Versay Barış Antlaşması
Versay Barış Antlaşması, I. Dünya Savaşı sonunda İtilaf Devletleri (Müttefik Devletler olarak da bilinir) ile Almanya arasında imzalanan barış antlaşmasıdır. 18 Ocak 1919'da başlayan Paris Barış Konferansı'nda müzakere edilmiş, 7 Mayıs 1919'da son metin Almanlara deklare edilmiş, 23 Haziran'da Alman Parlamentosu'nca kabul edilmiş ve 28 Haziran'da Paris'in Versay banliyösünde imzalanmıştır.
| Müttefik ve Ortak Güçler ile Almanya Arasında Barış Antlaşması | |
|---|---|
 İngilizce versiyonun kapağı | |
| Tür | Barış Antlaşması |
| İmzalanma | 28 Haziran 1919 |
| Yer | Aynalar Salonu, Versay Sarayı, Paris, Fransa |
| Yürürlük | 10 Ocak 1920 |
| İmzacılar | İttifak Devletleri Almanyaİtilaf Devletleri Diğerleri
|
| Korunma yeri |  Fransa |
| Dil | Fransızca, İngilizce |
İçerdiği ağır koşullardan ötürü Versay Antlaşması Almanya'da büyük tepkiye yol açmış ve "ihanet" olarak kabul edilmiştir. Birçok tarihçi Almanya'da 1920'lerde yaşanan ekonomik ve siyasi istikrarsızlığa, Nazi Partisi'nin iktidara gelişine ve II. Dünya Savaşı'na nihai olarak Versay Antlaşması'nın neden olduğu düşüncesindedir.
Antlaşmanın hazırlanışı
değiştirAlman hükûmeti 1918 yılının Ekim ayında, dönemin ABD başkanı Woodrow Wilson'un adil bir barış için önermiş olduğu on dört maddeyi kabul ettiğini bildirmiş, Başkan'dan bu çerçevede bir antlaşmaya gidilmek üzere ateşkes sağlanması yönünde girişimlerde bulunmasını talep etmişti. Bu on dört maddenin dokuz maddesi yeni toprak düzenlemeleriyle ilgilidir. Ancak savaşın son yılında gerek İngiltere, Fransa ve İtalya arasında, gerekse de bu ülkelerle Romanya ve Yunanistan arasında imzalanmış olan gizli antlaşmalar daha farklı bir toprak düzenlemesini gerektirmekteydi.
_(14595511247).jpg)
Paris Barış Konferansı'nda "Üç Büyükler" olarak bilinen İngiltere Başbakanı David Lloyd George, Fransa Başbakanı Georges Clemenceau ve İtalya Başbakanı Vittorio Emanuele Orlando etkin olmuş ve Versay Antlaşması'nın maddeleri taslak haline getirilmiştir. Bu taslakla ateşkes görüşmeleri sırasında verilen güvenceler arasındaki uyumsuzluk Alman heyetince protesto edilse de Alman Meclisi antlaşma şartlarını 9 Temmuz 1919'da, Almanya üzerinde abluka kalkmadığı ve başka yapılacak bir şey olmadığı için onayladı.
Genel hatlarıyla, 10 Ocak 1920'de yürürlüğe giren Versay Antlaşması, Otto van Bismarck'ın kurduğu Almanya'yı yıkıyor ve yeni bir Avrupa düzeni kuruyordu. Almanya, Alsas-Loren'i Fransa'ya, Eupen, Malmedy ve Monschau'nun bir bölümünü Belçika'ya, Memel'i (bugün Klaipeda) yeni kurulan Litvanya'ya, Yukarı Silezya'nın güney ucunu ve Batı Prusya'nın büyük bölümünü Polonya'ya, Yukarı Silezya'nın bir parçasını Çekoslovakya'ya bırakıyordu. Danzig (bugün Gdansk) serbest şehir oluyor ve Milletler Cemiyeti'nin himayesine terkediliyordu. Saar (Sar) bölgesi Fransa'ya bırakılacak, bölgenin esas kaderi ise on beş yıl sonra yapılacak halk oylaması ile belirlenecekti. Almanya, Ren kıyılarındaki ve Helgoland'da mevcut tahkimatları yıkacaktı. Ayrıca 1920'de Schleswig Holstein bölgesinin Schleswig kısmında plebisit yapılacaktı. Bu plebisit sonucu Orta Schleswig Almanya'da kalırken; Apenrade (Aabenraa), Sonderburg (Sonderborg), Hadersleben (Haderslev) ilçelerinin tamamıyla Tondern (Tønder) ve Flensburg ilçelerinin kuzey kısımlarından oluşan Kuzey Schleswig (Güney Jutland) Danimarka'ya geçiyordu. 15 Haziran 1920'de Almanya, Danimarka'ya Kuzey Schleswig'i resmen devretti.
Almanya'nın, Çin'deki hakları ve Büyük Okyanus'taki adaları Japonya'ya devredildi. Almanya, Avusturya ile birleşmemeyi taahhüt etmekte; ayrıca Avusturya, Çekoslovakya ve Polonya'nın bağımsızlığını tanımaktaydı. Tarafsızlığı savaş içinde çiğnenen Belçika'nın hukuki bakımdan da tarafsızlığı kaldırılmakta, Almanya da bunu kabul etmekte idi.
Almanya, mecburi askerliği kaldırıyor, en çok 100 bin kişilik bir ordu bulundurmak yetkisine sahip oluyordu. Ayrıca, Almanya denizaltı ve uçak da üretemeyecekti. Bütün gemilerini de İtilaf Devletleri'ne teslim edecekti. Almanya, ödeme kabiliyetinin çok üstünde bir savaş tazminatıyla da yükümlü tutuluyordu. Almanya, ekonomik ve siyasi bakımdan ağır yükümlülükler altında idi. Birçok Alman da yeni kurulan devletlerin sınırları içinde kalmıştı. Bu durumun doğal bir sonucu olarak azınlık meselesi, Barış Antlaşmasının uygulanması ile ortaya çıkmıştır.
Almanya'nın tepkisi
değiştir
29 Nisan'da Dışişleri Bakanı Ulrich Graf von Brockdorff-Rantzau başkanlığındaki Alman heyeti Versay'a vardı. 7 Mayıs'ta, "Savaş Suçluluğu Maddesi" de dahil olmak üzere galipler tarafından dikte edilen koşullar karşısında von Brockdorff-Rantzau, Clemenceau, Wilson ve Lloyd George'a şu cevabı verdi: "Burada karşımıza çıkan nefretin tüm gücünü hissedebiliyoruz. ... Bizden savaşın tek suçlusu olduğumuzu itiraf etmemizi istiyorsunuz; benim ağzımdan böyle bir itiraf yalan olur."[i] Almanya'nın müzakerelere katılmasına izin verilmediği için, Alman hükûmeti haksız talepler ve "onur ihlali" olarak gördüğü bu durumu protesto etti ve kısa bir süre sonra barış konferansından çekildi.[1] Her siyasi görüşten Alman, antlaşmayı -özellikle de Almanya'yı savaşı başlatmakla suçlayan Savaş Suçluluğu Maddesi'ni- ulusun onuruna yapılmış bir hakaret olarak kınadı. Şartları Almanya'ya "al ya da bırak" temelinde sunulduğu için antlaşmayı "Diktat" olarak adlandırdılar.[2] Almanya'nın demokratik yollarla seçilmiş ilk hükûmet başkanı Philipp Scheidemann, antlaşmayı imzalamak yerine istifa etti. Scheidemann 12 Mayıs 1919'da Weimar Ulusal Meclisi'nde yaptığı duygusal ve polemikçi konuşmada antlaşmayı "korkunç ve öldürücü bir cadı çekici" olarak nitelendirdi,[3] ve şöyle haykırdı:
Kendisini ve bizi bu şekilde zincire vuran hangi el buruşmaz ki?"[4][3]
Scheidemann konuşmasının sonunda, hükûmetin görüşüne göre anlaşmanın kabul edilemez olduğunu belirtti.[4]
Scheidemann'ın istifasının ardından Gustav Bauer başkanlığında yeni bir koalisyon hükûmeti kuruldu. Almanya Cumhurbaşkanı Friedrich Ebert Almanya'nın imkansız bir durumda olduğunu biliyordu. Vatandaşlarının antlaşmadan duyduğu tiksintiyi paylaşmasına rağmen, hükûmetin antlaşmayı reddedecek durumda olmayacağı ihtimalini de göz önünde bulunduracak kadar aklı başındaydı. Almanya'nın antlaşmayı imzalamayı reddetmesi halinde, Müttefiklerin Almanya'yı batıdan işgal edeceğine inanıyordu ve bir işgal durumunda ordunun buna karşı koyabileceğinin garantisi yoktu. Bu düşünceyle Mareşal Paul von Hindenburg'a, Müttefiklerin savaşı yeniden başlatması durumunda ordunun anlamlı bir direniş gösterip gösteremeyeceğini sordu. Eğer ordunun direnebileceğine dair en ufak bir ihtimal bile varsa, Ebert anlaşmanın onaylanmamasını tavsiye etmeyi planlıyordu. Hindenburg, Genelkurmay Başkanı Wilhelm Groener'in telkinleriyle, ordunun sınırlı bir ölçekte bile savaşa devam edemeyeceği sonucuna vardı. Ancak Ebert'i bilgilendirmek yerine, Groener'in hükûmete düşmanlıkların yeniden başlaması durumunda ordunun savunulamaz bir pozisyonda olacağını bildirmesini sağladı. Bunun üzerine yeni hükûmet anlaşmanın imzalanmasını önerdi. Ulusal Meclis beş çekimser oyla (toplam 421 delege vardı) 237'ye karşı 138 oyla antlaşmanın imzalanması lehinde oy kullandı. Bu sonuç, son tarihten birkaç saat önce Clemenceau'ya telgrafla bildirildi. Dışişleri Bakanı Hermann Müller ve Sömürgeler Bakanı Johannes Bell Almanya adına antlaşmayı imzalamak üzere Versay'a gitti. Antlaşma 28 Haziran 1919'da imzalandı ve 9 Temmuz'da Ulusal Meclis tarafından 209'a karşı 116 oyla onaylandı.[5]
İhlaller
değiştirTazminatlar
değiştir
Alman ekonomisi o kadar zayıftı ki, tazminatların sadece küçük bir yüzdesi döviz olarak ödendi. Bununla birlikte, orijinal tazminatların bu küçük yüzdesinin (132 milyar altın mark) ödenmesi bile Alman ekonomisi üzerinde önemli bir yük oluşturdu. Yıkıcı savaş sonrası hiperenflasyonun nedenleri karmaşık ve tartışmalı olsa da, Almanlar ekonomilerinin neredeyse çöküşünden anlaşmayı sorumlu tuttu ve bazı ekonomistler tazminatların hiperenflasyonun üçte biri kadarından sorumlu olduğunu tahmin etti.[6] Mart 1921'de Fransız ve Belçikalı birlikler Duisburg, Düsseldorf ve Versay Antlaşması'na göre askerden arındırılmış Rhineland'ın parçasını oluşturan diğer bölgeleri işgal etti. Ocak 1923'te Fransız ve Belçika kuvvetleri, Almanya'nın Versay Antlaşması'nın talep ettiği tazminat ödemelerini yerine getirmemesinin ardından bir misilleme olarak Ruhr bölgesi'nin geri kalanını işgal etti. Alman hükûmeti buna "pasif direniş" (şiddet içermeyen direniş) ile cevap verdi, yani kömür madencileri ve demiryolu işçileri işgal güçlerinin talimatlarına uymayı reddetti. Üretim ve ulaşım durma noktasına geldi, ancak mali sonuçlar Alman hiperenflasyonu'na katkıda bulundu ve Almanya'daki kamu maliyesini tamamen mahvetti. Sonuç olarak pasif direniş 1923'ün sonlarında sona erdi. Ruhr'daki pasif direnişin sona ermesi, Almanya'nın bir para reformu yapmasına ve 1925'te Fransız ve Belçika birliklerinin Ruhr Bölgesi'nden çekilmesine yol açan Dawes Planı'nı müzakere etmesine olanak sağladı.[7]
Askeri
değiştir1920 yılında, Reichswehr başkanı Hans von Seeckt, ordunun insan kaynakları bölümü olduğu iddia edilen Truppenamt (Birlik Ofisi)'ni genişleterek Genelkurmay Başkanlığını gizlice yeniden kurdu.[8][9] Mart ayında, 18,000 Alman birlikleri, Almanya Komünist Partisi tarafından çıkarılması muhtemel huzursuzluğu bastırma girişimi kisvesi altında Rhineland'a girdi ve bunu yaparken askerden arındırılmış bölgeyi ihlal etti. Buna karşılık Fransız birlikleri, Alman birlikleri geri çekilene kadar Almanya'nın içlerine doğru ilerledi.[10] Alman yetkililer, silahsızlanma sürelerine uymayarak, Müttefik yetkililerin askeri tesislere erişimini reddederek ve silah üretimini sürdürerek ve gizleyerek antlaşma hükümlerinden kaçınmak için sistematik olarak komplo kurdular.[10] Antlaşma Alman şirketlerinin Almanya dışında savaş malzemesi üretmesini yasaklamadığı için şirketler Hollanda, İsviçre ve İsveç'e taşındı. Bofors, Krupp tarafından satın alındı ve 1921'de Alman birlikleri silahları test etmek üzere İsveç'e gönderildi.[11] Sovyetler Birliği ile Genoa Konferansı ve Rapallo Antlaşması aracılığıyla diplomatik bağların kurulması da Versay Antlaşması'nı atlatmak için kullanıldı. Kamuoyuna açık olarak, bu diplomatik alışverişler büyük ölçüde ticaret ve gelecekteki ekonomik işbirliği ile ilgiliydi. Ancak Almanya'nın Sovyetler Birliği içinde silah geliştirmesine izin veren gizli askeri hükümler içeriyordu. Ayrıca, Almanya'nın havacılık, kimyasal ve tank savaşı için üç eğitim alanı kurmasına izin verildi.[12][13] 1923 yılında İngiliz gazetesi The Times Alman Silahlı Kuvvetlerinin durumu hakkında çeşitli iddialarda bulundu: 800.000 kişilik teçhizata sahip olduğunu, gerçek görevlerini gizlemek için ordu personelini sivil pozisyonlara transfer ettiğini ve Krümper sistemi istismar edilerek Alman polis gücünün militarize edildiği uyarısında bulundu.[14][ii]
Weimar Hükûmeti ayrıca, açıklanan askeri bütçenin %10'una varan "X-budget "larda kamufle edilen parayla gizlice finanse edilen yerel yeniden silahlanma programlarını da finanse etti.[15] 1925 yılına gelindiğinde Alman şirketleri tank ve modern toplar tasarlamaya başlamıştı. Yıl boyunca Çin'in silah ithalatının yarısından fazlası Alman malıydı ve 13 milyon "Reichsmark" değerindeydi. Ocak 1927'de Askeri Müttefikler Arası Kontrol Komisyonu'nun silahsızlanma komitesini geri çekmesinin ardından Krupps zırh plakası ve top üretimini artırdı.[16][17] Gustav Krupp daha sonra 1920'ler boyunca Müttefikleri kandırdığını ve Alman ordusunu geleceğe hazırladığını iddia etti.[11] Üretim o kadar arttı ki 1937'de askeri ihracat 82,788,604 Reichsmarks'a yükseldi.[16][17] İhlal edilen tek şey üretim değildi: Eğitimli yedeklerden oluşan bir havuz oluşturmak için "gönüllüler" hızla ordudan geçirildi ve yasadışı bir şekilde militarize edilen polis ile paramiliter örgütler teşvik edildi. Astsubaylar (NCO) antlaşmayla sınırlandırılmamıştı, dolayısıyla bu boşluktan yararlanıldı ve bu nedenle Reichswehr tarafından ihtiyaç duyulan sayıdan çok daha fazla astsubay vardı.[18] Aralık 1931'de Reichswehr, önümüzdeki beş yıl içinde 480 milyon "Reichsmark" harcanmasını öngören ikinci bir yeniden silahlanma planına son şeklini verdi: bu program Almanya'ya uçak, top ve tanklarla desteklenen 21 tümenden oluşan bir savunma gücü oluşturma ve tedarik etme kabiliyeti sağlamayı amaçlıyordu. Bu program, bu gücü kalıcı olarak idame ettirebilecek ilave endüstriyel altyapıyı planlayan 1 milyar Reichsmark programıyla aynı döneme denk geliyordu. Bu programlar ordunun genişlemesini gerektirmediği için nominal olarak yasaldı.[19] 7 Kasım 1932'de Reich Savunma Bakanı Kurt von Schleicher yasadışı 147,000 profesyonel askere ve büyük bir milise dayanan 21 tümenden oluşan bir daimi ordu planına izin verdi.[19] Yılın ilerleyen günlerinde Dünya Silahsızlanma Konferansı'nda Almanya, Fransa ve İngiltere'yi Almanya'nın eşit statüsünü kabul etmeye zorlamak için geri çekildi.[19] Londra, Almanya'yı tüm ulusların silahlanma ve güvenlikte eşitliği sağlama vaadiyle geri döndürmeye çalıştı. İngilizler daha sonra Reichswehr'in 200,000 kişiye çıkarılmasını ve Almanya'nın Fransızların yarısı kadar bir hava gücüne sahip olmasını önerdi ve kabul etti. Ayrıca Fransız Ordusunun küçültülmesi de müzakere edildi.[20] Ekim 1933'te Adolf Hitler'in yükselişi ve Nazi rejimi'nin kurulmasının ardından Almanya, Milletler Cemiyeti'nden ve Dünya Silahsızlanma Konferansı'ndan çekildi. Mart 1935'te Almanya zorunlu askerliği yeniden başlattı, ardından açık bir silahlanma programı ve Luftwaffe'nin (hava kuvvetleri) resmi açılışını yaptı ve Kraliyet Donanması'nın %35'i büyüklüğünde bir su üstü filosuna izin veren İngiliz-Alman Deniz Anlaşması'nı imzaladı.[21][22][23] Sonuçta ortaya çıkan yeniden silahlanma programlarına sekiz yıllık bir süre içinde 35 milyar "Reichsmark" tahsis edildi.[24]
Bölgesel
değiştir7 Mart 1936'da Alman birlikleri Rheinland'a girdi ve yeniden askerileştirdi.[25] 12 Mart 1938'de, Avusturya Hükûmeti'nin çökmesi için Almanya'nın yaptığı baskının ardından, Alman birlikleri Avusturya'ya girdi ve ertesi gün Hitler Anschluss'u ilan etti: Avusturya'nın Almanya tarafından ilhakı.[26] Ertesi yıl, 23 Mart 1939'da Almanya Memel'i Litvanya'dan ilhak etti.[27]
Ayrıca bakınız
değiştirNotlar
değiştir- ^ "wir kennen die Wucht des Hasses, die uns hier entgegentritt ... Es wird von uns verlangt, daß wir uns als die allein Schuldigen am Kriege bekennen; ein solches Bekenntnis wäre in meinem Munde eine Lüge." Weimarer Republik n.d.
- ^ 8 Mart 1936'da 22,700 silahlı polis 21 piyade taburu halinde orduya dahil edildi.Bell 1997, s. 234.
Kaynakça
değiştir- ^ Woods 2019, s. 18.
- ^ Château de Versailles 2016.
- ^ a b Probst 2019.
- ^ a b W-R: "buruşmuş el" konuşması.
- ^ Pinson 1964, ss. 397 ff.
- ^ Kiger n.d.
- ^ EB: Ruhr işgali.
- ^ Zaloga 2002, s. 13.
- ^ Geyer 1984.
- ^ a b Shuster 2006, ss. 112, 114.
- ^ a b Shuster 2006, s. 116.
- ^ Bell 1997, s. 133.
- ^ Tucker & Roberts 2005, s. 967.
- ^ Shuster 2006, s. 120.
- ^ Hantke & Spoer 2010, s. 852.
- ^ a b Kirby 1984, s. 25.
- ^ a b Kirby 1984, s. 220.
- ^ Mowat 1968, s. 235.
- ^ a b c Tooze 2007, s. 26.
- ^ Bell 1997, s. 229.
- ^ Bell 1997, s. 78.
- ^ Corrigan 2011, s. 68.
- ^ Fischer 1995, s. 408.
- ^ Tooze 2007, s. 53.
- ^ Bell 1997, ss. 233-234.
- ^ Bell 1997, s. 254.
- ^ Bell 1997, s. 281.
Bibliyografya
değiştir- Albrecht-Carrie, Rene (1940). "Versailles Twenty Years After". Political Science Quarterly. 55 (1): 1-24. doi:10.2307/2143772. JSTOR 2143772.
- Altic, Mirela (2016). "The Peace Treaty of Versailles: The Role of Maps in Reshaping the Balkans in the Aftermath of WWI". Liebenberg, Elri; Demhardt, Imre; Vervust, Soetkin (Ed.). History of Military Cartography. Cham: Springer. ss. 179-198. ISBN 978-331925244-5.
- Gates, Henry Louis, (Ed.) (2005). Africana: The Encyclopedia of the African and African American Experience (2.2 editör1-soyadı = Appiah bas.). Oxford University Press. s. 781. ISBN 978-019517055-9. r
|ad1=eksik|soyadı1=(yardım) - Arnander, Christopher; Wood, Frances (2016). "Introduction". The Betrayed Ally, China in the Great War. Pen and Sword. ISBN 978-147387501-2.
- Bailey, Thomas A. (1945). "Woodrow Wilson and the Great Betrayal". New York: The Macmillan Company. 6 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi – Internet Archive vasıtasıyla.
- Baker, Anni (2004). American Soldiers Overseas: The Global Military Presence. Perspectives on the Twentieth Century. Praeger; First Edition. ISBN 978-027597354-4 – Internet Archive vasıtasıyla.
- Bane, S.L. (1942). The Blockade of Germany after the Armistice. Stanford University Press. s. 791.
- Barnett, Correlli (1986). The Collapse of British Power. Prometheus Books. ISBN 978-039103-439-6.
- Barnett, Correlli (2002). The Collapse of British Power. "Pride and Fall" sequence. Londra: Pan. s. 392. ISBN 978-033049181-5.
- Bartov, Omer; Weitz, Eric D., (Ed.) (2013). Shatterzone of Empires: Coexistence and Violence in the German, Habsburg, Russian and Ottoman Borderlands. Indiana University Press. ISBN 978-025300635-6.
- The Origins of the Second World War in Europe (2.2soyadı= Bell bas.). Pearson. 1997 [First published 1986]. ISBN 978-058230-470-3 – Internet Archive vasıtasıyla. Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=(yardım) - Beller, Steven (2007). A Concise History of Austria. Cambridge Concise Histories. Cambridge University Press. ISBN 978-052147-886-1 – Internet Archive vasıtasıyla.
- Benians, Ernest Alfred; Butler, James; Carrington, C. E., (Ed.) (1959). Cambridge History of the British Empire Volume 3, The Empire Commonwealth 1870-1919 (volume 3). Cambridge University Press. ISBN 978-052104-512-4.
- Bessel, Richard (1993). Germany After the First World War. Oxford University Press, USA. ISBN 978-019821-938-5.
- Boemeke, Manfred F.; Feldman, Gerald D.; Glaser, Elisabeth, (Ed.) (1998). Versailles: A Reassessment after 75 Years. Publications of the German Historical Institute. Cambridge University Press. ISBN 978-052162-132-8.
- Boyer, Paul S.; Clark, Clifford E.; Hawley, Sandra; Kett, Joseph F; Rieser, Andrew (2009). The Enduring Vision: A History of the American People, Volume 2: From 1865. Cengage Learning. ISBN 978-054722-278-3.
- Brezina, Corona (2006). The Treaty of Versailles, 1919: A Primary Source Examination of the Treaty That Ended World War I. Primary Sources of American Treaties. Rosen Central. ISBN 978-140420-442-3 – Internet Archive vasıtasıyla.
- Bullivant, Keith; Giles, Geoffrey; Pape, Walter, (Ed.) (1999). Germany and Eastern Europe: Cultural Identities and Cultural Differences. Yearbook of European Sutdies. Rodopi Bv Editions. ISBN 978-904200688-1.
- Campbell, John (2010). Pistols at Dawn: Two Hundred Years of Political Rivalry from Pitt and Fox to Blair and Brown. Londra: Vintage. s. 181. ISBN 978-1-84595-091-0. OCLC 489636152 – Internet Archive vasıtasıyla.
- "Clemenceau an Deutschland: "Die Stunde der Abrechnung ist da."" [Clemenceau to Germany: "The day of reckoning is here"]. Die Weimarer Republik: Deutschlands erste Demokratie (Almanca). Weimarer Republik e.V. n.d. 18 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2021.
- Collar, Peter (2012). The Propaganda War in the Rhineland: Weimar Germany, Race and Occupation after World War I. Londra: I.B. Tauris. s. 78. ISBN 978-184885946-3.
- Cooper, John Milton (2011). Woodrow Wilson: A Biography. Vintage Books. ss. 422-424. ISBN 978-030727790-9. 9 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2022.
- Corrigan, Gordon (2011). The Second World War: A Military History. Thomas Dunne Books. ISBN 978-031-257709-4 – Internet Archive vasıtasıyla.
- Davies, Norman (2007). Europe at War 1939-1945: No Simple Victory. Pan Books. ISBN 978-033035-212-3.
- Davis, Robert T., (Ed.) (2010). U.S. Foreign Policy and National Security: Chronology and Index for the 20th Century. 1. Santa Barbara, California: Praeger Security International. s. 49. ISBN 978-0-313-38385-4.
- Debo, Richard K. (1992). Survival and Consolidation: The Foreign Policy of Soviet Russia, 1918-1921. Mcgill Queens University Press, First Edition. ISBN 978-077350828-6.
- "Die Finanzierung des Lebensmittels" [Paying for food imports]. Deutsche Allgemeine Zeitung (Almanca). 2 Şubat 1919.
- Dreyer, June Teufel (2015). China's Political System. Routledge. s. 60. ISBN 978-131734964-8. 18 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2022.
- Duff, John B. (1968), "The Versailles Treaty and the Irish-Americans", The Journal of American History, 55 (3), ss. 582-598, doi:10.2307/1891015, JSTOR 1891015
- Edmonds, J.E. (1987) [First published 1943]. The Occupation of the Rhineland 1918–29. HMSO. ISBN 978-0-11-290454-0.
- Evans, Richard J. (1989). In Hitler's Shadow: West German Historians and the Attempt to Escape from the Nazi Past (First bas.). Pantheon Books. ISBN 978-067972-348-6 – Internet Archive vasıtasıyla.
- Ferguson, Niall (1998). The Pity of War: Explaining World War I. Allen Lane. ISBN 978-0-713-99246-5.
- Fischer, Klaus P. (1995). Nazi Germany: A New History. Constable. s. 408. ISBN 978-009474910-8.
- Folly, Martin; Palmer, Niall (2010). Historical Dictionary of U.S. Diplomacy from World War I through World War II. Historical Dictionaries of Diplomacy and Foreign Relations. Scarecrow Press. ISBN 978-081085-606-6.
- Frucht, Richard, (Ed.) (2004). Eastern Europe: An Introduction to the People, Lands, and Culture. ABC-CLIO. ISBN 978-157607-800-6 – Internet Archive vasıtasıyla.
- Fuller, J.F.C. (1993). The Second World War, 1939-45 A Strategical And Tactical History. Da Capo Press. ISBN 978-030680506-6.
- Geyer, Michael (1984). Deutsche Rüstungspolitik 1860 bis 1980 (Almanca). Frankfurt: Suhrkamp. ISBN 978-351811246-5.
- "The Great War 1914 to 1918". The National Archives. 14 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Nisan 2020.
- Grebler, Leo (1940). The Cost of the World War to Germany and Austria-Hungary. Yale University Press. s. 78.
- Groppe, Pater Lothar (28 Ağustos 2004). "Die "Jagd auf Deutsche" im Osten: Die Verfolgung begann nicht erst mit dem "Bromberger Blutsonntag" vor 50 Jahren". Preußische Allgemeine Zeitung (Almanca). 29 Temmuz 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Eylül 2010.
Almanca: 'Von 1.058.000 Deutschen, die noch 1921 in Posen und Westpreußen lebten', ist bei Cartier zu lesen, 'waren bis 1926 unter polnischem Druck 758.867 abgewandert. Nach weiterer Drangsal wurde das volksdeutsche Bevölkerungselement vom Warschauer Innenministerium am 15. Juli 1939 auf weniger als 300.000 Menschen geschätzt.'
- Haigh, Christopher, (Ed.) (1990). The Cambridge Historical Encyclopedia of Great Britain and Ireland. Cambridge University Press. ISBN 978-052139-552-6 – Internet Archive vasıtasıyla.
- Hantke, Max; Spoerer, Mark (2010), "The imposed gift of Versailles: the fiscal effects of restricting the size of Germany's armed forces, 1924–9" (PDF), Economic History Review, 63 (4), ss. 849-864, doi:10.1111/j.1468-0289.2009.00512.x, 30 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF), erişim tarihi: 9 Ağustos 2022 – MPRA: Munich Personal RePEc Archive vasıtasıyla
- Hardach, Gerd (1987). The First World War, 1914–1918. Penguin. ISBN 978-014022-679-9.
- "HARDING ENDS WAR; SIGNS PEACE DECREE AT SENATOR'S HOME. Thirty Persons Witness Momentous Act in Frelinghuysen Living Room at Raritan". The New York Times. 3 Temmuz 1921. 4 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2022.
- Henig, Ruth (1995) [First published 1984]. Versailles and After: 1919–1933. Londra: Routledge. s. 52. ISBN 978-041512710-3.
- Ingrao, Charles; Szabo, Franz A.J., (Ed.) (2007). The Germans and the East. Purdue University Press. ISBN 978-155753-443-9.
- Jacobson, Jon (1972). Locarno Diplomacy: Germany and the West, 1925–1929. Princeton University Press. s. 135. ISBN 069105190-9.
- Kawamura, Noriko (November 1997). "Wilsonian Idealism and Japanese Claims at the Paris Peace Conference". Pacific Historical Review. 66 (4): 503-526. doi:10.2307/3642235. JSTOR 3642235.
- Kent, Alexander (2019). "A Picture and an Argument: Mapping for Peace with a Cartography of Hope". The Cartographic Journal. 56 (4): 275-279. doi:10.1080/00087041.2019.1694804
. - Keylor, William R. (1998). The Legacy of the Great War: Peacemaking, 1919. Boston and New York: Houghton Mifflin. s. 34. ISBN 0-669-41711-4. 4 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- Keynes, John Maynard (1919). The Economic Consequences of the Peace. Ch VI. – Internet Archive vasıtasıyla.
- Keynes, John Maynard (1920). The Economic Consequences of the Peace. Harcourt Brace and Howe.
- Kiger, Patrick (n.d.). "The Treaty of Versailles Punished Defeated Germany with These Provisions". HISTORY. 9 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2022.
- Kirby, William C. (1984). German and Republican China. Stanford University Press. ISBN 978-080471-209-5.
- Kramer, Alan (2008). Dynamic of Destruction: Culture and Mass Killing in the First World War. The Making of the Modern World. Penguin. ISBN 978-1-846-14013-6.
- Lauren, Paul Gordon (Yaz 1978). "Human Rights in History: Diplomacy and Racial Equality at the Paris Peace Conference". Diplomatic History. 2 (3): 257-278. doi:10.1111/j.1467-7709.1978.tb00435.x. JSTOR 24909920.
- Layne, Christopher (1996). "Kant or Cant: The Myth of the Democratic Peace". Brown, Michael E.; Lynn-Jones, Sean M.; Miller, Steve E. (Ed.). Debating the Democratic Peace. International Security Readers. MIT Press. ISBN 978-026252-213-7.
- "Lebensmittelabkommen in Brüssel" (Almanca). Das Bundesarchiv. 11 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2022.
- Lemkin, Raphael; Schabas, William A.; Power, Samantha (2008). Axis Rule in Occupied Europe: Laws of Occupation, Analysis of Government, Proposals for Redress. Foundations of the Laws of War. The Lawbook Exchange, Lrd 2 edition. ISBN 978-158477-901-8.
- Lentin, Antony (1985) [First published 1984]. Guilt at Versailles: Lloyd George and the Pre-history of Appeasement. Routledge. s. 84. ISBN 978-0-416-41130-0.
- Lentin, Antony (1992), "Trick or Treat? The Anglo-French Alliance, 1919", History Today, 42 (12), ss. 28-32, ProQuest 1299048769
- Lentin, Antony (2012), "Germany: a New Carthage?", History Today, 62 (1), ss. 20-27, 31 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi
- Liverman, Peter (1996). Does Conquest Pay?: The Exploitation of Occupied Industrial Societies. Princeton University Press. s. 92. ISBN 069102986-5.
- Lovin, Clifford R. (1997). A School for Diplomats: the Paris Peace Conference of 1919. University Press of America. ISBN 978-076180-755-1.
- Marks, Sally (1978), "The Myths of Reparations", Central European History, 11 (3), ss. 231-255, doi:10.1017/S0008938900018707, JSTOR 4545835
- Marks, Sally (2013). "Mistakes and Myths: The Allies, Germany, and the Versailles Treaty, 1918–1921". Journal of Modern History. 85 (3): 632-659. doi:10.1086/670825. JSTOR 10.1086/670825. 10 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2022.
- Markwell, Donald (2006). John Maynard Keynes and International Relations: Economic Paths to War and Peace. Oxford University Press. ISBN 978-019829236-4.
- Origins of the Second World War Reconsidered (2.2editör-soyadı= Martel bas.). Londra: Routledge. 1999. ISBN 978-0-415-16325-5 – Internet Archive vasıtasıyla. r
|ad1=eksik|soyadı1=(yardım) - Martel, Gordon, (Ed.) (2010). A Companion to Europe 1900–1945. Hoboken NJ: Wiley-Blackwell. ISBN 978-1-444-33840-9.
- Martin, Lawrence (2007) [First published 1924]. The Treaties of Peace, 1919-1923. The Lawbook Exchange. ISBN 978-158477-708-3.
- "May Fourth Movement". Encyclopaedia Britannica.
- McDougall, Walter A (1978). France's Rhineland Policy, 1914–1924: The Last Bid for a Balance of Power in Europe. Princeton Legacy Library. Princeton University Press. s. 155. ISBN 978-069105268-7.
- McDougall, Walter A. (1979), "Political Economy versus National Sovereignty: French Structures for German Economic Integration after Versailles", The Journal of Modern History, 51 (1), ss. 4-23, doi:10.1086/241846, JSTOR 1877866
- de Meneses, Filipe Ribeiro (n.d.). "Post-war Settlement (Portugal)". Rollo, Maria Fernanda; Pires, Ana Paula (Ed.). 1914-1918 Online. International Encyclopedia of the First World War. doi:10.15463/ie1418.10521.
- Mommsen, Hans; Foster, Elborg (1988). The Rise and Fall of Weimar Democracy. University of North Crolina Press. ISBN 978-080784721-3.
- Mowat, C. L., (Ed.) (1968). Volume XII: The Shifting Balance of World Forces 1898-1945. The New Cambridge Modern History. Cambridge University Press. ISBN 978-052104-551-3.
- Nelson, Keith L. (1975). Victors divided: America and the Allies in Germany, 1918-1923. University of California Press.
- Paul, C. (1985). The politics of hunger: the allied blockade of Germany, 1915–1919. Athens, Ohio: Ohio University Press. s. 145. ISBN 978-0-8214-0831-5.
- Pawley, Margaret (2008). The Watch on the Rhine: The Military Occupation of the Rhineland. I.B. Tauris. ISBN 978-184511457-2.
- Peckham, Robert Shannan, (Ed.) (2003). Rethinking Heritage: Cultures and Politics in Europe. I.B.Tauris. ISBN 978-186064-796-3.
- Peukert, Detlev (1992). The Weimar Republic: The Crisis of Classical Modernity. Translated by Richard Deveson. Hill & Wang. s. 278. ISBN 978-080909674-9.
- Pinson, Koppel S. (1964). Modern Germany: Its History and Civilization (13th printing bas.). New York: Macmillan. ss. 397 ff. ISBN 0-88133-434-0.
- Probst, Robert (28 Haziran 2019). "'Wir kennen die Wucht des Hasses'" [We can feel the strength of hatred]. Süddeutsche Zeitung (Almanca). 7 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ocak 2021.
- Reinach, Joseph (1920). "Le rôle de l'impératrice Eugénie en septembre et octobre 1870". Revue d'Histoire du XIXe siècle – 1848 (Fransızca). Société d'Histoire de la Révolution de 1848. 17 (85): 193. doi:10.3406/r1848.1920.1652. 9 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2022.
- Reynolds, David (20 Şubat 1994). "Review of "A World at Arms: A Global History of World War II"". The New York Times. 16 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2022.
- Ripsman, Norrin M. (2004). Peacemaking by Democracies: The Effect of State Autonomy on the Post-World War Settlements. Pennsylvania State University Press. ISBN 978-027102-398-4.
- Roberts, A.D., (Ed.) (1986). The Cambridge History of Africa: Volume 7 c. 1905-c. 1940. Cambridge University Press. ISBN 978-052122-505-2.
- Roerkohl, Anne (1991). Hungerblockade und Heimatfront: Die kommunale Lebensmittelversorgung in Westfalen während des Ersten Weltkrieges [The hunger blockade and the home front: communal food supply in Westphalia during World War I] (Almanca). Stuttgart: Franz Steiner. s. 348. ISBN 978-351505661-8.
- Rubner, Max (10 Nisan 1919). "Von der Blockde und Aehlichen". Deutsche Medizinische Wochenschrift. Berlin. 45 (15): 15. doi:10.1055/s-0028-1137673.
- Rudloff, Wilfried (1998). Die Wohlfahrtsstadt: Kommunale Ernährungs-, Fürsorge, und Wohnungspolitik am Beispiel Münchens 1910-1933 (Almanca). Göttingen: Vandenhooeck & Ruprecht. s. 184.
- "Ruhr occupation". Encyclopaedia Britannica.
- Russell, Frank M. (1951). The Saar: Battleground and Pawn (First bas.). Stanford University Press.
- "Scheidemann: "Welche Hand müßte nicht verdorren, die sich und uns in diese Fesseln legt?"" [Scheidemann: "Which hand would not shrivel, that shackled itself and us in such a way?"]. Die Weimarer Republik: Deutschlands erste Demokratie (Almanca). Weimarer Republik e.V. n.d. 10 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Şubat 2021.
- Schiff, Judith Ann (1 Ağustos 1996). "Bibliographical Introduction to "Diary, Reminiscences and Memories of Colonel Edward M. House"". Yale University Library and Social Science Statistical Laboratory. 23 Aralık 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- Schmitt, Bernadotte (1960), "The Peace Treaties of 1919-1920", Proceedings of the American Philosophical Society, 104 (1), ss. 101-110, JSTOR 985606
- Scott, F. R. (January 1944). "The End of Dominion Status". The American Journal of International Law. 38 (1): 34-49. doi:10.2307/2192530. JSTOR 2192530.
- Shuster, Richard (2006). German Disarmament After World War I: The Diplomacy of International Arms Inspection 1912–1931. Strategy and History. Routledge. ISBN 978-041535808-8.
- Simkins, Peter (2002). The First World War: Volume 3 The Western Front 1917-1918. Osprey Publishing. ISBN 978-184176-348-4.
- Simkins, Peter; Jukes, Geoffrey; Hickey, Michael (2003). The First World War: The War to End All Wars. Osprey Publishing. ISBN 978-184176-738-3.
- Slavicek, Louise Chipley (2010). The Treaty of Versailles. Milestones in Modern World History. Chelsea House Publications. ISBN 978-160413-277-9.
- Sontag, Richard (1971). A Broken World, 1919-1939. Michigan: Harper and Row. ISBN 978-006131651-7 – Internet Archive vasıtasıyla.
- Steiner, Barry H. (2007). Collective Preventive Diplomacy: A Study in International Conflict Management. Suny Series in Global Politics. State University of New York Press. ISBN 978-079145988-1.
- Stevenson, David (1998). "France at the Paris Peace Conference: Addressing the Dilemmas of Security". French Foreign and Defence Policy, 1918–1940: The Decline and Fall of a Great Power. Routledge Studies in Modern European History. New York: Routledge. ISBN 978-0-415-15039-2.
- Stone, Ralph A. (1973). The Irreconcilables: The Fight Against the League of Nations. W. W. Norton & Co. ISBN 978-039300671-1.
- Tampke, Jürgen (2017). A Perfidious Distortion of History. Melbourne: Scribe. ss. vii,xii. ISBN 978-192532-1-944.
- Ther, Philipp; Siljak, Ana, (Ed.) (2001). Redrawing Nations: Ethnic Cleansing in East-Central Europe, 1944-1948. The Harvard Cold War Studies Book Series. Rowman & Littlefield Publishers. ISBN 978-074251094-4.
- Thompson, Ewa (n.d.). "The Surrogate Hegemon in Polish Postcolonial Discourse" (PDF). Rice University. 29 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 10 Ekim 2020.
- Thomson, David (1970). Europe Since Napoleon. Penguin Books. s. 605.
- Tooze, Adam (2007) [First published 2006]. The Wages of Destruction: The Making and Breaking of the Nazi Economy. Penguin Books. ISBN 978-014100348-1.
- Trachtenberg, Marc (1982), "Versailles after Sixty Years", Journal of Contemporary History, 17 (3), ss. 487-506, doi:10.1177/002200948201700305, JSTOR 260557
- "The Treaty of Versailles, 1919". Château de Versailles. 22 Kasım 2016. 6 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mart 2021.
- Truitt, Wesley B. (2010). Power and Policy: Lessons for Leaders in Government and Business. Praeger. ISBN 978-031338-240-6.
- Tucker, Spencer C., (Ed.) (1999) [First published 1996]. European Powers in the First World War: An Encyclopedia. Garland Reference Library of the Humanities. Routledge. ISBN 978-081533-351-7.
- Tucker, Spencer C.; Roberts, Priscilla (2005). The Encyclopedia of World War I: A Political, Social, and Military History. ABC=CLIO. ISBN 978-185109-420-2.
- Venzon, Anne Cipriano, (Ed.) (1999). The United States in the First World War: An Encyclopedia. Military History of the United States. Routledge. ISBN 978-081533-353-1.
- Verhandlung der verfassungsgebenden Nationalversammlung: Stenographische Berichte und Drucksachen. 24. German National Assembly. 1919. ss. 631-635.
- Weinberg, Gerhard L. (1994). A World at Arms: A Global History of World War II. Cambridge University Press. ISBN 0-52144-317-2 – Internet Archive vasıtasıyla.
- Weinberg, Gerhard L. (2008) [First published 1995]. Germany, Hitler, and World War II: Essays in Modern German and World History. Cambridge University Press. s. 16. ISBN 978-052156626-1.
- "Why the Nazis achieved power". BBC Bitesize. 4 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- "Why was the Zimmermann Telegram important?". BBC History Magazine. 17 Ocak 2017. 18 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ocak 2019.
- Widenor, William C. (1980). Henry Cabot Lodge and the Search for an American Foreign Policy. University of California Press. ISBN 0-520-04962-4.
- Wiest, Andrew (2012). The Western Front 1917–1918: From Vimy Ridge to Amiens and the Armistice. ss. 126, 168, 200. ISBN 978-190662613-6.
- Wilde, Robert (29 Ocak 2020). "How the Treaty of Versailles Contributed to Hitler's Rise". ThoughtCo. 20 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ekim 2020.
- The British in Interwar Germany: The Reluctant Occupiers, 1918–30 (2.2soyadı= Williamson bas.). New York: Bloomsbury Academic. 2017. ss. 19, 245. ISBN 978-147259582-9. Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=(yardım) - Wilson, Woodrow (22 Ocak 1917). "Peace Without Victory (speech to Senate)". Digital History. 25 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2022.
- Wimer, Kurt; Wimer, Sarah (1967). "The Harding Administration, the League of Nations, and the Separate Peace Treaty". The Review of Politics. 29 (1): 13-24. doi:10.1017/S0034670500023706. JSTOR 1405810.
- Woods, Alan (27 Haziran 2019). The First World War – A Marxist Analysis of the Great Slaughter. Wellred Books. s. 18. ISBN 978-1-913026-13-4.
- Yearwood, Peter J. (2009). Guarantee of Peace: The League of Nations in British Policy 1914-1925. Oxford University Press. ISBN 978-019922-673-3.
- Zaloga, Steven (2002). Poland 1939: The Birth of Blitzkrieg. Campaign. Illustrated by Howard Gerrard. Osprey Publishing. ISBN 978-184176408-5.
