Üge Kağan
Üge Kağan, 839-845 (ya da 847)[1] arasında Uygur Kağanlığı'nı yöneten Uygur kağanıdır. Tarihçilere göre Üge, son meşru Uygur kağanıdır.[2] Yaşadığı dönemde, Uygur kağanlığı çöküş devresini tamamlayıp tamamıyla yıkılma evresine girmiştir.
| Üge Kağan | |
|---|---|
| Uygur Kağanı | |
| Hüküm süresi | Uygur Kağanlığı: 839-845 (ya da 847) |
| Önce gelen | Külüg Beg |
| Sonra gelen | Ormaz (meşru kağan değil) |
| Ölüm | 837 |
Külüg'ün intiharından sonra Uygur Kağanlığı iyice karışmış ve taht kavgaları iyiden iyiye kendini göstermeye başlamıştır. Kürebir Urungu Sangun, II. Kasar'ı (diğer adı Ormış)tahta oturtmak istemiştir.[3] Miran Betikleri'ne göre, buna karşı çıkan Uygur komutanı Külüg Baga Sangun, Kürebir Türklerinin ülke üzerindeki nüfuzunu kırabilmek için Kırgızların yanına kaçarak onlardan yardım istemiştir. Tam bu arada Orta Asya'da yaşanan büyük kuraklık nedeniyle Uygurlar açlık ve sefalete düşmüştür.[4] 100.000 kişilik Kırgız ordusuyla Ordu-Balık'a giren Baga Sangun, Kürebir Urungu Sangun ve II. Kasar'ı öldürmüştür.[5] Uygur başkentine giren Kırgızlar başkenti yağmaladıktan sonra Uygur halkı büyük bir panik yaşamış ve ülke tamamen dağılmıştır. Dil tarihçileri Uygurlara ait Göç Destanı'nın bu olay üzerine yazıldığı kanaatindedir.[4]
Kağanlığı ve Uygurların göçü
değiştirİyme I Bitiği'ne göre, Kırgızlar Uygur başkentine yerleştikten sonra, Kök Türklerden gelen devlet geleneğini devam ettirebilmek için birçok yarlık hazırlayarak, il ve töreyi düzenlemek istemiştir.[6] Ancak, Uygurlar; Kırgızların boyunduruğu altına girmek istememiştir. Bunun için hükümdar ailesine mensup kişiler önderliğinde, Uygurlar Ordu-Balık'ı terk etmeye karar vermiştir. Böylece Türkler kadim koruganları Ötüken çevresini terk etmek zorunda kalmıştır. Sonuç olarak Uygurlar, ekseriyeti Kansu ve Turfan bölgelerine olmak üzere birçok farklı coğrafyaya dağıldılar.
Güneye giden Uygurlar, Mart 841 yılında topladıkları Türk Toyu'nda Üge'yi kağan seçtiler.[7] Üge, ordugahını Ts'o-tzu-shan'da kurdu.[8] 840'daki Kırgız baskınında Kırgızların eline geçen Çinli prenses Taiho'yu, Kırgız elçilik heyetini basarak ele geçirdi.[8] Uygurlar, bu durumdan yararlanmak isteseler de, aralarında düştükleri anlaşmazlık sonucunda Kürebir Türklerinin desteğini alan Çinliler prensesi kaçırmayı başardı.[9] Böylece, Uygurlar, prensesi Çin'e karşı bir koz olarak kullanıp, Çin'den yerleşim için toprak talep etme şanslarını kaybetti. Buna rağmen, Üge Kağan, Çinlilere müracaat ederek, Chen-wu şehrinin geçici olarak kendilerine verilmesini istemiştir, bu kabul görmemiş, Üge'den ayrılıp Çin topraklarına yerleşen Türkler, Çin'in farklı bölgelerine dağıtılarak kendilerine Çince soyadlar verilmiştir.[10] Üge Kağan'ın 847'de Altay Dağları'nda öldürülmesiyle, Ormaz'ın 2 yıl kadar süren direnişi de başarısız olmuş, Uygur Kağanlığı tamamen son ermiştir.[11]
Ayrıca bakınız
değiştirKaynakça
değiştir- ^ Kayahan Erimer, Eski Türkçe, TDK, s. 19.
- ^ "History of Central Asia". Encyclopedia Britannica. 26 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Kasım 2016.
- ^ Michael Robert Drompp, Tang China And The Collapse Of The Uighur Empire: A Documentary History, BRILL, 2005, s. 35.
- ^ a b Ercilasun, A. Bican, Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi, Akçağ Yayınları, s. 222.
- ^ Saadettin Gömeç, Uygur Türkleri Tarihi ve Kültürü, Akçağ Yayınları, s. 60.
- ^ Gömeç, s. 60.
- ^ Ekber N. Necef, Karahanlılar - Sayfa 183.
- ^ a b Hasan Celâl Güzel, Ali Birinci, Genel Türk tarihi - 2. cilt - Sayfa 103.
- ^ Tarihte Türk devletleri, 1-2. ciltler, Ankara Üniversitesi, 1987, s. 247.
- ^ Özkan İzgi (1986), Kutluk Bilge Kül Kağan-Bögü Kağan ve Uygurlar, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları
- ^ Doğu Türkistan'in sesi, 39-46. sayılar, s. 38.