Vikipedi

Zeki Müren

Türk müzik sanatçısı (1931–1996)

Zeki Müren (2 Ocak 1931, Bursa[1] - 24 Eylül 1996, İzmir), Türk şarkıcı, besteci, söz yazarı, oyuncu ve şair. "Sanat Güneşi"[2] ve "Paşa"[3] olarak anılan Müren, klasik Türk müziğinin en büyük isimlerinden biri olarak kabul edilir. Sanata olan katkılarından dolayı 1991'de "Devlet Sanatçısı" ünvanıyla[4] ödüllendirilmiştir. Türkiye'de verilmeye başlanan Altın Plak Ödülü'nün de ilk sahibi olan sanatçı, müzik yaşantısı boyunca altı yüzü aşkın plak ve kaset doldurmuş, üç yüzü aşkın şarkı bestelemiştir.[5]

Zeki Müren
Doğum2 Ocak 1931(1931-01-02)[1]
Bursa, Türkiye
Ölüm24 Eylül 1996 (65 yaşında)
İzmir, Türkiye
Ölüm sebebiKalp krizi
Defin yeriEmir Sultan Mezarlığı, Bursa
Diğer ad(lar)ıSanat Güneşi · Paşa
EğitimBoğaziçi Lisesi
Mezun olduğu okul(lar)İstanbul Devlet Güzel Sanatlar Akademisi
Müzikal kariyeri
TarzlarKlasik Türk müziği
MesleklerŞarkıcı · besteci · söz yazarı · oyuncu · şair
ÇalgılarVokaller
Etkin yıllar1951-1996
İmza

Yaşamı

değiştir

Çocukluğu ve eğitimi

değiştir

Bursa'nın Hisar semtinde, Ortapazar Caddesi'ndeki 30 numaralı ahşap evde[2] Kaya ve Hayriye Müren çiftinin tek çocuğu olarak dünyaya geldi.[2][6] Ailesi Üsküp'ten Bursa'ya göç etmişti. Babası kereste tüccarıydı.

İlkokulu Bursa Osmangazi İlkokulunda (sonradan Tophane İlkokulu ve Alkıncı İlkokulu) okudu. Henüz ilkokuldayken yeteneği öğretmenleri tarafından keşfedildi ve müzikli okul müsamerelerinde başrolleri oynamaya başladı. Hayatındaki ilk rolü, bu müsamerelerden birindeki çoban rolüdür.[7]

Ortaokulu yine Bursa'da, Tahtakale'deki 2. Ortaokulda tamamladı. Ortaokulu bitirdikten sonra babasına İstanbul'a gitme arzusunda olduğunu açıkladı ve onun da onayıyla İstanbul Boğaziçi Lisesine yazıldı. Bu okulu birincilikle bitirdi.[7] Olgunluk imtihanlarını pekiyi dereceyle verip İstanbul Devlet Güzel Sanatlar Akademisine (şimdiki Mimar Sinan Üniversitesi) girdi.[7] Yüksek Süsleme Bölümü Sabih Gözen Atölyesinden mezun oldu. Desen çalışmalarını öğrencilik yıllarından başlayarak pek çok kez sergiledi.

Müzik kariyeri

değiştir
 
19 Kasım 1953 tarihinde Zeki Müren'in ilk konserini verdiği Atatürk Bulvarı bitişiğindeki Büyük Sinema

Zeki Müren, Bursa'da tamburi İzzet Gerçeker'den aldığı solfej ve usul dersleriyle musiki bilgileri öğrenmeye başladı. 1949'da, Boğaziçi Lisesi'nde okurken sinema yönetmeni ve yazar Arşavir Alyanak'ın babası Agopos Efendi ile birbaşka hocası Udi Krikor'dan aldığı derslerle de musiki eğitimini sürdürdü. Daha sonra fasıl musikisini iyi bilen ve geniş bir repertuvarı olan Şerif İçli'den çeşitli eserleri seslendirdi; Refik Fersan'dan, Sadi Işılay'dan, Kadri Şençalar'dan faydalandı.

1950 yılında henüz üniversite öğrencisiyken TRT İstanbul Radyosunun açtığı ve 186 adayın katıldığı solist sınavını birincilikle kazandı.[7] 1 Ocak 1951'de, İstanbul Radyosunda canlı olarak yayımlanan bir programda ilk radyo konserini verdi ve bu konseri çok beğenildi. Bu konserde kendine eşlik eden saz ekibi Hakkı Derman, Şerif İçli, Şükrü Tunar, Refik Fersan ve Necdet Gezen'den oluşuyordu. Konserden sonra Hamiyet Yüceses stüdyoyu arayarak kendini tebrik etti. O yıllarda TRT Ankara Radyosu Anadolu'da en çok dinlenen radyo idi ve İstanbul Radyosu Anadolu'dan net olarak dinlenemiyordu. Aynı hafta klarnet sanatçısı Şükrü Tunar Müren'i Yeşilköy'deki kendine ait plak fabrikasına götürerek yine kendi eseri olan "Muhabbet Kuşu" şarkısını plağa doldurttu. Bu plak sayesinde Müren tüm Anadolu'da tanındı.[7]

Zeki Müren, bu başarılı ilk konserden ve plak çalışmasından sonra Türkiye radyolarında düzenli olarak eserler seslendirmeye başladı. Radyo programları on beş yıl sürdü, bunların çoğu canlı yayın programlarıydı. Müren bundan sonra kendini daha çok sahne ve plak çalışmalarına verdi. İlk sahne konserini 26 Mayıs 1955 tarihinde verdi. Genellikle kendi dizayn ettiği sahne kıyafetlerini giyiyordu. Saz heyetine tek tip kıyafet giydirmek ve T podyum kullanmak gibi çeşitli yenilikler getirdi.[7]

Maksim Gazinosu sahnelerinde aralıksız 11 yıl[8] Behiye Aksoy ile dönüşümlü olarak sahne aldı. 1976'da Londra'daki Royal Albert Hall'da konser vererek bu mekânda sahne alan ilk Türk sanatçı oldu.[9]

Zeki Müren 600'ü aşkın plak ve kaset doldurdu. Plağa okuduğu ilk şarkı Şükrü Tunar'ın "Bir Muhabbet Kuşu" güfteli şarkısıdır. Müren 1955'te "Manolyam" adlı şarkısıyla Türkiye'de ilk kez verilen Altın Plak Ödülü'nü[10] kazandı. 1991 yılında Devlet Sanatçısı seçildi.[11]

On yedi yaşındayken bestelediği "Zehretme hayatı bana cânânım" mısrasıyla başlayan acemkürdi şarkı bestelediği ilk şarkıdır. "Şimdi Uzaklardasın" (suzinâk), "Manolyam" (kürdilihicazkâr), "Bir Demet Yasemen", "Gözlerinin İçine Başka Hayal Girmesin" (nihavend) güfteli, "Elbet Bir Gün Buluşacağız" gibi şarkıları sık sık okunan, en sevilen şarkılarıdır. Zeki Müren bu şarkıları plaklara da okumuştur.

Müzik piyasası için en önemli kurumlar olan MESAM ve MSG'nin veritabanlarında kayıtlı toplam 180 eser'de "Besteci" veya "Besteci Söz Yazarı" olarak ismi geçmektedir.[12][13] 2008 yılında Aykut Işıklar kaleme aldığı yazısında, 70'li yıllarda Hürriyet binasına gelen Şükrü Tunar'ın oğlunun kendisini ziyaret ettiğini ve babası kendi bestelerini Zeki Müren'e sattığını belirtiğini kaleme almıştır.[14] 2024 yılında ise aynı konu "Dünya Güzellerim Masada" programında tekrar gündeme gelmiştir. Bülent Ersoy, Zeki Müren'e ait hiçbir bestenin olmadığını belirtmiştir.[15] Yine aynı programda Şükrü Tunar'ın Zeki Müren'in sahnesinde ölmesinden dolayı, Müren'i sorumlu tutmuştur.[16][17]

Oyunculuk kariyeri

değiştir

Zeki Müren 1953'te Beklenen Şarkı adlı filmde sinema oyunculuğuna başladı. Büyük bir ticarî başarı kazanan bu filmden sonra, şarkılarının çoğunu kendinin bestelediği 18 filmde daha oynadı.[18] 1965'te de Arena Tiyatrosu'nca sahneye koyulan Çay ve Sempati adlı oyunda baş rolü oynadı[19]

Diğer uğraşları

değiştir
   
Zeki Müren heykeli, Bodrum
Bodrum'daki Zeki Müren Sanat Müzesi'nde sergilenen giysilerinden birisi


Zeki Müren, başarılı yorumculuk ve oyunculuk kariyerlerinin yanı sıra yüksek eğitimini aldığı desen tasarımına da devam etti. Sahne kıyafetlerinin pek çoğunu kendi tasarladı. Resimle de uğraşan Müren öğrencilik yıllarından itibaren gerek desenlerini gerekse resimlerini pek çok ilde sergiledi.[20]

1965 yılında 100'e yakın şiirinin yer aldığı Bıldırcın Yağmuru adlı şiir kitabını çıkardı.[7] Bu kitabında yer alan şiirlerinden bazıları Pembe Yağmurlar, Bursa Sokağı, İkinci Sadık Dost, Çim Makası, Son Kavga, Bu Bestecikler Sana, Alınyazım, Kazancı Yokuşu ve Kendimi Arıyorum'dur.[21]

Özel hayatı

değiştir

1950'lerin Türkiye'sinde alışılmış kalıpları zorlayan elbiseleri ve sahne davranışı ile halkın ilgisini sürekli olarak üstünde tutmayı başardı. Mesleğe başladığı ilk yıllarda daha sıradan kıyafetler ve saç stilleri taşımasına rağmen ileriki yıllarda kadınsı kıyafetler, saç modelleri ve makyajı ile sahnelerde yer aldı. Kendisi hiçbir zaman cinsel yönelimi ile ilgili bir açıklama yapmadı ve zaman zaman adı kadınlarla anıldı,[22] ancak genel kanaat eşcinsel olduğu yönünde idi.[23]

Kurallı ve ağdalı Türkçe konuşmaya özen göstermesi ile bilinir. "Müziğin Paşası" olarak anılması, 1969'da Aspendos konserinden sonra ilk defa Antalya halkının kendi için kullanmasıyla başlamıştır. Kendisi, bu şekilde anılmaktan memnun olmakla birlikte neden uygun görüldüğünü bilmediğini açıklamıştır.[24] Askerliğini 1957-1958 yıllarında yedek subay olarak Ankara Piyade Okulu (6 ay), İstanbul Harbiye Temsil Bürosu (6 ay) ve Çankırı'da (3 ay) yaptı.[7] Zeki Müren'in Karagöz sanatçısı Hayali Saf Deri, Metin Özlen tarafından hazırlanan kuklası doğum yeri olan Bursa'da sahne aldı.[25] Zeki Müren'in doğum günü olan 6 Aralık tarihi, Türk sanat müziği sanatçısı Onur Akay'ın TRT Müzik ekranlarından yaptığı öneri ile 2012 yılından bu yana, Türk Sanat Müziği Günü olarak kutlanmaktadır.[26][27][28]

Rahatsızlığı ve ölümü

değiştir
 
Zeki Müren'in Emir Sultan Mezarlığında bulunan kabri, Bursa

Zeki Müren kalp rahatsızlığı ve şeker hastalığı nedeniyle hayatının özellikle son 6 yılında sahne hayatından ve medyadan uzaklaştı. Bodrum'daki evinde inzivaya çekildi. Bu dönemi "kendini dinlemek" olarak tarif eder.[29] 24 Eylül 1996 günü, TRT İzmir Televizyonunda kendi için düzenlenen tören sırasında geçirdiği kalp krizi sonucu öldü. Yıllar sonra, Tv8 kanalında, Aramızda Kalmasın programında Zeki Müren'in günde 26 ilaç kullanıldığı belirtildi. Zeki Müren'in ilaçlarını bilerek içmeyerek intihar ettiği iddiasında bulunuldu.[30] Cenazesi büyük bir halk kalabalığının katıldığı büyük bir törenle kaldırıldı. Mezarı, doğum yeri olan Bursa'da Emir Sultan Mezarlığı'ndadır.[31]

Vasiyetinde tüm mal varlığını Türk Eğitim Vakfı ve Mehmetçik Vakfına bıraktı. TEV ve Mehmetçik Vakfı, 2002 yılında Bursa'da Zeki Müren Güzel Sanatlar Anadolu Lisesi'ni yaptırdı. TEV Bursa Şube Başkanı Mehmet Çalışkan 24 Eylül 2016 tarihinde yaptığı bir açıklamada vakfın Zeki Müren Burs Fonu'ndan 20 yılda 2.631 öğrencinin yararlandığını belirtti.[32]

Ölümünün ardından sanatçının Bodrum'da son yıllarını yaşadığı evi Kültür Bakanlığı'yla yapılan protokol ile Zeki Müren Sanat Müzesi'ne dönüştürüldü ve 8 Haziran 2000 tarihinde ziyarete açıldı.[33]

Diskografi

değiştir
Ana madde: Zeki Müren diskografisi

Stüdyo albümleri

değiştir

* Zeki Müren, yukarıda belirtilenler dışında, 1968-1974 yılları arasında Grafson Plak'tan kendi adıyla anılan 12 farklı albüm daha yayınlamıştır.

Filmografisi

değiştir
Ana madde: Zeki Müren filmografisi

Kazandığı ve aday gösterildiği ödüller

değiştir
Yıl Aday / çalışma Ödül Sonuç
1955 Altın Plak Ödülü Müyap Kazandı
1973 En İyi Erkek Solisti[34] Altın Kelebek Ödülleri Kazandı
1991 Türkiye Cumhuriyeti Devlet Sanatçısı unvanı Kazandı
1997 Yekta Okur Özel Ödülü Kral TV Video Müzik Ödülleri Kazandı

Ayrıca bakınız

değiştir

Kaynakça

değiştir
  1. ^ a b "Zeki Müren'in hayatındaki bilinmeyen ayrıntı". 13 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  2. ^ a b c Sultan Uçar (15 Eylül 2013). "Gizli kasadaki Zeki Müren". HABERTÜRK. 1 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Aralık 2013. 
  3. ^ "Hangi Zeki Müren şarkısı duygularınızı en iyi ifade ediyor?". CNNTÜRK TV. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Nisan 2013. 
  4. ^ "Devlet sanatçılığına iptal". NTVMSNBC. 1 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Aralık 2013. 
  5. ^ Ismet Göksel Berber (26 Eylül 1996). "Zeki Müren Kimdir?". bilgiustam.com. 1 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ocak 2016. "Eserleri hakkında". Türkiye Gazetesi. 26 Eylül 1996. ve İnternet 
  6. ^ "Türk Sanat Müziği'nin Güneşi: Zeki Müren". 1 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Aralık 2013. 
  7. ^ a b c d e f g h "Batmayan Güneş Zeki Müren" belgeseli. Yapımcı: Kürşat Özkök. TRT. Yayımlanma tarihi: 10-12 Eylül 1996.
  8. ^ "Maksim Gazinosu sahnelerinde aralıksız 11 yıl Behiye Aksoy ile dönüşümlü olarak sahne almış olan TSM.mizin unutulmaz sanat güneşi kimdir?". Mynet. 4 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Aralık 2013. 
  9. ^ ARŞİV ODASI: Zeki Müren, 1976 - BBC TÜRKÇE. BBC Türkçe. YouTube. 1 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Şubat 2015. 
  10. ^ Emel Gülcan (24 Eylül 2014). "Sanat Güneşi Zeki Müren'in İlklerle Dolu Rengârenk Hayatı". ListeList.com. 8 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Eylül 2014. 
  11. ^ "1991 Yılında Seçilen Devlet Sanatçıları". T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı. 8 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2010. 
  12. ^ "Eser Arama". www.mesam.org.tr. 26 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2024. 
  13. ^ "MSG eser sorgulama". 26 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2024. 
  14. ^ "Milliyet Gazetesi Aykut Işıkların Yazısı". 23 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ocak 2024. 
  15. ^ "Bülent Ersoy'dan bir Zeki Müren açıklaması daha". Cumhuriyet. 18 Ocak 2024. 23 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2024. 
  16. ^ Türkiye, Sputnik (20240115T1325+0300). "Bülent Ersoy, Zeki Müren hakkındaki iddiaları ile gündeme gelmişti, kuzeni açıkladı: 'Tuzak kurdu'". Sputnik Türkiye. 23 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2024.  Tarih değerini gözden geçirin: |tarih= (yardım)
  17. ^ "Zeki Müren'in kuzeninden Bülent Ersoy'a yanıt". Haber Gazete. 15 Ocak 2024. 15 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2024. 
  18. ^ "Zeki Müren filmleri". Dergi Bursa. 27 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2020. 
  19. ^ "Hayat Bazen Tatlıdır (1962)" (İngilizce). IMDb.com. 27 Mayıs 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2020. 
  20. ^ {{Web kaynağı|url=https://tarihdergi.com/alkislarla-aniyoruz/%7Cbaşlık=Alkışlarla[ölü/kırık bağlantı] anıyoruz - |erişimtarihi=Aralık 2014|dil=Türkçe|
  21. ^ "Eserleri hakkında" 29 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Türkiye Gazetesi. 26 Eylül 1996.
  22. ^ Zeki Müren'e Sarıyer'de "çakma aşk" 29 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Aykut Işıklar. Sariyerhaber.com. Erişim: 15 Nisan 2012
  23. ^ Sefa Kaplan (15 Ekim 2011). "Türkiye Zeki Müren'dir". Hürriyet. 7 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2012. 
  24. ^ Yasemin Bozkurt röportajı, 1985 1 Mart 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Youtube.com. Erişim: 17 Ocak 2012.
  25. ^ "Makaleler" KaragözHacivat.com 27 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Erişim: 19 Ekim 2009
  26. ^ "Arşivlenmiş kopya". 22 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Aralık 2015. 
  27. ^ "Arşivlenmiş kopya". 8 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Aralık 2015. 
  28. ^ "Arşivlenmiş kopya". 22 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Aralık 2015. 
  29. ^ "Türk Müziğinin Sanat Güneşi Zeki Müren". Haberler.com. 2 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Kasım 2013. 
  30. ^ "Zeki Müren'in kuzeninden Bülent Ersoy'a yanıt". Haber Gazete. 15 Ocak 2024. 15 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ocak 2024. 
  31. ^ "Zeki Müren mezarı başında anıldı". Sabah. 24 Eylül 2014. 4 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2015. 
  32. ^ "Arşivlenmiş kopya". Cumhuriyet. 24 Eylül 2016. 3 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ekim 2016. 
  33. ^ "Sanat Güneşi Şarkıları ile Anılacak". Haberler.com. 18 Eylül 2013. 27 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Eylül 2013. 
  34. ^ "Altın Kelebek Milenyum". Hürriyet. 4 Kasım 1999. 1 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Aralık 2013. 

Dış bağlantılar

değiştir
Vikipedi'nin kardeş projelerinden
Zeki Müren
hakkında daha fazla bilgi edinin
  Commons'ta dosyalar
  Vikisöz'de alıntılar
"https://tr.wiki.x.io/w/index.php?title=Zeki_Müren&oldid=34463542" sayfasından alınmıştır