Acil tıp

Acil Tıp, insan sağlığının hayati derecede etkilenmesi ve bu durumdan en hızlı şekilde normale dönme adına yapılan tüm uygulamaları kapsayan acil sağlık hizmeti. Acil tıp hizmetleri hastanelerin acil servislerinde ve mobil ekipler vasıtasıyla hastane dışında verilir.

Dünya'da Acil Tıp^[1]

Bugünkü bilinen anlamıyla acil tıp ilk olarak 1960'larda başlamıştır. İlk olarak ABD'de ayrı bir uzmanlık alanı olarak ortaya çıkmış ve dünyadaki gelişimi de buna parerlel olmuştur. 1966'da Amerikan Ulusal Bilimler Akademisi'nin yayınladığı Kazalarda Ölüm ve Sakatlıklar: Modern Toplumun İhmal Edilmiş Hastalığı yazısı çok ses getirmiştir, bu yazıda Vietnam'da yaralanan bir askerin New York'ta vurulan bir sivilden daha çok yaşama şansı olduğundan bahsedilmiştir. Bu yazıyla beraber acil tıp hizmetleri yeniden ele alındı ve otoyol güvenliği yasası çıktı. O zamana kadar acil servisleri personle ve ekipman bakımından yetersiz ve kontrolsüz birimlerdi. İlk kez Cincinnati Üniversitesinde 1970'te Acil Tıp Ana Bilim Dalı kuruldu ve birçok uzman yetiştirdi.^[1]

Türkiye'de Acil Tıp

Tarihçe

Acil Tıp kurulmadan önceki yıllar

Türkiye'de ilk kez Sağlık Bakanlığı tarafından 1985 yılında da 077 Hızır Acil Servis olarak Ankara, İstanbul ve İzmir büyükşehir belediyelerinin ambulans, teknik alt yapı, şoför ve maddi destek vermesi, Sağlık Bakanlığının hekim ve tıbbi malzeme desteği ile Türkiye'de kullanılmış ve şimdiki acil sağlık hizmetlerinin temelleri atılmıştır.^[1]

Acil Tıp kurulduktan sonraki yıllar

Türkiye’de acil tıbbın gelişimi gerçek anlamda 1988 yılında Sağlık Bakanlığı'nın ile ilgili kapsamlı proje çalışmaları ile başlamıştır. 1990 yılında Acil hizmetler ile ilgili Acil Yardım ve Kurtarma Hizmetleri başlığı altında 40 proje Sağlık Bakanlığı bütçe kitabında yayınlandı. Öncelikle 3.100 Acil yardım Ambulansı temini, Hızır Acil Servislerin kapatılarak yerine 112 Acil Servislerin kurulması, Acil Servislerin modernizasyonu ve yataklı servislerin oluşturulması, Afet Acil Müdahale ekiplerinin kurulması ve görevlendirilmeleri, ilk yolcu ucağının Acil Müdahale Uçağı donanımı ile donatılarak yurt dışı müdahale görevi, Karayolları ve Turizm bölgelerinde müdahale ekiplerinin konuşlandırılması, Acil hizmet personeli eğitim kurs programları, Acil Tıp Uzmanlık Eğitimi Planlamaları ile çok sayıda projenin yürürlüğe girmesi ve projelerin pilot uygulamaları 1989-1993 yılları arasında gerçekleşti. Dr. Yıldırım Aktuna'nın Sağlık Bakanı olduğu Süleyman Demirel Başbakanlığındaki Bakanlar Kurulunun 12 Nisan 1993 tarihli kararı, 30 Nisan 1993 tarih ve 21567 sayılı Resmi Gazete'de 93/4270 karar sayısı^[2] ile yayınlanmış ve İlk ve Acil Yardım adıyla bir anadal olarak kurulmuştur. Kuruluşunda 3 yıllık bir ana dal olarak tanımlanan İlk ve Acil Yardım 24 ay ana dal 18 ay rotasyon şeklinde planlanmıştır. Aynı yıl Türkiye’de iki Acil Tıp Anabilim Dalı kurulmuştur (Dokuz Eylül Üniversitesi ve Fırat Üniversitesi). Bu Anabilim Dalları 1994 yılında ilk asistanlarını alarak eğitime başlamışlardır. Türkiye'de 2015 itibarıyla 42 Üniversite, 27 EAH, 8 EAH ile Afiliye Üniversite, 7 Özel Hastane Afiliye Vakıf Üniversitesi ve 2 EAH Afiliye Vakıf Üniversitesi ile toplam 86 klinik ile ihtisas verilmektedir (bkz. aşağıdaki Tablo).^[1]

Acil Tıbbın kronolojik tarihçesi:^[3]

1993: Dr. Yıldırım Aktuna'nın Sağlık Bakanı olduğu Süleyman Demirel Başbakanlığındaki Bakanlar Kurulunun 12 Nisan 1993 tarihli kararı, 30 Nisan 1993 tarih ve 21567 sayılı Resmi Gazete'de 93/4270 karar sayısı ile yayınlanarak İlk ve Acil Yardım yeni bir uzmanlık dalı oldu. İhtisas süresi olarak ise yurt dışı denkleriyle uyumsuz olan 3 yıl belirlenmişti.^[2]
1993: Acil tıp teknikeri eğitim programı başladı.^[1]
1994: Nisan 1994 Tıpta Uzmanlık Sınavında (TUS) Dokuz Eylül Üniversitesi 4, Fırat Üniversitesi 2 asistan kadrosu ilan etti; Dokuz Eylül’e 2, Fırat’a 1 asistan başladı.^[3]
1991: Hastane öncesi hizmetlerde 077 Hızır Acil’den “112 Acil Yardım ve Kurtarma”ya geçildi.^[1]
1991-1993: İstanbul, Ankara ve İzmir’ başta olmak üzere bütün il ve ilçe merkezlerinde 112 ekipleri kuruldu. Ambulans ekiplerinde pratisyen hekimler, sağlık memurları, ebeler, hemşireler ve şoförler görev yapmaktaydı.^[3]
1995: 25 Mayıs 1995 tarihinde Türkiye Acil Tıp Derneği (TATD)11 Ağustos 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. kuruldu^[1].
1996: Sağlık Bakanlığına bağlı okullarda ilk yardım ve acil bakım teknisyenliği bölümü açıldı.^[1]
1998: 30 Nisan 1998 tarihinde Türkiye'nin ilk “İlk ve Acil Yardım” uzmanı mezun oldu^[3].
2000: Acil sağlık hizmetlerinin bütün yurtta eşit, ulaşılabilir, kaliteli, süratli ve verimli olarak yürütülmesini sağlamak amacıyla acil sağlık hizmetlerinin sevk ve idaresine dair usul ve esasları belirleyen “Acil Sağlık Hizmetleri Yönetmeliği” çıkarıldı. Toplam Acil Tıp Uzmanı sayısı 20, Anabilim Dalı sayısı ise sadece 14 idi.^[3]
2002: 19 Haziran 2002’de Resmî Gazete'de yayınlanan Tıpta uzmanlık Tüzüğü ile uzmanlık ana dalının adı Acil Tıp olarak değiştirildi. İhtisasın süresi de Avrupa, ABD ve diğer ülkelerde denklik problemleri yaşanmaması gerekçesiyle 5 yıla çıkarıldı. Anabilim Dalı sayısı 17'ye yükseldi.^[3]
2003: 5 yıl süreli ihtisas için ilk asistan alımı 2003 Nisan Tıpta Uzmanlık Sınavı (TUS) Sınavı ile yapıldı.
2004: İlk defa Sağlık Bakanlığı’nın 112 acil yardım ve kurtarma istasyonlarına ve hastane acil servislerine ambulans ve acil bakım teknikeri ve acil tıp teknisyenlerinin atamaları yapıldı.^[1]
2006: 2006 Nisan TUS’unda bir seferde 18 eğitim ve araştırma Hastanesi için toplam 200 Acil Tıp asistan kadrosu ilan edildi. Eğitimcisi ve kliniği olmadan, eğitim koşulları tanımlanmadan en az 10 yıldır eğitim veren hiçbir ana bilim dalının veya derneğin görüşü alınmadan ilan edilen kadrolar, ilk kez TUS kitapçığında görüldü. Acil Tıp Anabilim Dalı sayısı ise 27'ye ulaştı.^[3]
2009: 18 Temmuz 2009 tarih ve 27292 sayılı Resmî Gazete’de Tıpta ve Diş Hekimliğinde Uzmanlık Eğitimi Yönetmeliği yayımlandı. Acil tıp halen 5 yıl idi. İç hastalıkları ve genel cerrahi uzmanları için süre 2 yıl olarak belirlendi. Bu yönetmelik ile ortopedi ve travmatoloji uzmanları listeden çıkartılmıştı. Oluşturulan Tıpta Uzmanlık Kurulu rotasyon süresini 13 aya indirdi. O tarihte tıp fakültelerindeki ana bilim dalı sayısı 45’e, eğitim ve araştırma hastanelerindeki acil tıp kliniği sayısı ise 28’e ulaşmıştı.^[3]
2011: 26 Nisan 2011 tarih ve 27916 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Kanun ile acil tıp uzmanlık eğitim süresi 4 yıla düşürüldü^[3].
2011: 5 Mayıs 2011 tarihinde Eğitim ve Araştırma hastaneleri ilk uzmanlarını verdi^[3].

Acil Tıp alanındaki Sürekli Akademik Yayınlar

Acil Tıp uzman sayısındaki artışa paralel şekilde, acil tıp akademisyenlerinin sayısında da artış meydana gelmiştir. Buna bağlı olarak acil tıp alanında ulusal ve uluslararası indekslere giren dergilerdeki yayın sayılarında da yıllar içinde artış izlenmektedir. Acil Tıp branşında 2015 itibarıyla, Türkiye'deki 2 Ulusal Acil Tıp derneğinin sponsorluklarında hizmet veren, Türkçe olarak başlamış ve şu anda sadece İngilizce yayın kabul eden, Uluslararası yayıncısı olan (Elsevier) ve Uluslararası İkincil İndekslerde listelenen (ScienceDirect) Uluslararası 1,^[4] hem Türkçe hem İngilizce yayın kabul eden, Ulusal yayıncısı olan (AVES) ve Uluslararası Tersiyer indekslerde listelenen (Open-Access) Ulusal 1,^[5] Türkçe ve İngilizce Vaka sunumlarını kabul eden, Ulusal yayıncısı olan (AVES) Uluslararası 1^[6] olmak üzere toplam 3 akademik dergi bulunmaktadır.

Acil Tıp Eğitimi

Türkiye'de Acil Tıp eğitimi TUKMOS tarafından Acil Tıp alanında oluşturulmuş standartlar dahilinde verilmek zorundadır.^[7] Bu kriterlere uygunluk 2016 yılından itibaren denetlenmeye başlanacak olup klinikler kendi eğitim programlarını buna göre düzenlemek ve ülke çapında bir standarda uyum sağlamak durumundadırlar.^[7] TUKMOS'un belirlediği klinikler tarafından verilen eğitimler dışında Acil Tıp derneklerinin son derece kapsamlı ve yaygın bir eğitim programı bulunmaktadır.

Acil Tıp ve FOAMed (Free, Open Access Medical Education)

Acil Tıp, Tıp eğitiminde 2012 yılından itibaren bir fenomen haline gelen blog yazarlığı temelli sürümiçi eğitim sitelerinin en yaygın şekilde başladığı branştır. Bu akım, FOAMed (Free, Open Access Medical Education) adı altında şekillendirilerek başta Twitter olmak üzere tüm sosyal ağlar kullanılarak uygulanan bir asenkron sürekli eğitim çeşidi olarak büyük önem kazanmıştır. Yurt dışında 150'den fazla blog ve portal ile sürdürülen bu asenkron eğitim modeli, Türkiye'de de yurt dışı ile hemen hemen aynı zamanlarda^[8] adı altında başlamıştır. Serbest Açık Erişimli Acil Tıp Eğitimi vizyonuyla 2012 yılından beri faaliyet gösteren, çeşitli fakülte ve EAH'larda çalışan 20'den fazla öğretim üyesi, uzman ve asistan tarafından sürekli olmak üzere 100'den fazla Acil Tıp eğitmeninin katkı verdiği Acilci.Net, 1 milyonu aşan ziyaretçi sayısıyla Dünya'nın yerel dilde yayın yapan en büyük Acil Tıp eğitim portalidir.^[9] Portalın bu başarısı nedeniyle hem EuSEM (Avrupa Acil Tıp Derneği) hem de ASEM (Asya Acil Tıp Derneği) tarafından Uluslararası kongrelere davet edilmiş ve Acil Tıp Asistan Birliği (ATAB)^[10] tarafından 2014 yılında "asistan eğitiminde en faydalı kaynak" olarak seçilmiştir.^[9]

Tıpta uzmanlık öğrencisi alma sırasına göre Acil Tıp Uzmanlık eğitimi veren Acil Tıp Anabilim Dalları ve Klinikleri

Sıra	Kuruluş Zamanındaki İsmi ve Kuruluş Tarihi	Şehir	İlk Asistan Alımı!^[11] Kurum Yapısı	Değişen İsmi	Değişen Kurum Yapısı
1	Dokuz Eylül Üniv (1992)	İzmir	1994	Devlet Üniversitesi
2	Fırat Üniv.	Elazığ	1994	Devlet Üniversitesi
3	Erciyes Üniv.	Kayseri	1995	Devlet Üniversitesi
4	Selçuk Üniv	Konya	1995	Devlet Üniversitesi	Necmeddin Erbakan	Devlet Üniversitesi
5	Dicle Üniv	Diyarbakır	1995	Devlet Üniversitesi
6	Marmara Üniv^[12] (29 Kasım 1994)	İstanbul	1995	Devlet Üniversitesi	Marmara Universitesi	Devlet Üniversitesi
7	Çukurova Üniv	Adana		Devlet Üniversitesi
8	Bursa Uludağ Üniv			Devlet Üniversitesi
9	Hacettepe Üniv (Hekimlikte Acil Vakalar Ana Bilim Dalı adı altında 1988 yılında akademik birim açılmış ama anabilim dalı 1997 yılında kurulmuştur)^[13]	Ankara	1997	Devlet Üniversitesi
10	Akdeniz Üniv	Antalya		Devlet Üniversitesi
11	Sivas Cumhuriyet Üniv	Sivas		Devlet Üniversitesi
12	Ondokuz Mayıs Üniv	Samsun		Devlet Üniversitesi
13	Atatürk Üniv	Erzurum		Devlet Üniversitesi
14	Karadeniz Teknik Üniv	Trabzon		Devlet Üniversitesi
15	Süleyman Demirel Üniv	Isparta		Devlet Üniversitesi
16	Gülhane Eğitim ve Araştırma	Ankara
17	İnönü Üniv	Malatya		Devlet Üniversitesi
18	Gazi Üniv	Ankara		Devlet Üniversitesi
19	Tokat Gaziosmanpaşa Üniv	Tokat		Devlet Üniversitesi
20	Gaziantep Üniv	Gaziantep		Devlet Üniversitesi
21	Afyon Kocatepe Üniv	Afyon		Devlet Üniversitesi
22	Kocaeli Üniv	Kocaeli		Devlet Üniversitesi
23	Pamukkale Üniv	Denizli		Devlet Üniversitesi
24	Eskişehir Osmangazi Üniv	Eskişehir		Devlet Üniversitesi
25	Van Yüzüncü Yıl Üniv	Van		Devlet Üniversitesi
26	Ege Üniv	İzmir		Devlet Üniversitesi
27	Mersin Üniv	Mersin		Devlet Üniversitesi
28	Ufuk Üniv Rıdvan Ege EAH	Ankara		EAH Afiliye Vakıf Üniversitesi
29	Ankara Atatürk EAH	Ankara		Eğitim ve Araştırma Hastanesi	Yıldırım Beyazit	EAH Afiliye Devlet Üniversitesi
30	Ankara Etlik İhtisas EAH	Ankara		Eğitim ve Araştırma Hastanesi	Ankara Dışkapı Yıldırım Beyazıd	Eğitim ve Araştırma Hastanesi
31	Ankara EAH	Ankara		Eğitim ve Araştırma Hastanesi
32	Ankara Keçiören EAH	Ankara		Eğitim ve Araştırma Hastanesi
33	Ankara Numune EAH	Ankara		Eğitim ve Araştırma Hastanesi
34	İstanbul Bezm-i Alem Valide Sultan Vakıf Gureba	İstanbul		Eğitim ve Araştırma Hastanesi	Bezm-i Alem	EAH Afiliye Vakıf Üniversitesi
35	İstanbul Bakırköy Dr. Sadi Konuk	İstanbul		Eğitim ve Araştırma Hastanesi
36	İstanbul EAH (Samatya)	İstanbul		Eğitim ve Araştırma Hastanesi
37	İstanbul Göztepe EAH	İstanbul		Eğitim ve Araştırma Hastanesi	Medeniyet Üniv	EAH Afiliye Devlet Üniversitesi
38	İstanbul Haseki EAH	İstanbul	2014	Eğitim ve Araştırma Hastanesi
39	İstanbul Haydarpaşa EAH	İstanbul		Eğitim ve Araştırma Hastanesi
40	İstanbul Kartal Dr. Lütfi Kırdar EAH	İstanbul		Eğitim ve Araştırma Hastanesi
41	İstanbul Okmeydanı EAH	İstanbul		Eğitim ve Araştırma Hastanesi
42	İstanbul Şişli Etfal EAH	İstanbul		Eğitim ve Araştırma Hastanesi	İstanbul Şişli Etfal Hamidiye	Eğitim ve Araştırma Hastanesi
43	İstanbul Taksim EAH	İstanbul		Eğitim ve Araştırma Hastanesi	İstanbul Gaziosmanpaşa Taksim	Eğitim ve Araştırma Hastanesi
44	İzmir Atatürk EAH	İzmir		Eğitim ve Araştırma Hastanesi	Katip Çelebi Üniv	EAH Afiliye Devlet Üniversitesi
45	İzmir Bozyaka EAH	İzmir		Eğitim ve Araştırma Hastanesi
46	İzmir Tepecik EAH	İzmir		Eğitim ve Araştırma Hastanesi
47	Başkent (Ankara) Üniv	Ankara		Özel Hastane Afiliye Vakıf Üniversitesi
48	Harran Üniv	Şanlıurfa		Devlet Üniversitesi
49	İstanbul Bilim Üniv Florence Nightingale Hastanesi	İstanbul		Özel Hastane Afiliye Vakıf Üniversitesi
50	Kafkas Üniv	Kars		Devlet Üniversitesi
51	Kırıkkale Üniv	Kırıkkale		Devlet Üniversitesi
52	Adana Numune Üniv	Adana		Eğitim ve Araştırma Hastanesi
53	Ankara Üniv	Ankara		Devlet Üniversitesi
54	Düzce Üniv	Düzce		Devlet Üniversitesi
55	Mustafa Kemal Üniv	Hatay		Devlet Üniversitesi
56	Adnan Menderes Üniv	Aydın	2011	Devlet Üniversitesi
57	Yeditepe Üniv	İstanbul		Özel Hastane Afiliye Vakıf Üniversitesi
58	Sütçü İmam Üniv	Kahramanmaraş		Devlet Üniversitesi
59	Abant İzzet Baysal Üniv	Bolu		Devlet Üniversitesi
60	Adıyaman Üniv EAH	Adıyaman	2012	EAH Afiliye Devlet Üniversitesi
61	İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa	İstanbul		Devlet Üniversitesi
62	Trakya Üniv	Edirne		Devlet Üniversitesi
63	Selçuk Üniversitesi Selçuklu TF	Konya		Devlet Üniversitesi	Selçuk Üniversitesi	Devlet Üniversitesi
64	Antalya EAH	Antalya		Eğitim ve Araştırma Hastanesi
65	Erzurum Bölge EAH	Erzurum		Eğitim ve Araştırma Hastanesi
66	İstanbul Bağcılar EAH	İstanbul		Eğitim ve Araştırma Hastanesi
67	İstanbul Ümraniye EAH	İstanbul		Eğitim ve Araştırma Hastanesi
68	Kayseri EAH	Kayseri		Eğitim ve Araştırma Hastanesi
69	Konya EAH	Konya		Eğitim ve Araştırma Hastanesi
70	Rize EAH	Rize	2011	Eğitim ve Araştırma Hastanesi	Recep Tayyip Erdoğan Üniv	EAH Afiliye Devlet Üniversitesi
71	Sakarya Üniv	Sakarya	2011	EAH Afiliye Devlet Üniversitesi	Sakarya Üniv	EAH Afiliye Devlet Üniversitesi
72	Trabzon Numune	Trabzon		Eğitim ve Araştırma Hastanesi
73	Bursa Şevket Yılmaz	Bursa	2011	Eğitim ve Araştırma Hastanesi	Bursa Yüksek Ihtisas
74	Samsun Mehmet Aydın EAH	Samsun		Eğitim ve Araştırma Hastanesi
75	Çanakkale Onseiz Mart Üniv	Çanakkale		Devlet Üniversitesi
76	Zonguldak Bülent Ecevit Üniv	Zonguldak		Devlet Üniversitesi	Bülent Ecevit Üniv	Devlet Üniversitesi
77	Başkent (Adana) Üniv	Adana	2011	Özel Hastane Afiliye Vakıf Üniversitesi
78	İstanbul Fatih Sultan Mehmet EAH	İstanbul	2011	Eğitim ve Araştırma Hastanesi
79	Celal Bayar Üniv Hafsa Sultan Hastanesi	Manisa	2012	Devlet Üniversitesi
80	Dumlupınar Üniv Kütahya Evliya Çelebi EAH	Kütahya	2012	EAH Afiliye Devlet Üniversitesi
81	Medipol Üniv	İstanbul	2012	Özel Hastane Afiliye Vakıf Üniversitesi
82	Acıbadem Üniv	İstanbul	2014	Özel Hastane Afiliye Vakıf Üniversitesi
83	İzmir Üniv Medical Park Hastanesi	İzmir	2014	Özel Hastane Afiliye Vakıf Üniversitesi
84	Kocaeli Derince EAH	Derince	2014	Eğitim ve Araştırma Hastanesi
85	İstanbul Bakırköy Kadın Hastlalıkları EAH	İstanbul	2015	Eğitim ve Araştırma Hastanesi	İstanbul Kanuni Sultan Süleyman	Eğitim ve Araştırma Hastanesi
86	Tekirdağ Namık Kemal Üniv	Tekirdağ	2015	EAH Afiliye Devlet Üniversitesi

Kaynakça

^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ "Türkiye Acil Tıp Derneği". 11 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2015.
^ ^a ^b "30 Nisan 1993 tarihli Resmi Gazete" (PDF). 5 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 10 Ekim 2020.
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j Acil Tıp 4 Yıl - Doç. Dr. Cem Oktay - http://www.medimagazin.com.tr/authors/cem-oktay/tr-acil-tip-dort-yil-72-50-2836.html 2 Ekim 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ Turkish Journal of Emergency Medicine - http://trjemergmed.org/ 28 Şubat 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ Eurasian Journal of Emergency Medicine 10 Temmuz 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - Eski Adı: Akademik Acil Tıp Dergisi
^ "Journal of Academic Emergency Medicine Case Reports". 10 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2015.
^ ^a ^b TUKMOS Zorunlu Acil Tıp Eğitim Standartları v2.0 - www.tuk.saglik.gov.tr/muf2/acil_tip.doc 3 Ekim 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ "Arşivlenmiş kopya". 16 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ekim 2020.
^ ^a ^b Acilci.Net - Serbest Açık Erişimli Acil Tıp Eğitim Kaynağı - http://acilci.net/ 16 Temmuz 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ Acil Tıp Asistan Birlği - http://www.atabir.com/ 2 Ekim 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ Tus Taban Puanları https://tuskocu.com/tus-taban-puanlari-ve-siralamalari/ 10 Nisan 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ "Marmara Üniversitesi Acil Tıp Anabilim Dalı Resmi Sitesi". 24 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2020.
^ "Arşivlenmiş kopya". 31 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2016.

[:0-1] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ "Türkiye Acil Tıp Derneği". 11 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2015.

[:2-2] "30 Nisan 1993 tarihli Resmi Gazete" (PDF). 5 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 10 Ekim 2020.

[:5-3] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j Acil Tıp 4 Yıl - Doç. Dr. Cem Oktay - http://www.medimagazin.com.tr/authors/cem-oktay/tr-acil-tip-dort-yil-72-50-2836.html 2 Ekim 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[4] Turkish Journal of Emergency Medicine - http://trjemergmed.org/ 28 Şubat 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[5] Eurasian Journal of Emergency Medicine 10 Temmuz 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - Eski Adı: Akademik Acil Tıp Dergisi

[6] "Journal of Academic Emergency Medicine Case Reports". 10 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2015.

[:3-7] TUKMOS Zorunlu Acil Tıp Eğitim Standartları v2.0 - www.tuk.saglik.gov.tr/muf2/acil_tip.doc 3 Ekim 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[8] "Arşivlenmiş kopya". 16 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ekim 2020.

[:4-9] Acilci.Net - Serbest Açık Erişimli Acil Tıp Eğitim Kaynağı - http://acilci.net/ 16 Temmuz 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[10] Acil Tıp Asistan Birlği - http://www.atabir.com/ 2 Ekim 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[11] Tus Taban Puanları https://tuskocu.com/tus-taban-puanlari-ve-siralamalari/ 10 Nisan 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[12] "Marmara Üniversitesi Acil Tıp Anabilim Dalı Resmi Sitesi". 24 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2020.

[13] "Arşivlenmiş kopya". 31 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2016.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]