Yağlıdere, Gümüşhane
Yağlıdere, Gümüşhane ilinin Merkez ilçesine bağlı bir köydür.
| Yağlıdere | |
|---|---|
 | |
 Gümüşhane'nin konumu | |
  Yağlıdere Yağlıdere'nin Gümüşhane'deki konumu | |
| Ülke |  Türkiye |
| İl | Gümüşhane |
| İlçe | Merkez |
| Coğrafi bölge | Karadeniz Bölgesi |
| İdare | |
| • Yönetici | Muhtar[3] İhtiyar heyeti[3] |
| Rakım | 1788 m |
| Nüfus (2021) | |
| • Toplam | 156 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 0456 |
| İl plaka kodu | 29 |
| Posta kodu | 29100 |
Tarihçe
değiştirYerleşim alanında kale ve ören yerlerinin yapım tarihi ile yapılan yüzey araştırmaları sonucu antik döneme ulaşan bir tarihe ulaşılamamıştır.[4] Köye bağlı Bulutyayla mahallesinin kuzeybatısındaki kaya üzerine Orta Çağ'da ve karakol görevi görmesi amacıyla inşa edildiği düşünülen Krom Kalesi olarak bilinen kalenin kalıntıları bulunmaktadır.[5] Bununla birlikte ulaşım yolu güzergahında olması ve madencilik faaliyetleri nedeniyle Osmanlı dönemi ve öncesi boyunca önemli bir yerleşim olmuştur. Günümüz Yağlıdere yerleşimi Osmanlı döneminde, Yağlıdere ve Kurom köylerinden oluşmaktadır. Osmanlı döneminde Kurom Vadisi boyunca birçok maden ocağı bulunmaktaydı ve bu sayede çalışmak için Hristiyan ve Müslümanlar buraya gelerek yerleşmişlerdir.
Osmanlı kaynakları ve yabancı kaynaklarda Kurum, Krom, Kurom, Korom, Kurumi ve Kromni olarak bahsedilen yerleşim günümüzde Yağlıdere'ye bağlı Bulutyayla Mahallesi civarlarındadır. Kromni adının Yunanca "kaya, kayalık" anlamına gelen Kremos'tan türediği yönünde görüşler bulunmaktadır.[6]
1530 yılı tahririnde Yağlıdere nahiye merkezi, Korum'da köy olarak Torul kazasında bağlı görülmektedir.[7] 16. yüzyıldan itibaren başlamakla birlikte 17. ve 18. yüzyılda madenciliğin en üst düzeye ulaşması ve ulaşım güzergahı üzerinde olması Yağlıdere ve Kurom yerleşmelerinin önemli bir yaşam merkezi konumuna gelmesine sebep olmuştur. Yunan yazar Yorgo Andreadis, kaynak göstermemekle birlikte 1623-1640 yılları arasında 6000 ile 10000 arasında kişinin çalışmak üzere Kurom Vadisine gelerek yerleştiğini ifade etmektedir.[6]
1643 yılı kaydına göre Yağlıdere yerleşimde 2 yeniçeri, Kurum köyünde de 5 yeniçeri ile 1 tımarlı sipahi bulunmaktadır. Bu tarihlerde Kurom maden merkezi bulunmaktadır. Aynı kayda göre Yağlıdere'nin Ursiyan Mahallesinden 18 kişinin (11 Müslüman ve 7 Hristiyan), Ayliye Mahallesinden 12 kişinin (6 Hristiyan ve 6 Müslüman), Areyne mezrasından 10 kişinin (5 Hristiyan ve 5 Müslüman) ve Muhlas mezrasından 22 kişinin (16 Müslüman ve 6 Hristiyan) Kurom madenlerinde çalıştığı belirtilmiştir. Kurom köyü İle-senos (İlistos) mezrasından 30 kişinin (19 Hristiyan ve 11 Müslüman), Hızır İlyas mezrasından 26 kişinin (20 Hristiyan ve 6 Müslüman) ve Kolovine mezrasından da 17 kişinin (14 Hristiyan ve 3 Müslüman) Kurom madenlerinde çalıştığı belirtilmiştir.[8]
19. yüzyılın başından itibaren madenlerin ekonomik ömürlerini tamamlaması, Trabzon-Erzurum-İran ticaret yolunun değişmesi ve arazi yetersizliğine bağlı kıtlık nedeniyle Yağlıdere-Kurom yerleşimlerinden Osmanlı sınırları içi ve dışarısına göçler başlamıştır. 1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında Ruslar bölgeye hakim olmuşlar ve geri çekilirken birçok Osmanlı vatandaşı Rum'da onlarla birlikte yeni iş imkanları için Rus topraklarına yerleşmeye gitmiştir. Bu tarihlerdeki göçler Rus hakimiyetindeki Kars, Gürcistan, Ermenistan ve Kırım taraflarına olmuştur. Daha sonra Kurom-Yağlıdere yerleşimlerinden Anadolu içlerindeki madenlerde çalışmak içinde Rum ve Müslüman halkın göçü görülmektedir. İlerleyen yıllarda özellikle Rum nüfusun Rus topraklarına göçü artarak devam etmiştir.[6] 1839-1861 yılları arasında Kurom mahallelerinden 104 kişinin göç ettiği kaydedilmiştir. Bu kayda göre Kurom köyünün; Samanlı, Karnas, Yarankandos, Cakmak, Elinbos, Huzura, Kolova, Metan ve Zinrek mahallerinin olduğu görülmektedir. Osmanlı hükûmetince 1870 yılında, Kurom ve Yağlıdere'deki göçleri engellemek üzere araştırmalar yapılarak çözüm bulunmaya çalışılmıştır.[9] 1876 yılı sayımında sadece erkek nüfusa yer verilmiş olup buna göre Yağlıdere köyünde 154 hanede 784 erkek, Kurom köyünde ise 644 hane de 1104 erkek yaşamaktadır. 1861 yılı kaydında sonradan müstakil köy olacak Hud(u)ra (günümüz Alemdar) yerleşimi Kurom köyünün bir mahallesi olarak görülmektedir. Bu tarihlerde köyün mahalleleri olarak; Samanlu (Şamanlı), Karnas, Yarankandas, Çakmak, Aratibos, Manastır, Koloya, Metah ve Zinrek yerleşimleri görülmektedir.[10] 1877 yılı salnamesine göre ise Kurom köyünde Müslümanlar 195 hanede 538 erkek, Hristiyanlar 444 hanede de 556 erkek olmak üzere köyde toplam 639 hanede 1.094 erkek yaşamaktadır.[6] 93 Harbi olarak bilinen 1877-78 Osmanlı-Rus savaşları sırasında Ruslar tekrar bölgede hakimiyet kurmuş ve Rum nüfusun Rus topraklarına yerleşmesi devam etmiştir. I. Dünya Savaşı sonlarına doğru Rum ayrılıkçıların başlattığı çetecilik faaliyetleri, Rusların çekilmesi akabinde otorite boşluğunda bölgede yoğun olarak görülmekte olup Kurom köyünden Rumlar'dan bazıları da isyan hareketinde bulunmuştur.[10] 1923 yılında gerçekleştirilen Türkiye-Yunanistan nüfus mübadelesi uyarınca, Yağlıdere ve Kurum köylerindeki Rum nüfus Yunanistan'a göç etmiş ve böylelikle Rum nüfusun yaşadığı yerleşimler boşalmıştır. Boşalan yerlere mübadele uyarınca Selanik'ten gelen Müslümanlar yerleştirilmek istense de mübadillerin çoğu başka yerlere gitmek için kendilerine tahsis edilen ev ve arazilerini Gümüşhane ve Trabzon'dan zengin kişilere satmışlardır.[6]
Rumların köyleri terk etmesinin yanı sıra Selanik mübadillerinin buralara yoğun olarak yerleşmemesi nedeniyle köylerdeki nüfus oldukça azalmıştır. Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşuyla birlikte Yağlıdere varlığını sürdürmekle birlikte tarihi Kurom yerleşimi köy statüsünü kaybetmiştir. 1935 yılı nüfus sayımında Torul kazasına bağlı görülen Yağlıdere köyünde 185 kişi yaşamaktadır.[11] Yerleşim 1955 yılı sayımından itibaren Gümüşhane merkez kazasına bağlı köy statüsünü sürdürmektedir.[12]
Köyde tarihi yerleşimlerde yaşayan Rumlardan kalma birçok ibadethane bulunmaktadır. Bunlar; Karaağaç Mahallesinde Kayaüstü kilisesi (1894) ile isimsiz kilise, Kayaüstü mevkisindeki kilise, Krom Vadisi Düzce (Alikinos) Mahallesindeki kilise, Gavalak mevkisindeki kilise (1845), Krom Vadisi Mohara Mahallesindeki kilise, Krom Vadisi Kopmuş Mahallesindeki kilise, Krom Vadisi Livana mevkisindeki kilise, Krom Vadisindeki Lorya Kilisesi, Krom Vadisindeki Mancandanos Kilisesi, Krom Vadisi Mohara Mahallesindeki kilise, Krom vadisi Evlice (Nanak) Mahallesindeki kilise, Şamanlı Yaylasındaki kilise, Krom Vadisindeki Zemberek Kilisesi, Krom Vadisi Ziganetli Mahallesindeki kilise, Soğukpınar mevkisindeki kilise, Viranköy mevkisindeki harap haldeki iki adet kilisedir.[13]
Coğrafya
değiştirGümüşhane merkezine 31 km uzaklıktadır.[14]
Nüfus
değiştir| Yıllara göre köy nüfus verileri | |
|---|---|
| 2021 | 156[2] |
| 2020 | 138[2] |
| 2019 | 156[2] |
| 2018 | 172[2] |
| 2017 | 122[2] |
| 2016 | 172[2] |
| 2015 | 195[2] |
| 2014 | 205[2] |
| 2013 | 232[2] |
| 2012 | 188[2] |
| 2011 | 206[2] |
| 2010 | 222[2] |
| 2009 | 223[2] |
| 2008 | 269[2] |
| 2007 | 136[2] |
| 2000 | 273[14] |
| 1990 | 438[14] |
| 1985 | 427[14] |
Kaynakça
değiştir- ^ "Yaglidere, Turkey Page" (İngilizce). Fallingrain.com. 12 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2022.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p "Gümüşhane Merkez Yağlıdere Köyü Nüfusu". Nufusune.com. 4 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2022.
- ^ a b "5393 sayılı Belediye Kanunu" (PDF). mevzuat.gov.tr. 3 Temmuz 2005. s. 3. 1 Haziran 2024 tarihinde kaynağından (pdf) arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2024.
Madde 9- Mahalle, muhtar ve ihtiyar heyeti tarafından yönetilir.
- ^ Çiğdem, Süleyman; Özkan, Haldun; Yurttaş, Hüseyin (2003). "2002 Yılı Gümüşhane Ve Bayburt İlleri Yüzey Araştırması (Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü-21. Araştırma Sonuçları Toplantısı)" (PDF). Cilt 2. kulturvarliklari.gov.tr. ss. 167-178. 4 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 9 Nisan 2022.
- ^ "Merkez Yağlıdere Köyü Krom kalesi". Gümüşhane İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. 9 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2022.
- ^ a b c d e Erüz, Coşkun (2016). Antik Çağdan Günümüze Gümüşhane-Torul- Kurum (Gorom-Kromni) Vadisi Demografik Değişimi-Gümüşhane Tarihi (İl Oluşunun 85. Yılında Gümüşhane Tarihi ve Ekonomisi Sempozyumu Tarih Bildirileri) 25-26 Mayıs 2010 (Editörler: Bayram Nazır, Kemal Saylan. Gümüşhane: Gümüşhane Üniversitesi Yayınları. s. 186-203. ISBN 978-605-4838-02-8.
- ^ "387 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Karaman ve Rûm Defteri (937/1530) II" (PDF). Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı. Devlet arşivleri. 1997. ss. 160,161. 16 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 27 Mart 2022.
- ^ Pamuk, Bilgehan (2009). "XVII. Yüzyılın Ortalarında Gümüşhane (Torul) Kazası". Belleten. LXXIII (266). DergiPark. ss. 15-146. 6 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2022.
- ^ Saylan, Kemal (2016). "XIX. Yüzyılda Gümüşhane Sancağında Yaşanan Gayrimüslim Göçleri" (PDF). Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 20. Kainder. ss. 278,281,289,290. 5 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 9 Nisan 2021.
- ^ a b Saylan, Kemal (2014). Gümüşhane İdari, Sosyal ve Ekonomik Tarih (1850-1918). İstanbul: Gümüşhane Üniversitesi Yayınları. s. 33,35,139,153,225. ISBN 978-605-63476-5-8.
- ^ Başbakanlık İstatistik Genel Direktörlüğü (1937). "1935 Genel Nüfus Sayımı: Köyler Nüfusu" (PDF). mku.edu.tr. 16 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
- ^ Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü (1961). "1955 Genel Nüfus Sayımı: Vilâyet, Kaza, Nahiye ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 6 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
- ^ "Kiliseler". Gümüşhane İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. 23 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2022.
- ^ a b c d "Yağlıdere Köyü". YerelNet.org.tr. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2022.