Vikipedi

Ukrayna tarihi

Ukrayna tarihi, bugünkü Ukrayna topraklarının tarih öncesi dönemlerden günümüze kadar uzanan tarihini kapsar.

Orta Çağ

değiştir
 
Kiev prenslerinin arması
 
I. Vladimir'in Ayasofya'da vaftiz edilmesi

Günümüzdeki Ukrayna toprakları tarihin ilk dönemlerinde çeşitli kavimlerin uğrak yeri olmuştur. 2. ve 5. yüzyıllar arasında Ostrogotlar ve Hunlar tarafından işgal edildiği bilinmektedir. 5. yüzyılda bölgeye Slavlar yerleştiler, Balkanlara doğru yayılmaya başladılar. 7. yüzyılda Ukrayna toprakları Türk kökenli Ön Bulgarların yurdu haline geldi. Yüzyılın sonlarında Bulgarlar bölgeyi terkederek gene Türk kökenli bir kavim olan Hazarlar'ın eline bıraktılar. Günümüzde Ukrayna'nın başkenti olan Kiev 9. yüzyılın ortalarına kadar Hazar Hanlığı'nın bir parçasıydı. 860 yılı civarında Viking kralı Rurik'in kumandanları tarafından Hazarların elinden alındı ve Kiev Knezliği'nin bir parçası oldu.

Kiev Knezliği günümüzdeki Ruslar, Beyaz Ruslar ve Ukraynalıların ortak kökeni olarak kabul edilebilir. Başkenti Kiev'de bulunan bu devlet aslında çok sayıda prenslikten oluşuyordu. Kiev Knezi I. Vladimir (980-1015) 988 yılı civarında Bizans İmparatoru II. Basileios'un kızkardeşi Anna'yla evlenerek Ortodoks Hristiyanlığı kabul etti ve Konstantinopolis'teki Ayasofya Kilisesinde vaftiz edildi. I. Vladimir ve oğlu I. Yaroslav (1019-1054) zamanında Kiev Knezliği altın çağını yaşadı. Zamanla bu devlet zayıflamaya başladı ve Kiev Knezi Mstislav'ın (1125-1132) ölümünden sonra dağıldı. 13. yüzyılda bölge Moğollar tarafından istila edildi. 1240 tarihinde Batu Han'ın orduları Kiev'i tamamen yaktılar.

14. yüzyılda Ukrayna topraklarının doğu kısmı Kiev dahil Litvanya Grandüklüğü'nün eline geçti. Batı kısımlar ise Lehistan Krallığının bir parçası haline geldi.

Yeni Çağ

değiştir
 
Zaporojtsi: Türk sultanına mektubu yazan Zaporojya Kazakları adıyla da bilinen tablo. Etnolog Dmitri Yavorinitski'nin araştırmasından esinlenen İlya Repin, 1880'de skeçe başladı ve 1891'de tamamladı. (Rusya Müzesi, Sankt Petersburg)

1569 yılında Litvanya ve Lehistan arasında imzalanan Lublin Birliği Antlaşması sonucunda Lehistan-Litvanya Birliği doğmuş oldu. Ukrayna topraklarının büyük bir bölümü Lehlerin yönetimine geçti. Ukraynalı soylular Katolik dinini kabul ederek, Leh kültürünü benimsediler. Ukraynalılık bilinci daha ziyade köylü halk arasında şekillendi.

16. yüzyıl ortalarında Dinyeper nehri boylarındaki Zaporizya bölgesinde yaşayan bazı gruplar örgütlenerek devletimsi bir birlik oluşturdular. Kendilerine Kazak adını veren bu savaşçı insanlar Lehistan, Osmanlı Devleti ve Çarlık Rusyası'nı talan ederek geçimlerini sağlıyorlar, aynı zamanda Lehistanlı toprak sahipleri tarafından serf olarak çalıştırılan Ukraynalı köylüler için ikinci bir alternatif oluşturuyorlardı. Zaporizyalı Kazaklar Lehistan-Litvanya Birliği'nin emrinde kabul ediliyordu. O yüzden de Osmanlı Devleti'ne ait kentleri talan ettikleri zaman Osmanlılar bundan Lehistan'ı sorumlu tutuyorlardı. Osmanlı Devleti'ne bağlı Kırımlı Tatarlar da buna cevap olarak Lehistan'ı talan ediyorlardı ama Kazakların yaptığı seferlerin Osmanlı Devletine verdiği zarar çok daha büyüktü. Nitekim1615-1625 yılları arasında Kazaklar İstanbul Boğazından içeri girerek defalarca Sarıyer ve Yeniköy semtlerini talan ettiler. Bu durum Osmanlı Devleti ile Lehistan arasındaki 1633-1634 Osmanlı-Lehistan Savaşı'na neden oldu.

 
Ukrayna Kazaklarının arması
 
İlk Kazak Hetmanı Bohdan Khmelnytsky

1648 yılında Bohdan Khmelnytsky'nin önderliğindeki Kazaklar Lehistan'a karşı büyük bir ayaklanma çıkardılar. Rusya'nın desteğiyle çıkarttıkları bu ayaklanmada başarılı olan Kazaklar Lehistan'dan özerklik kazanarak Zaporizya'da tarihteki ilk Ukrayna devleti olan Kazak Hetmanlığı'ni kurdular. 1654 yılında Bohdan Khmelnytsky Rus çarı I. Aleksey ile Pereyaslav Antlaşması'nı imzalayarak Rusya'nın himayesini kabul etti. Bu durum Rusya ile Lehistan arasındaki 1654-1667 Lehistan-Rusya Savaşı'na neden oldu. Lehistan bu savaşı kaybederek 1667 yılında Rusya'yla Andrusovo Antlaşmasını imzaladı. Bu antlaşma uyarınca Lehistan Ukrayna'nın Dinyeper nehrinin sol (Doğu) kıyısında kalan bölümünü (Kiev dahil) Rusya'ya bırakıyordu. Dinyeper nehrinin sağ (Batı) kıyısında kalan bölüm Lehistan sınırları içinde kalmaya devam edecekti.

Böylece Kazaklar ikiye ayrılmış oluyordu. 1665 yılında Lehistan'ın himayesindeki Sağ Kıyı Kazaklarının lideri Petro Doroşenko Osmanlı Devleti ve Kırım Hanlığı'nın desteğiyle kendisini Sağ Kıyı Kazaklarının Hetmanı ilan etti. Daha sonra da Osmanlı padişahı IV. Mehmet'le bir antlaşma imzalayarak Osmanlı himayesini kabul etti. Bunun üzerine Lehistan kralı III. Jan Sobieski Ukrayna'nın Lehistan'a ait kısmını geri almak için ordusuyla bir sefere çıktı. Ukrayna'yı elinde tutmak isteyen Osmanlı Devleti ile Lehistan arasında 1671-1676 Osmanlı-Lehistan Savaşı çıktı. Bu savaşı kazanan Osmanlılar Ukrayna'nın Dinyeper nehrinin sağ kıyısında olan bölümüne hakim oldular. Podolya adı verilen bu bölge Osmanlı-Kutsal İttifak Savaşları'na kadar Osmanlı Devleti'nde kaldı. 1699 yılında imzalanan Karlofça Antlaşması uyarınca Lehistan'a verildi.

Rus İmparatorluğu'nun Karadeniz'in kuzey kıyıları ve Kırım üzerinde kontrol kurmasıyla sonuçlanan 1768-1774 Rus-Osmanlı savaşından sonre Zaporijya Siçin, Aziz Elizabeth kalesinden yürüyen Rus birlikleri tarafından yok edildi. 1775'te Kazakların çoğu Kuban'a yerleştirildi ve daha küçük bir grup Tuna Nehri'ni geçerek Osmanlı İmparatorluğu topraklarında Sich'i kurdular, ta ki 19. yüzyılda Rus ordusu tarafından da yok edilene kadar.

 
Tuna Kazaklarının mührü
 
Tuna Kazak (Serhiy Vasylkivskyi'nin tablosu)

1793 yılında Lehistan'ın parçalanması sonucu Podolya Rusya'nın eline geçti. Böylece Ukrayna topraklarının büyük bir bölümü Rus İmparatorluğu'na katılmış oldu. Küçük bir kısmı da Avusturya İmparatorluğu'nun eline geçti. Ruslar zaman zaman Ukraynalıları Ruslaştırma siyaseti güttüler. 1917 yılındaki Ekim Devrimi'ne kadar Ukrayna Rusya'nın bir parçası olarak kaldı.

Yakın Çağ

değiştir
 
II. Dünya Savaşı sırasında Ukrayna'daki Yahudilerin öldürülmesi

I. Dünya Savaşı sırasında Ukrayna Avusturya-Macaristan İmparatorluğu ile Rus İmparatorluğu arasındaki çarpışmalara sahne oldu. Savaşın sonunda her iki imparatorluğun çökmesi üzerine Ukrayna'da kendi kaderini belirleme eğilimi belirdi. 1919 yılında Ukrayna Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti kuruldu. Bu cumhuriyet 1922 yılında Sovyetler Birliği'ne katıldı. 1932-1933 yılları arasında Sovyet kooperatifleşme siyaseti Holodomor adı verilen yapay bir kıtlığa yol açtı ve Ukrayna'da milyonlarca insanın açlıktan ölmesine neden oldu.

II. Dünya Savaşı başladıktan sonra 22 Haziran 1941 tarihinde Alman Wehrmacht birlikleri Sovyetler Birliğine girdiler. İşgal döneminde 5-8 milyon civarında Ukraynalı yaşamını kaybetti. 500 bin civarında Yahudi öldürüldü. Savaşı takiben 1946-1947 yıllarında Ukrayna'da büyük bir açlık ve kuraklık yaşandı. Stalin döneminde Ukrayna'da Sovyetler Birliği'ne karşı ayaklanmalar çıktı. 1953 yılında Nikita Sergeyeviç Kruşçev'in işbaşına geçmesinden sonra Ukrayna'nın durumu düzelmeye başladı. Kırım Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti'nden alınarak Ukrayna'ya verildi. Ukrayna'nın Sovyet dönemi tarihindeki en önemli olaylardan birisi de 26 Nisan 1986 tarihindeki Çernobil reaktör kazasıdır. Bu kazadan dolayı ortaya çıkan radyoaktif serpinti 350.000 kişinin olay bölgesinden uzaklaştırılmasına neden oldu. Binlerce insanda tiroid kanseri gibi hastalık teşhis edildi. Türkiye dahil birçok komşu ülke bu kazadan olumsuz yönde etkilendi.

8 Aralık 1991 tarihinde Belarus, Rusya ve Ukrayna ortak bir karar alarak Sovyetler Birliği'ni resmen ortadan kaldırmaya karar verdiler. Bağımsız Devletler Topluluğu ilan edildi. Leonid Kravçuk devlet başkanı seçildi. 2004 yılında Ukrayna tartışmalı bir devlet başkanlığı seçimi yaşadı. Turuncu Devrim adı verilen protestolar sonucu seçimler yenilendi ve Viktor Yuşçenko devlet başkanı seçildi.

Kaynakça

değiştir
"https://tr.wiki.x.io/w/index.php?title=Ukrayna_tarihi&oldid=33738439" sayfasından alınmıştır