek. Karakol vadisi manzarası
.jpg)
Kaynakça
değiştir- ^ "ALTAI REPUBLIC (RF) :: TURKSOY". www.turksoy.org. 22 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ağustos 2021.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 18 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2015.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 25 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2015.
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 13 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2022.
- ^ "Горная страна Алтай | В Походе". 23 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Şubat 2014.
- ^ (Sagımbay Orozbakov, Kol Cazmalar fondusu, 1790-inv., 360-s.).
- ^ Sayakbay Karalayev, 1. 155
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 29 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2022.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 16 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2015.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ekim 2020.
Dış bağlantılar
değiştir- Timur B. Davletov, ALTAY CUMHURİYETİ ve ALTAY TÜRKLERİ 27 Şubat 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkiye Türkçesi)
- Altay Cumhuriyeti (Dağlık Altay) Resmi Sitesi 16 Şubat 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Rusça)
- Altay Cumhuriyeti Turizm Çekicilikleri 11 Şubat 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Rusça)
- Altay Kime kalacak Алтай кімге қалады? (Kazak Türkçesi)
- В Altay Cumhuriyetindeki festival El Oyun ile ilgili (foto) 26 Şubat 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Bölgelerarası Altay toplumunun festivali «El Oyun» (Эл Ойын) 28 Şubat 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Altay Cumhuriyetinde spor etkinlikleri
- Milli festival El-Oyun (Halk oyunu) Festivali hakkında genel bilgiler 25 Şubat 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.