İspanyol gribi
İspanyol gribi ya da İspanyol nezlesi, 1918 - 1920 yılları arasında H1N1[1] virüsünün ölümcül bir alt türünün yol açtığı grip salgınıdır. İspanyol gribi, 500 milyondan fazla kişiye bulaşması sonucu 18 ay içinde 50 milyon dolayında insanın ölümüne sebep olarak insanlık tarihinde bilinen en büyük salgınlardan biri olmuştur.[2][3] Salgın ılımlı ilk dalga, şiddetli ikinci dalga ve artçı üçüncü dalga olmak üzere üç dalga hâlinde seyretmiştir.[4] İspanyol gribinin bir özelliği; zayıf, yaşlı ve çocuklardan çok, sağlıklı genç erişkinleri etkilemesidir. I. Dünya Savaşı'nın son aylarında tüm dünyayı etkisi altına almış hatta kimi tarihçilere göre dört yıl süren savaşın sona ermesinde önemli bir etken olmuştur.[kaynak belirtilmeli]
Türkçede 1918'den itibaren "İspanyol nezlesi" sözcük grubu kullanılmıştır. Yıllar sonra açılan bazı toplu mezarlardan alınan örnekler sonucunda domuz gribine sebep olan H1N1 virüsünden (birkaç ufak farklılık haricinde aynı) kaynaklandığı anlaşılan hastalık, İngilizceden tercümeden dolayı "İspanyol gribi" olarak anılmaya başlanmıştır. Salgın İspanya'da başlamamasına rağmen İspanyol nezlesi olarak adlandırılmasının sebebi ise İspanya'nın I. Dünya Savaşı'nda yer almaması ve askerî sansür nedeniyle diğer Avrupa devletlerinde salgından söz edilmezken İspanyol basınının salgın konusunu ilk kez gündeme getirmesidir.[5]
Bu salgın hastalığın kesin olarak nereden çıktığı konusunda kesin bir mutabakat olmasa da üç görüş bulunmaktadır. İlk görüş, bu salgının ilk olarak Çin’de görüldüğü ve buradan da tüm dünyaya sirayet ettiğini öne sürer. Çin'de hayvan ve insan popülasyonunun yoğun olması yüzünden sık sık lokal düzeyde salgınlar görülüyordu. American Medical Association'ın yapmış olduğu çalışmalar bu görüşün aslında temelsiz olduğunu kısmen de olsa ortaya koydu. İkinci görüş ise hastalığın Birinci Dünya Savaşı'nın en kanlı muharebelerinin cereyan ettiği Batı Cephesi üzerinden tüm dünyaya yayıldığını öne sürer. Yine benzer şekilde burada da yoğun bir insan ve hayvan nüfusu bulunmaktaydı. Üçüncü görüş ise salgının kökeninin ABD olduğuna işaret eder. Bu ülkenin 1917'de savaşa iştirak etmesiyle milyonlarca asker Atlantik Okyanusu'nun öteki yakasından Avrupa'ya nakledildi.[6] Salgın, birçok tarihçi tarafından Amerika menşeli olarak değerlendirilmektedir.
Belirtiler
değiştirBurun kanaması, zatürre, ensefalit, 40 dereceyi (⁰C) geçen ateş, nefritik sendrom gibi böbrek problemleri ve koma.[7]
Tarihçe
değiştirİspanyol gribi salgını, Eylül-Kasım 1918'de zirve noktasına ulaşmış ve tüm dünya ülkelerini etkilemiştir. Hindistan'da yaklaşık 17 milyon kişi yani ülke nüfusunun %5'i bu hastalıktan ölmüştür. ABD'de nüfusun yaklaşık %28'i hastalığa yakalanmış ve 500.000-675.000 kişi ölmüştür. Britanya'da yaklaşık 250.000, Fransa'da yaklaşık 400.000 kişinin öldüğü tahmin edilmektedir. Fiji adalarında nüfusun %14'ü iki haftalık bir süre içinde İspanyol nezlesinden ölmüştür.[kaynak belirtilmeli] Hastalığa dönemin önemli isimlerinden de yakalananlar olmuştur. Max Weber, Ressam Gustav Klimt, İspanya Kralı XIII. Alfonso ve Sophie Halberstadt Freud bu kişiler arasında sayılabilir.
Osmanlı Devleti'nde
değiştirİspanyol gribi bütün dünyayı kasıp kavurduğu gibi İstanbul'u da etkilemiştir. Metin Özata’nın yazdığı kitaba göre Mustafa Kemal Atatürk de Samsun'a hareket etme hazırlıkları içerisindeyken bu hastalığa yakalanmış ve hastalığı Beşiktaş'taki evinde atlatmıştır.[8] Nâzım Hikmet dizelerinde İspanyol gribine şöyle yer verir:[9]
Biz ki İstanbul şehriyiz,
Seferberliği görmüşüz:
Kafkas, Galiçya, Çanakkale, Filistin,
Vagon ticareti, tifüs ve İspanyol nezlesi
bir de İttihatçılar, bir de uzun konçlu Alman çizmesi 1914’ten 1918’e kadar yedi bitirdi bizi.
— Nâzım Hikmet, Kuvâyi Milliye Destanı
Notlar
değiştir- İspanyol gribinden Nazım Hikmet'in Kuvayı Milliye Destanı ve Metin Eloğlu'nun, Lokman Hekimin Sev Dediği şiirlerinde bahsedilir.[kaynak belirtilmeli]
- Hüseyin Rahmi Gürpınar'ın "Hakka Sığındık" romanı İspanyol nezlesi salgınının anlatılmasıyla başlar.[kaynak belirtilmeli]
- İlk başlarda hayvanlardan insanlara bulaştığı düşünülen hastalığın daha sonraları hava yolu ile bulaştığı fark edilmiş ve korunmak için maske takmanın önemi anlaşılmıştır.
- Ünlü düşünür Max Weber de 1920 yılında bu hastalık nedeniyle ölmüştür.[10]
- Avusturyalı dışavurumcu ressam Egon Schiele 31 Ekim 1918 tarihinde 28 yaşında bu hastalık sebebiyle eşiyle beraber ölmüştür.
- Fenerbahçe Spor Kulübü’nün 2 numaralı kurucu üyesi Şevkipaşazade Ayetullah Bey, 1919 yılının eylül ayında 31 yaşındayken bu hastalık sonucu ölmüştür.[11]
Ayrıca bakınız
değiştirKaynakça
değiştir- ^ 1918 Flu Resulted In Current Lineage Of H1N1 Swine Influenza Viruses 3 Mayıs 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ScienceDaily.com. Erişim: 2 Temmuz 2009
- ^ M. Kemal Temel. Gelmiş Geçmiş En Büyük Katil: 1918 "İspanyol" Gribi. İstanbul: BETİM Kitaplığı; 2015. ISBN 978-605-86957-2-6
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 21 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Nisan 2020.
- ^ Temel, Mustafa Kemal. 1918 Grip Pandamesi. İstanbul. s. Özet bölümü.
- ^ "The Origin Of The Name 'Spanish Flu'". Science Friday (İngilizce). 29 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Eylül 2022.
- ^ Murat Yolun, Tarihin En Ölümcül Virüsünün Yeniden Hatırlanması: İspanyol Gribinin Kısa Bir Öyküsü (PDF). s. 76. 23 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 23 Aralık 2021.
- ^ "İspanyol gribi nedir?". www.medicalpark.com.tr. 18 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Şubat 2021.
- ^ Özata M. 2007. Atatürk ve Tıbbiyeliler
- ^ Hikmet N. 1965. Kuvayi Milliye Destanı
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 27 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Temmuz 2016.
- ^ Milyonların Katili İspanyol Gribi, Prof. Dr. Ekrem Buğra Ekinci