Yel Ata

Yel Ata - Türk, Altay, Tatar ve Macar mitolojilerinde rüzgâr tanrısı. Cel (Çel, Şil, Cil) Ata da denir. Macarlar Szel Atya (Yel Ata) veya Szel Kraly (Yel Kralı) adı da verirler.

Diğer dillerde

Özbekçe: Yel Ota
Tatarca: Җил Әти or Җил Ата or Cil Ana
Kazakça: Жел Ата
Çuvaşça: Ҫил Атте or Ҫил Ашшĕ
Başkurtça: Εл Атай
Yakutça: Тыал Аҕа
Türkmence: Ýel Ata
Osmanlıca: يل آتا
Kırgızca: Жел Ата
Hakasça: Чил Аба or Чил Ада
Balkarca: Джел Ата
Macarca: Szél-Atya

Moğol kültüründeki Салхи Эцэг (Buryatça: Һалхин Эсэгэ, Oyratça: Салькн эцк, Altayca: Салкын Ада, Tuvaca: Салгын Ата) adlı varlıklar ile büyük benzerlikler gösterir. Bu sözcükler birebir Yel Atası anlamı taşır.

Özellikleri

Dünyadaki tüm fırtınaların, rüzgârların, kasırgaların, hortumların, tayfunların yöneticisi olan tanrıdır. Harman savurmak isteyen köylüler Yel Ata’yı yardıma çağırırlar. "Yel Ata, gel atına saman götür..." diye bağırırlar, o da atına saman götürebilmek için gelip harmanı savurur.^[1] O da samandan bir avuç alarak atına yem alarak götürürmüş. Atı rüzgâra dönüşür ve bir anda istediği yere ulaşır. Etrüsklerde Cel adlı bir yer altı Tanrısı vardır. Yel Ata’ya bağlı iyeler şunlardır.^[2]

Holoruk/Holloruk İyesi: Hortum Ruhu.
Kasırga/Gasırga İyesi: Tayfun Ruhu.
Borağan/Burağan/Boran İyesi: Fırtına Ruhu.

Anadolu'nun güneyindeki Türkmenlerin başlıca ziyaret yerlerinden olan "Yel Baba" türbesinin adı da "yel" sözcüğüyle ilgilidir. "Al" ile aynı kökten gelen "yel" sözcüğü, hem eski, hem de yeni Türkçede "cin, kötü ruh" anlamlarında kullanılmıştır.^[3]

Diğer İsimleri

Türk, Altay, Moğol ve diğer Türk kökenli Orta Asya milletlerinde ve topluluklarında Rüzgâr Tanrısına şu isimler de verilir:

Halhın Han: Bu adda dört Tanrı vardır, dört büyük rüzgârı yönetirler.
Korıy Han: Rüzgârlara yön verir.
Yatman Han: Rüzgârları estiren koruyucu ruhtur.
Yalanaş Han: Esinti Tanrısı. Harman savuranlar ona dua ederler ve şarkı ile çağırırlar.

Etimoloji

(Yel/Yil/İl/Zel/Cel) kökünden türemiştir. Esinti anlamı vardır. Havanın yer değiştirmesi nedeniyle meydana gelen akım. Ruh, can, gizem gibi anlamlarla aynı kökten kaynaklanır. Rüzgâr, esinti demektir.

Kaynakça

^ Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Celal Beydili, Yurt Yayınevi (Sayfa - 608)
^ Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt, Türkiye, 2011 (OTRS: CC BY-SA 3.0) 27 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Celal Beydili, Yurt Yayınevi (Sayfa - 609)

Dış bağlantılar

Türk Mitoloji Sözlüğü, Pınar Karaca (Yel Baba)
Dolgan ve Tofa Türkleri, Yaşar Kalafat 5 Mart 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Holoruk İyesi)
Kuliylanı Kaysın 16 Haziran 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Bkz. Şiir içindeki Yel Ata'ya seslenilen kısım)
Szélkirály

Türk mitolojisi ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.

[1] Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Celal Beydili, Yurt Yayınevi (Sayfa - 608)

[2] Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt, Türkiye, 2011 (OTRS: CC BY-SA 3.0) 27 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[3] Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Celal Beydili, Yurt Yayınevi (Sayfa - 609)

[1]

[2]

[3]