Zan dili
Zan dili, Güney Kafkas dilleri içinde yer alan Lazca ile Megrelcenin kaynaklandığı kabul edilen bir dildir. Dilbilimciler, eskiden antik Kolhis dili[1][2][3] olarak da bilinen Zan dilinin zaman içinde ikiye ayrıldığını düşünmektedir.[4][5] Gürcüce ve Svanca, Güney Kafkas dillerine dahil olan diğer dillerdir.
| Zan Zan dilleri | |
|---|---|
| Coğrafi dağılım | Güney Kafkasya, Anadolu |
| Sınıflandırma | Kartveli dilleri
|
| Alt bölümler | |
 Zan dillerinin coğrafi dağılımı | |
Yayılımı
değiştirBu dil, Gürcistan'ın Megrelya bölgesi, Abkhazya'nın Gali Rayon'u ve Acaristan'ın Batum kentleriyle; Laz nüfusun yaşadığı ilçe ve köylerde konuşulur. Toplam konuşan sayısı 800.000 civarındadır.
Tarihçe
değiştirGürcüce, Megrelce, Lazca ve Svanca Kafkas dil grubu içerisinde değerlendirilmektedir. Ancak Kuzey Kafkas dilleri ile bu dört dilin akrabalığı kesin oranda ispat edilemediğinden Güney Kafkas dilleri ya da bilinen diğer adıyla Kartveli dilleri'nin izole bir dil ailesi olduğu söylenmektedir.[6] Nicholas Marr tarafından ilk kez mukayese edilen dil daha sonra George Hewitt, Georges Dumézil, Arnold Chikobava ve Gôichi Kojima tarafından da çalışma konusu yapılmış, bazı kitaplar yayımlanmıştır. Megrelce ve Lazca konuşanlar arasında %70-80 arasında karşılıklı anlaşma söz konusudur. Dilbilimcilere göre Kolhis'in yıkılmasından sonra bu ortak dil ilk ayrışma evresine girmiş oldu.[7] Ancak asıl ayrışmalar, Lazika'nın Rioni Havzası'ndaki güney kesiminin 5. ve 6. yüzyıllardaki Bizans-Pers savaşları nedeniyle Megrel - Laz nüfusunun kayda değer bir kısmının ölmesiyle başladı. Bu bölge nüfustan arınmış bir yer hâline geldi. Bu yüzden Emevi Arap istilâlarından etkilenen Gürcüler, Kartli'den kitlesel olarak göç ederek süreç içinde bu bölgeye yerleştiler. Böylece günümüzde Müslümanları Laz, Hristiyanları ise Megrel olarak adlandırılan Megrel - Lazlar arasında, Gürcüler'den oluşan ve yine günümüzde Guria ve Acara Özerk Cumhuriyeti olarak bilinen tampon bölgeler oluştu. Bundan sonra da Kolhis halkı ikiye bölünmüş oldu ve Osmanlı hâkimiyetiyle dinin de etkisiyle Lazca ve Megrelce arasında kesin dilbilimsel ayrılıklar yaşandı. Ancak bu farklılıklar anlaşmaya engel olup, iki dil arasında diyalog kurulmasına mâni olacak kadar keskin değildir.
Aşağıdaki tabloda Laz ve Megrel dillerine yani Zan diline ait bazı kelime örnekleri verilmiştir:
| Türkçe | Lazca | Megrelce[8] |
|---|---|---|
| Haber | Ambari | ამბე (ambe) |
| Yeni | Ağani | ახალი (ah'ali) |
| İhtiyar | Badi | ბადიდი (badidi) |
| Süt | Mja | ბჟა (bja) |
| Dut | Bjoli | ბჟოლა (bjola) |
| Erkek Kardeş | Cuma | ჯიმა (cima) |
| Pazar | Mjaçxa | ჟაშხა (jaşh'a) |
| Tavuk | Kotume | ქოთომი (kotomi) |
| Geldik | Komoptit | ქუმოფრთით (kumoprtit) |
| Saymak | Ǩoroʒxu | კოროცხუა (k'orotsh'ua) |
| Aile | Ocaği | ოჯახი (ocah'i) |
| Sekiz | Ovro | რუო (ruo) |
| Megrelya | Omargale | სამარგალო (Samargalo) |
| Kar | Mtfi | თინუ (tinu) |
| Güvercin | Ťoroci | ტორონჯი (t'oronci) |
| Kalpsiz | Uguroni | უგურე (ugure) |
| Önce | Ǯoxle | წოხოლე (tzoh'ole) |
Notlar
değiştir- ^ http://www.exploregeorgia.com/en/georgia/georgians.html 27 Ağustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Kolkhuri Dialects
- ^ Amerijibi-Mullen, Rusudan (ed., 2006), K’olxuri (megrul-lazuri) ena: Colchian (Megrelian-Laz) language. ICGL (Universali: Tbilisi, Georgia), www.icgl.org. (see also the review of this book by Andrew Higgins. 1 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.)
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 11 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ekim 2011.
- ^ http://www.turkleronline.com/diger/lazlar/lazlar2/lazlar2_sayfa_60.htm 3 Eylül 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Laz Dili
- ^ http://www.ling.helsinki.fi/sky/tapahtumat/el/endabs.htm 20 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Historical Perspective of Laz
- ^ http://www.bianet.org/bianet/yazdir/38968 11 Ocak 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Megrelo-Lazlar ve Gürcüler
- ^ Bedia Leba, Halkbilimci Wolfgang Feurstein ile söyleşi, Ogni Kültür Dergisi, sayı 5, Temmuz-Ağustos 1994.
- ^ "Megrelce Sözlük". 28 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Aralık 2022.