Çekirge, Osmangazi

Çekirge, Bursa'nın Osmangazi ilçesine bağlı bir mahalledir.

Bursa Çekirge Armutlu Meydanı

Çekirge semtinin 1880-1893 yılları arasındaki görünümü

Kaplıca'nın 1880-1893 yılları arasındaki görünümü

Bursa'nın en eski semtlerinden birisidir. Kaplıcaları ile ünülüdür. Hüdavendigar Külliyesi'nin bulunması nedeniyle Hüdavendigâr ya da I. Murat mahallesi olarak da anılmıştır. Mevlid yazarı Süleyman Çelebi’nin mezarı, ünlü divan şairi Lâmi Çelebi mescidi, Karagöz ile Hacivat'ın temsilî mezarı de bu mahallededir.

Konumu

Denizden 210 metre yüksekliktedir. Bursa ovasının kenarına yakın bir yerdeki bir fay hattı boyunca çeşitli noktalarda çıkan kaplıca sularının bulunduğu bir mevkide kurulmuştur.

Adının kökeni

Vasileios Kandes, Çekirge adının Antik Roma döneminde Bursa yakınında bulunan Kaisareia adlı yerleşimden geldiğini belirtir. Yaygın bir rivayete göre Çekirge ismi, I. Murad devrinde yaşamış olan Çekirge Sultan lakaplı bir kişiden gelir. Bu kişini mezarı Murad Hüdevandigar Türbesi yanındadır. Bir başka rivayete göre Osmanlı döneminde yaşanan bir çekirge istilası sonucu köye bu ismin verilmiştir.

Tarihçe

Çekirge'nin Roma dönemindeki Caiseria adlı yerleşimin bir mahallesi olduğu düşünülür. Muhtemelen daha sonra aynı yerde Atroa antik kenti kurulmuş ve 8. yüzyılda bu kentin adı tarihten silinmiştir. Bizans döneminde buradaki kaplıca suları idarecilerin dikkatini çekti ve eski yerleşimin sadece kaplıcaların olduğu kısmında birçok hamam yapıldı. Kaplıcaların olduğu yerde kurulan yeni yerleşime, sağlık tanrısı "Apollon’un yeri’ anlamında Pythia adı verilmiştir. 8. yüzyılda İmparator Leon, İmparatoriçe İren ve oğlu Pythia (Çekirge) hamamlarına gelmişti. Bazı kaynaklara göre I. Justinianus devrinde Pythia hamamları halka açıldı.

Bursa'yı fetheden Türkler, Bizanslıların yaptığı kaplıca hamamlarını İslam dininin temizlik şartlarına uygun biçimde yıkanmayı sağlamak üzere uyarlayıp onararak kullanmaya devam ettiler. Eski bir Bizans hamamının temelleri üzerine I. Murad devrinde inşa edilen Bursa Eski Kaplıca bu yapılardan birisidir.

Çekirge, I. Murat’ın bir külliye kurması ile gelişti. Hüdevandigâr lakaplı Sultan I. Murat, 1366 yılında inşa edilmeye başlayan Hüdavendigar külliyesinin giderleri için geniş bir alan vakfetmiş ve vakfiyesini 1385 yılında düzenlemiştir. Bursa Eski Kaplıca da külliye vakfiyesindeki yapılardandır.

1850'li yıllarda Çekirge'de dört mahalle olduğu düşünülür. Hüdavendigar Camii çevresinde Hüdavendigar Mahallesi, Hançerli Mescidi civarına Hançerli Mahallesi, Yeni Kaplıca yanındaki mescit çevresinde Kaplıca Mahallesi, Lamiiçelebi Mescidi çevresinde de Çarşı Mahallesi bulunmaktaydı.

Galatasaray’daki Mekteb-i Tıbbiye-i Adliye-i Şahane’'nin ilk müdürü olan Avusturyalı hekim Charles Ambroise Bernard'ın şiddetli göz ağrısından ötürü gidip sağlığına kavuştuğu Bursa kaplıcalarında incelemeler yapması, gözlemlerini 1842’de Fransızca olarak yayımlaması, Çekirge'deki kaplıcaların Avrupa'da ün kazanmasını sağladı. Artan ilgi üzerine büyük konaklar turistik amaçlı hamam-otel olarak kullanmaya başlandı; böylece Boyugüzel, Yeşilyayla, Şifa gibi hamam-oteller faaliyetlerine başladı.

19. yüzyılda Çekirge, bahçeli büyük konaklarda zenginlerin yaşadığı bir yer haline geldi. 1879-1882 yıllarında Bursa valiliği yapan Ahmet Vefîk Paşa, Çekirge ile Bursa'yı birbirine bağlayan yeni bir yol inşa ettirdi; böylece Çekirge, Bursa’nın bir mahallesi oldu. 20. yüzyılın başından itibaren Bursalılar, hafta sonları ailece Çekirge hamamlarına gitmeye başladı.

II. Abdülhamit döneminde Çekirge, bir sürgün mekanı haline geldi. Bursa sürgünlerini gözetleyip Sultan’a bilgi vermek, Bursa valililerinin başlıca görevi idi. Padişahın kendi damadı bile Çekirge sürgünleri arasında idi. Naime Sultan ile evli olan Kemalettin Paşa, bir jurnal üzerine1908'e kadar Çekirge'de sürgün yaşamı sürdürmüştü. Pek çok kişinin Çekirge'ye sürgün edilmesine neden olan jurnalcibaşı Fehim Paşa da 1907 başlarında Bursa'ya zorunlu ikamete gönderildi ve II. Meşrutiyet'in ilanına kadar Çekirge'de bir konakta yaşadı.

1912 tarihli vilayet zabıtlarına göre Çekirge, bir köy statüsünde idi. Çekirge ve çevresinden askerler alan Çekirge Taburu Balkan Savaşları ile I. Dünya Savaşı’na katıldı; 200 kadar mensubu bu savaşlarda öldü. Çanakkale Savaşları'nda ölenlerin ismi, Hüdavendigar Türbesi bahçesindeki anıtta yer alır. Tabur, Kurtuluş Savaşı sırasında da önemli hizmetlerde bulundu.

Çekirge, Cumhuriyet döneminde bir dönem şehrin en lüks ve modern mahallelerinden birisi haline geldi.