Vikipedi

Trabzon

Trabzon ilinin merkezi olan şehir
Bu madde şehir hakkındadır. İl için Trabzon (il) sayfasına bakınız. Başlığın diğer anlamları için Trabzon (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.

Koordinatlar: 41°00′N, 39°43′E

Trabzon (Romeika: Τραπεζούντα, Trapezounta, Lazca: Ťrabuzeni), Trabzon ilinin merkezi olan şehridir. Karadeniz Bölgesi'nin Doğu Karadeniz Bölümü'nde yer alan ilin Karadeniz'e kıyısı bulunur. Günümüzde Karadeniz Bölgesi'nin Samsun'dan sonra ikinci büyük kentidir. 12 Kasım 2012 tarihinde kabul edilen büyükşehir yasa tasarısı ile büyükşehir belediyesi olmuş ve merkez ilçe kaldırılarak Ortahisar ilçesi kurulmuştur. Trabzon iki il ile birlikte de "şehzadeler şehri" olarak anılır. Evliya Çelebi Trabzon için şöyle demiş: "Bu şehre küçük İstanbul denilse yeridir. İrem bağları gibi süslü bir şehirdir burası.'' Fatih Sultan Mehmed ise Trabzon'u kuşattığı vakit şöyle söylemiştir: ''Trabzon fethedilmeden İstanbul fethedilmiş sayılmaz.''[1]

Trabzon
—  Şehir  —
Yukarıdan aşağıya: Sümela Manastırı,
Trabzon Kalesi, Uzungöl,
Gülbahar Hatun Türbesi, Yeni Cuma Camii,
Boztepe'den Trabzon'un görünümü
Trabzon'un Türkiye'deki konumu
Trabzon'un Türkiye'deki konumu
Trabzon'un Türkiye'deki konumu
Trabzon haritası
Trabzon haritası
Trabzon haritası
Ülke Türkiye
İl Trabzon
Yönetim
 - Vali Aziz Yıldırım
 - Belediye Başkanı Ahmet Metin Genç (AK Parti)
Nüfus (2023)
 - Toplam 824.352
Zaman dilimi TRS (+03.00)
Posta kodu 61000
Alan kodu 462
Plaka kodu 61
İnternet sitesi: Trabzon Büyükşehir Belediyesi
Atatürk Köşkü
Atatürk Köşkü
Trabzon limanının Boztepe'den görünümü
Trabzon limanının Boztepe'den görünümü

7 Eylül 2010 tarih ve 27695 sayılı resmi gazetede yayımlanan karar ile birlikte 7 belde ve 29 köy tüzel kişilikleri kaldırılarak belediye sınırlarına dahil edilmiştir.[2]

Etimoloji

değiştir
  • Yunan mitolojisinde Lycaon'un oğlu Trapezeus'un Arkadya'daki adaşına ismini verdiği bilindiğinden, Karadenizdeki Trabzon'un da bu mitolojik kahramandan adını aldığı ve kent adının Yunan toponomi geleneğinden kaynaklandığı düşünülmektedir.[3]
  • Evliya Çelebi'nin, 2500 yıllık geçmişi olan bu ismi 17. yüzyılda Türkçe Halk etimolojisi kaynaklı ”Tuğra-bozan“ yakıştırması ile açıklamaya çalışmış olması da kimi çevrelerce ciddiye alınmıştır.[4]
  • Hamilton, şehrin güney doğusunda dik yamaçlarla yükselen, fakat üstü düz olan Boztepe'nin görünüşüne bağlamış, antik Trabzon sikkelerindeki "masa" çiziminden de aldığı destekle, kente görümünden dolayı Yunanca Trapezus "masa" adının verildiğini iddia etmiştir[5]
  • Özhan Öztürk, Lazların ataları olan Kolhis ve Kafkasya'dan getirilen kölelerin Yunanistan anakarasına taşındığı liman kenti olan Trabzon'un adının Trapezus'un eski Yunanca metinlerde geçen mecaz kullanımı "köle satılan düz platform” (Aristo. Fr. 874)ile ilişkili olabileceğini iddia ederken[6] kentin Bijışkyan tarafından anılan diğer adı Ozinis'in.[7] Lazca "Düzlük" anlamına geldiğini kaydetmiştir.[8]

Şehir tarih boyunca Osmanlıca: طربزون, Antik Yunanca: Τραπεζοῦς, Latince: Trapezus, Ermenice: Տրապիզոնի, Cenevizce: Trabisonda, Pontus Rumcası: Τραπεζούντα Trapezounta ve Lazca: T'rapuzani ya da T'amtra[9][10] olarak adlandırılmıştır.

Tarihçe

değiştir
 
1838'den kalma harita, Milat'tan hemen önceki dönemi gösterir. Haritada Trabzon'un doğusundan Abhazya'ya değin Proto-Laz oymakları: Kolhis ya da Lazika, Makron'lar, Sanni'ler ve Moshi'ler vardır.

Bölgede çeşitli dönemlerde yapılan arkeolojik kazı ve yüzey taramalarında Yontma Taş (Alt Paleolitik dönem) Çağı'na ait Acheulien ve Mousterien tipi (el baltaları, kazıyıcılar, yonga aletler), Orta Taş Çağı (Mezolitik)'e ait mağaralar Kalkolitik Çağ'a ait yerleşim izlerine rastlanmıştır. Bronz Çağı'nda Karadeniz kıyısında Kaşkalar adlı domuz besleyen ve kendir eken savaşçı bir halkın varlığı Hitit kaynaklarında bildirilmektedir.[11]

Antik Çağ

değiştir

Eusebius'a göre şehrin kuruluş tarihini MÖ 756 olmakla birlikte bu iddia Trabzon'u İstanbul, Roma hatta, genel kanıya göre Trabzon ve diğer Doğu Karadeniz kolonizasyonunu gerçekleştiren Sinop'tan daha eski bir kent yapmaktadır. Bu durum gerçekse Sinoplular var olan bir kenti MÖ 630 tarihinden sonra yeniden kolonize etmiş olmalıdırlar.

Anabasis'te geçen "Pontos Euksenios kıyısındaki bu şehir Sinope'nin Lazların ataları olan Kolhis ülkesindeki kolonisidir" ifadesi daha sonra Arrian ve Peripleus tarafından da onaylanmıştır.[12]

Trabzon şehrinden ilk defa MÖ 400 yılında şehri gören Atinalı Xenophon tarafından bahsedilmiştir.[13] Merkezinde Yunanların çevre köylerinde bugünkü Lazların (Tzanlar) ataları olan Kolhislilerin ve yaşadığı Trabzon, Antik çağ ve sonrasında Zigana geçidi üzerinden Ermenistan ve Euphrates Fırat) civarında üretilen ticari malların takas edildiği ticaret merkezi ve dış ülkelere satıldığı bir ihraç limanı özelliğindeydi. Pontus İmparatoru Mithridatis'in Roma İmparatorluğu ile giriştiği bir dizi savaşı kaybetmesinin ardından Anadolu topraklarının yanı sıra Trabzon da Roma hakimiyetine girmiştir.

 
Trabzon İmparatorluğu, 1265. William R. Shepherd, Historical Atlas, 1911

Roma ve Bizans

değiştir

Pompeius'a karşı mücadelesinde Mithridatis'e destek vermeyen Trabzon, Roma döneminde ödüllendirilerek serbest şehir statüsü kazandırılmıştır.[14] Bizzat kente gelen Arrian, Trapezus'un Roma döneminde Güney Karadeniz'deki en önemli liman kenti olduğunu belirtmiştir. Roma İmparatoru Hadrianus döneminde restore edilen kent, Trajan döneminde Pontus Kapadokyası eyaletinin başkenti olmuş ve kente yeni bir liman inşa edilmiştir.[15] Gallienus döneminde bir Germen kabilesi olan Gotlar tarafından yağmalanmış,[16] I. Justinianus döneminde tekrar onarılsa da şehir eski görkemli günlerine dönememiştir. Bizans'ın 6. yüzyılda Sasanilerle yapılan savaşlar, 7. yüzyılda da Arap akınları nedeniyle şehir yeniden önem kazandı. Daha sonra yeni kurulan Haldia Bölgesinin ana kenti oldu.[13] İstanbul'un Latinler tarafından işgali sırasında Komninos Hanedanı tarafından 1204 yılında kurulan Trabzon İmparatorluğu'nun başkenti oldu.[17]

Trabzon İmparatorluğu

değiştir
Ana madde: Trabzon İmparatorluğu

Komninos Hanedanı'ndan Aleksios Latin işgali nedeniyle Trabzon'a gelerek teyzesi Gürcü Kraliçesi Tamar'ın desteğiyle kendini Roma İmparatoru ilan etmişse de Batı özellikle Vatikan, Trabzon İmparatorunu küçümseyerek "Laz hükümdarı" olarak tanımlamıştır.[18] Trabzon imparatorları başlangıçta diğer Bizans (Doğu Roma) imparatorları gibi çift başlı (aetos) figürünü sembol olarak kullanmışlarsa da Latin işgalinin sona ermesi ve Konstantinopolis'te yeniden yasal yönetimin iktidarı ele geçirmesiyle, bir çatışmaya sebebiyet vermemek için bugün Trabzon Ayasofya kapısının üzerinde rölyefi bulunan tek başlı kartal sembolünü tercih etmişlerdir. Cenevizliler ile Venedikliler, Moğollar ile Osmanlılar hatta çeşitli Türkmen (Akkoyunlu kabile federasyonuna mensup) klanları ile denge politikası sürdürerek, varlığını sürdürebilen bu zengin liman kenti, İstanbul'un fethinden sekiz yıl sonra 1461 yılında Fatih Sultan Mehmet tarafından Karadeniz'deki çeşitli beylikler, İtalyan kolonileri ve Kırım'la birlikte ele geçirilerek İpek yolunun stratejik anahtarının Osmanlı hakimiyetine girmesi sağlanmıştır.

 
1861 yılında Trabzon Vilayeti'nin sancakları: Trabzon, Lazistan, Canik, Gümüşhane
 
Trabzon Vilayeti'nde yaşayan Hristiyanların oranı, 1896

Osmanlı İmparatorluğu

değiştir
 
Trabzon'un kuzeyi, Osman Nuri Eyüboğlu
 
Boztepe, Osman Nuri Eyüboğlu
 
Trabzonluların geleneksel kıyafetleri, Osman Nuri Eyüboğlu

I. Bayezid'in 1398'de Samsun yöresini almasından sonra Trabzon Krallığı, Osmanlı Devleti'ne yıllık vergi ödemek zorunda bırakılmıştır. David Komninos iktidarı döneminde (1458-1461) vergi ödemeyi durdurarak, önceden ödediklerini de Akkoyunlu Devleti Sultanı Uzun Hasan aracılığıyla geri istemiş, ayrıca Osmanlılara karşı Avrupa'daki büyük devletlere ittifak önerisinde bulunmuştur. Bunun üzerine Fatih Sultan Mehmet 23 Mart 1461'de Edirne'den sefere çıkmış ve bir süre denizden kuşatılan şehir, Trabzon kralı David Komninos'un Veli Mahmud Paşa'nın yakını olan başmabeyincisi Yorgi Amiruki'nin aracılığıyla direnmeden teslim olmuştur.

Osmanlı idaresine geçen Trabzon sancak haline getirilmiştir. Bir süre müstakil olarak idare edilen sancak daha sonra Rum Eyaleti'ne bağlandı. Sancak merkezinin Trabzon olması nedeniyle sancakta şehrin adıyla anıldı. Osmanlı yönetimine geçmesiyle şehirde yaşayanların bir kısmı İstanbul, Edirne ve diğer şehirlere gönderilirken,[19] Trabzon'a da Çepniler ve diğer Türkmen toplulukları yerleştirilmiştir.[20]

1470 yılında sancak beyliği küçük yaşta Şehzade Abdullah'a verilmiş; Abdullah, annesi Şirin Hatunla birlikte 1479 yılına kadar Trabzon'da yaşamıştır. Yavuz Sultan Selim de şehzadeliği sırasında (1491-1512) Trabzon'da Sancak Beyi olarak bulunmuş, sonradan Kanuni unvanı alacak olan oğlu Sultan Süleyman burada doğmuştur.

Trabzon sancağı 1582 yılında merkezi Batum olan Lazistan Sancağı ile birleştirilerek eyalete dönüştürülmüş ve Trabzon bu yeni idari birimin merkezi olmuştur.[21]
Trabzon, Osmanlı döneminde de gerek Doğu Anadolu ve İran'ın gerekse Baharat yolu'nun Batı'ya açıldığı liman kenti olarak stratejik önemini sürdürmüş dahası İran ve Kafkasya seferlerinde askeri üs noktası olarak kullanılmıştır. 1486 tahrir kayıtlarında şehirde yaşayan Müslüman halkın; çeşitli Anadolu şehrinden sürgün edilerek şehre yerleştirilen 201 hâne ile kendi istekleriyle şehre yerleşen elli altı hâneden oluştuğu belirtilmiştir. Aynı tahrir kayıtlarına göre şehirde yaşayan halkın; %65,16'sı Rumlar, %19,22'si Müslüman, %12,49'u Ermeniler, %3,13'ü ise Ceneviz ve Venedikliler'in oluşturduğu Latinler'den oluşmaktaydı. Bunun yanı sıra şehirde 400 yeniçeri, 203 kale muhafızı ile idareciler ve maiyetindeki insanlarda bulunmaktaydı.

1523 tahririnde şehirdeki Müslüman nüfusun azaldığı görülürken, tahminen 7000 kişinin yaşadığı şehrin yaklaşık %14,3'ü Müslümanlardan oluşmaktaydı. 1553 kayıtlarında şehrin nüfusu azalırken (6100), Müslüman nüfus sayısındaki yüksek artış sonucu nüfusun %47'sini Müslümanlar oluşturmaktaydı. 1583 tahririnde 10.500 kişinin yaşadığı tahmin edilen şehrin yaklaşık; %53,6'sı Müslüman, %32,5 Rum, %5,8 Ermeni ve geri kalanı da Katolik tebaadan oluşmaktaydı.

Celali ayaklanmaları, Kazancık cemaati gibi soyguncu aşiretler, yolsuzluk yapan sancak beyleri, bölgeyi arpalık olarak kullanan beylerbeyleri (Ahmet Paşa, 1603 gibi), 1624, 1625, 1631 yıllarındaki Kazak yağmaları ve 18. ve 19. yüzyılda Rizeli Tuzcuoğlu Memiş Ağa ve Sürmeneli Deli Ahmet Ağa gibi ayanlıktan gelme yerel derebeylerin ayaklanmaları bu dönemin önemli olaylarıdır. Diğer yerel ayanlarında desteğini alan Tuzcuoğulları 18 Ağustos 1816'da şehri ele geçirmiş, şehir yağmalamaya ve tahribata maruz kalmıştır.

1859-1864 yılları arasında Kuzey Kafkasya'da süregelen Kafkas-Rus savaşı, Çerkes ve Abhaza halklarının yenilgisi ile sonuçlanmış ve şehre çok sayıda göçmenin yığılmasına yol açmıştır. Dönemin raporlarına göre, sadece Kasım 1863-Temmuz 1864 arasında Trabzon limanına 180.000 göçmen gelmiştir.[22] Doğal olarak büyük bir afete dönüşen göç, salgın hastalıklar, açlık ve toplum içinde kaynaşmalara yol açmıştır. Çok kısa bir zaman içinde Trabzon ve Akçakale limanları ve çevresindeki yerleşim yerleri adeta rezervasyonlara dönüşmüştür. Bu dönem sırasında salgın hastalıklardan korkarak kaçan yerel halk yaylalara geçmiş ve şehirde yeni göçmenlerle, devlet görevlilerinden başka sadece kaçamayacak durumda olanlar kalmıştır.

1867 yılında Trabzon'da büyük bir yangın çıkmış, birçok kamu binası da bu sırada yanmış ve kent daha sonra yeniden düzenlenmiştir. 1868 yılında vilayet olmuş, merkez sancağı dışında Lazistan, Gümüşhane, Canik Sancakları da buraya bağlanmıştır. I. Dünya Savaşı sırasında, Ruslar Trabzon'a saldırır (14 Nisan 1916). Türk nüfusun boşalttığı şehre 18 Nisan'da Rus ordusu girmiş ve Trabzon 24 Şubat 1918'e kadar Rus hakimiyetinde kalmıştır.

1917'de Rusya'da “Bolşevik Devrimi” sonrasında Çarlık yönetiminin yıkılmasını takip eden süreç sonrasında Rus ordusu Trabzon'dan çekilmiştir. Öte yandan, batıdan doğuya doğru kayan ve Karadağ'da toplanan Türk milis güçleri, Akçaabat'a inerek Yüzbaşı Kahraman Bey'in komutasında üç koldan Trabzon'a doğru yürürler ve 24 Şubat 1918 tarihinde Trabzon'a girer. Bu olayların yaşanmasından sonra Trabzon'da nüfusun az bir kısmını oluşturan Rum ve Ermeniler şehirden çıkarılmıştır.

I. Dünya Savaşı sırasında 17 gemilik Rus donanması tarafından topa tutulan, 1916-1918 yılları Rus işgaline uğrayan kentin Hristiyan Rum nüfusu, savaşın bitiminden sonra mübadele ile Yunanistan'a gönderilmiştir. Canlı bir ticaret kenti olan Trabzon'un köklü Rum ve Müslüman ailelerden oluşan eşrafı aktif olarak siyasetle uğraşmaktaydı. Barutçuzade Faik Ahmet Bey'in sahibi olduğu İstikbal gazetesi yerel sermaye ve aydınların düşüncelerini kamuoyuna duyurdukları en önemli haber kaynağıydı. Mondros Mütarekesi'nin ardından bölgede bir Pontus Devleti'nin kurulması hatta daha çok destek bulan bir proje olarak yeni kurulacak Ermenistan'a liman kenti olarak verilmesi gündeme geldiğinde Trabzonlular 12 Şubat 1919 tarihinde Trabzon Muhafaza-i Hukuk-u Milliye Cemiyeti'ni kurarak Osmanlı Devleti'ne bağlılığın korunması için mücadele etmeye karar vermişlerdi. Erzurum Kongresi'ne kalabalık bir heyetle katılan Trabzon heyeti ile kongreyi düzenleyenler arasında başkanlık seçimi ve kongrenin niteliği konusunda bazı pürüzler çıkmıştır. Görüş ayrılıkları derinleşince Heyet-i Temsiliye'nin Trabzonlu üyeleri Sivas Kongresi'ne katılmamışlardı. Saltanat yanlısı Trabzon valisi Galip Bey'in tutuklanması ve Türkiye Komünist Fırkası başkanı Mustafa Suphi ve 18 arkadaşının Trabzonlu kayıkçıların reisi Kahya Yahya tarafından 28-29 Ocak 1921 katli Cumhuriyet öncesi dönemin son olaylarındandır.

1831 Osmanlı nüfus sayımına göre Trabzon merkez kazada 6.300, Vakfıkebir 19.512, Polathane'de (Akçaabat) 8.432, Yümerek'te (Yomra) 6.775, Tonya'da 1.910, Sürmene'de 12.985, Of'ta 18.940 erkek yaşamakta olup buna Trabzon sancağındaki 11.473 reaya eklenince toplam 86.327 erkek yaşamaktaydı.[23] 1903 Trabzon Vilayet Salnamesi'ne göre Trabzon vilayetinde 972.981'i İslam, 185.784'ü Rum Ortodoks, 50.233'ü Ermeni Gregoryen, 1.506'sı Katolik, 1.140'ı Protestan olmak üzere 1.211.644 kişinin yaşadığı görülmektedir.[24]

Türkiye Cumhuriyeti

değiştir
 
Atatürk Trabzon ziyaretinde (1924)

Türkiye Cumhuriyeti'nin 81 ilinden biri olan Trabzon, Doğu Karadeniz Bölgesi'nde yer almakta ve 4.685 km2lik yüzölçümüyle ülke topraklarının %0,6'sını oluşturmaktadır. İlin Cumhuriyet dönemindeki sınırları kültürel ve tarihsel bir düşünceyle değil tamamen idari yapı ve merkezlere uzaklıklar baz alınarak çizilmiştir.

Kent, 1923 yılında yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti devletinin 61. il merkezi olarak yerini almış, 1926 yılında ilk Halk Kütüphanesi ve Ziraat Bankası, 1929'da Visera Hidroelektrik santrali, 1938'de Trabzon içme suyu tesisleri, 1942'de Trabzon Lisesi, 1947'de Trabzon Numune Hastanesi, 1949'da Göğüs Hastalıkları Hastanesi, 1954'te Trabzon limanı, 1957'de Trabzon Havaalanı, 1958'de SSK Hastanesi, 1964'te Ayasofya Müzesi, 1967'de çimento fabrikası açılmış, 1976 yılında Trabzonspor futbol takımı Türkiye 1. Ligi şampiyonluğunu kazanarak bu unvanı İstanbul'dan Anadolu'ya taşımayı başaran ilk futbol takımı olmuştur.

Atatürk, Cumhuriyet döneminde Trabzon'a üç kez gelir: 1924, 1930 ve 1937 yıllarında. İlk geldiği 15 Eylül 1924 günü, Trabzonlularca “Atatürk Günü” olarak kabul edilir ve bu kendisine bir telle bildirilir.

1949 yılında 5442 sayılı İl İdaresi Kanunu uygulamasıyla Anadolu'da bulunan 78 bin civarındaki yerleşim adından 28 bin kadarının adı Türkçe olmadığı gerekçesiyle değiştirilmiş olup büyük bölümü Romeika olan Trabzon köy adları da değiştirilerek yerlerine Türkçe isimler konulmuştur.

2012 yılında çıkarılan 6360 sayılı kanun ile Trabzon'da sınırları il mülki sınırları olan büyükşehir belediyesi kuruldu ve 2014 Türkiye yerel seçimlerinin ardından büyükşehir belediyesi çalışmalarına başladı.[25]

Nüfus

değiştir
Bu veriler Trabzon ilinin şehir merkezinin nüfus verileridir. İl nüfusu için Trabzon (il) sayfasına bakınız.
Yıl Toplam Şehir Kır
1927[26] 60.685 24.587 36.098
1935[27] 82.940 29.682 53.258
1940[28] 90.160 32.789 57.371
1945[29] 90.432 29.824 60.608
1950[30] 99.619 33.990 65.629
1955[31] 117.768 42.110 75.658
1960[32][a] 94.632 53.039 41.593
1965[33] 113.254 65.516 47.738
1970[34] 132.362 80.795 51.567
1975[35] 156.057 97.210 58.847
1980[36] 175.295 108.403 66.892
1985[37] 216.219 142.008 74.211
1990[38] 216.605 143.941 72.664
2000[39] 283.233 214.949 68.284
2007[40] 292.513 228.826 63.687
2008[41] 283.509 220.860 62.649
2009[42] 292.254 230.399 61.855
2010[43] 297.710 234.063 63.647
2011[44] 305.231 239.704 65.527
2012[45] 312.060 243.735 68.325

2012 yılında Trabzon büyükşehir statüsü kazanıp ilin tamamı büyükşehir sınırlarına girmiştir ve merkez ilçenin ismi Ortahisar olarak değiştirilmiştir.

İklim

değiştir
  Trabzon iklimi  
Aylar Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas Ara Yıl
En yüksek sıcaklık (°C) 25,9 28,2 35,2 37,6 37,8 35,9 37,0 34,8 33,2 33,8 30,3 26,4 37,8
Ortalama en yüksek sıcaklık (°C) 10,9 11,0 12,2 15,6 19,2 23,5 26,2 26,8 24,0 20,1 16,5 13,1 18,2
Ortalama sıcaklık (°C) 7,5 7,4 8,5 11,9 16,0 20,4 23,2 23,5 20,4 16,5 12,7 9,6 14,8
Ortalama en düşük sıcaklık (°C) 4,7 4,4 5,6 8,8 13,0 17,2 20,1 20,6 17,5 13,6 9,8 6,7 11,8
En düşük sıcaklık (°C) −7 −6,1 −5 −2 5,2 9,2 13,5 13,8 8,5 3,4 −1,6 −3,1 −7
Ortalama yağış (mm) 79,0 61,0 58,5 57,2 52,7 50,7 34,4 45,5 78,1 116,4 96,1 80,6 810,2
Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü[46]


Kültür

değiştir
 
Fransız ressam Fabius Brest'in Trabzon'da bir kervansaray adlı tablosu
 
Yayla Evleri

Halk

değiştir

Trabzon halkı, adet, yaşam tarzı, gelenek ve görenek bakımından kendine ve yöreye özgü özellikler taşımaktadır. Trabzon'da çeşitli Türk boyları yaşamaktadır. Çepniler Şalpazarı ve Beşikdüzü başta olmak üzere Düzköy, Vakfıkebir, Akçaabat, Çarşıbaşı, Of, Sürmene ve Araklı'nın bazı köylerinde yaşamakta olup, Şalpazarı'nda Türkmen gelenekleri hala devam etmektedir. Osmanlı döneminde Trabzon'un da içinde bulunduğu Ordu-Giresun-Trabzon-Gümüşhane bölgesine "Vilayet-i Çepni" de denmekteydi. Ayrıca Evliya Çelebi, eserinde Trabzon bölgesi için "20.000 Çepni Türkmen çadırının bulunduğu yer." olarak bahsetmektedir. Fatih zamanında Oğuzlar'ın Avşar boyundan olan Karamanoğullarından gelen Türkmenler ile Halep-Irak bölgesinden gelen Türkmenler de Trabzon'a yerleştirilmişlerdir. Trabzon, Osmanlı'nın dağılmasından sonra Kırım Türkleri tarafından da yerleşim yeri olarak seçilmiştir. Bölgedeki Rum nüfus 1923 yılında Yunanistan ve Türkiye arasında yapılan "Nüfus Mübadelesi" ile gönderilmiştir. Ancak bir kısmı Müslüman olmuş fakat zaman içerisinde Türkleşmiştir. Ufak bir kısmı ise Pontus Rumcası konuşmaktadır.

Şalpazarı, Ağasar vadisindeki Çepniler yöreye 13.-14. yüzyıllar arasında yerleştiler. Dede Korkut masallarında bahsi geçen folklorik birikime ve Trabzon'un diğer yörelerinden kolayca ayrılabilen Türkmen diyalektine rastlanır.

Dil

değiştir

Trabzon halkı, bugün Azerbaycan'ın Şeki bölgesiyle büyük benzerlikler gösteren bir Türkçe kullanmaktadır. Trabzon'un batısındaki konuşmalarda genellikle Çepni ağzı yaygınken, Trabzon'un doğusu ve merkezinde Kuzeydoğu ağzı konuşulmaktadır.[47] Trabzon'da ayrıca sayısı tam bilinmemekle beraber 5.000 civarında olduğu tahmin edilen konuşucu tarafından da Romeika (Antik Roma Dili/Rumca) konuşulmaktadır.

Giyim

değiştir

Trabzon bölgesinde giyim, batı ve doğu bölgesi olarak ikiye ayrılabilir. Batı bölgesi genelde daha çok Türkmen özelliği gösterirken doğu bölgesi daha çok Transkafkas giyim özelliği gösterir. Kadınlarda fistanlar daha çok büyük çiçeklerle süslü, renkli ve bolca işlemelidir. Erkekler ise bölgenin yerel giysisi olan zıpka, kukula, körüklü üçlüsünü kullanmaktadır.

Erkek

değiştir

Başta iki ucu üzerinden sarık gibi dolanarak uzun kulaklı bir düğümle bağlanan ve kukula adı verilen siyah başlık vardır. Üstte beyaz mintan ve üzerine siyah aba yelek vardır. Altta bacak arası körüklü bacak kısmı dar zipka adı verilen siyah şalvar vardır.

Kadın (köylü)

değiştir

İçte kamis adı verilen yakasız Trabzon bezinden gömlek, başta keşan peştamal, alltta etek veya üçetek elbise (zibun) ve rengi yöreden yöreye değişen peştamal vardır. Üstte fermene veya kadife adı verilen yelek vardır.

Kadın (şehirli, kasabalı)

değiştir

Başta tepelik, Tapla, Koursi, hotoz adı verilen gümüş ya da altın sırmalı yuvarlak tepelik. İçte kamis, üzerine zibun (üçetek) belde peştamal, lahor veya trablus.

Köylü ya da şehirli olsun Trabzon kadını (Rize ve Artvin sahilinde yaşayan Lazlar gibi) kesinlikle şalvar giymemektedir. Tek istisna Şalpazarı bölgesinde olup Çepni kadınları şalvar giymekte ve ucu püsküllü kırmızı ya da pembe belbağı takmaktadır.

Müzik ve halk oyunları

değiştir

Trabzon bölgesinin geleneksel çalgıları şimşir kaval, kemençe, davul-zurna ve yörede zimpona, dankiyo adlarıyla da bilinen tulumdur. Sayısız çeşidi olup kadın ve erkekler tarafından toplu oynanan geleneksel dansların adı ise horondur. Kolbastı oyunu 1930 yılında Trabzon'un Faroz mahallesinde başlamıştır. Farozlu balıkçıların kendi aralarında oynadığı bir oyundur.

Kültürel yaşam

değiştir
Ana madde: Trabzon'daki kütüphaneler

Trabzon ilinde tiyatro etkinlikleri Trabzon Belediye Tiyatrosu ve Trabzon Devlet Tiyatrosu tarafından yürütülmektedir. Halk eğitim merkezlerinde amatörce tiyatro, müzik ve halk oyunları çalışmaları yapılmaktadır. Müzik alanında çalışmalar yapan Devlet Klasik Türk müziği Topluluğu'nun yanı sıra karikatür ve resim çalışmaları Belediye Sergi Salonu'nda sergilenmektedir. Şehirde Royal, Lara, Avşar ve Paribu Cineverse sinemaları bulunmaktadır.

Mutfak

değiştir
 
Trabzon Hurması

Samsun-Batum arasında yer alan bölge mutfağının ayırıcı temel besinleri karalahana, mısır, hamsi ve çay olup bu üçlünün çorbasından ekmeğine dek sayısız kombinasyonu bulunmaktadır. Bölgeye özgü yemeklerden en karakteristik olanları şunlardır:

Tarihî-turistik yerler

değiştir
 
Ayasofya Camii
 
Sümela Manastırı
 
Trabzon'a Boztepe'den Bakış

Roma İmparatorluğu ve Osmanlı döneminde eyalet merkezi olmuş, Orta Çağ'da bir Rum imparatorluğuna başkentlik yapmış kent doğal güzelliklerinin yanı sıra pek çok tarihi yapıyı barındırmaktadır. Bunların en önemlileri:

 
Ortahisar Camii

Tiyatrolar

değiştir

Şehirde 2000 yılında başlayan Uluslararası Karadeniz Tiyatro Festivali düzenlenmektedir.[50]

  • Trabzon Devlet Tiyatrosu
  • Trabzon Belediye Tiyatrosu
  • Trabzon Sanat Tiyatrosu
  • Akçaabat Belediye Tiyatrosu
  • Hamamizade İhsan Bey Kültür Merkezi
  • Hüseyin Kazaz Kültür Merkezi
  • KTÜ Atatürk Kültür Merkezi
  • Vakfıkebir Sabri Bahadır Kültür Merkezi
  • Akçaabat Erol Günaydın Kültür Merkezi
  • Sürmene Kuluçzade Ahmet Kültür Merkez
  • Beşikdüzü Ali Şükrü Bey Kültür Merkezi

Müzeler

değiştir

Alışveriş merkezleri

değiştir

Spor

değiştir
Ana madde: Trabzon'da spor

1967'de kurulan Trabzonspor, profesyonel futbol ligleri tarihinde şampiyon olan 6 kulüpten biri ve şampiyon olmayı başaran ilk Anadolu kulübüdür.

2021-2022 sezonu sonunda, Trabzonspor Süper Lig’de 38 yıl sonra şampiyon olmuştur. Trabzon'un 3. Lig takımlarından 1461 Trabzon FK 2. Lige çıkarken, 1461 Trabzon küme düşmüştür. Ofspor ve Yomraspor ligde kalmıştır. 3 takımı BAL'da yer almıştır. Kadın Futbol 1. Ligdeki takımı Trabzon İdmanocağı 2. Lige düşmüştür. Trabzon'un voleybol ve hentbol liglerinde 3 takımı liglere katılmıştır.

2018-2019 Ziraat Türkiye Kupası'nda Ofspor ve 1461 Trabzon FK katıldıkları 2.turda elenmişlerdir. Yomraspor 4.turda Antalyaspor 'a, 1461 Trabzon 5.turda Ümraniyespor'a elenmiştir. Trabzonspor da çeyrek finalde ayni takıma elenmiştir.

2018-19 Basketbol Erkekler Süper Ligi'nde yer alan Trabzonspor, lig başlamadan çekilmiştir.[51]

Önemli spor tesisleri: Akyazı Stadyumu (41.460), Hayri Gür Spor Salonu (7.500), M.Akif Ersoy Olimpik Yüzme Havuzu (1.400). EYOF 2011 Avrupa Gençlik Olimpik Oyunları öncesinde yeni spor tesisleri de yapılmıştır: Beşirli Tenis yerleşkesi (4.500), Yomra Jimnastik Salonu (2.500), Söğütlü Atletizm Sahası (7.200).

Eğitim

değiştir
 
1830'da Trabzon'da açılan İngiliz Konsolosluğu'nda çalışan kişilerin çocuklarının gittiği Trabzon İngiliz Koleji, 1834

Osmanlı İmparatorluğu'nun son döneminde Trabzon'da eğitim kuruluşu olarak sekiz medrese, eğitim süresi dört yıl olan beş adet ilkokul, bir adet sanat yurdu, bir adet askeri rüştiye, bir adet idadi ve bir adet Darülmuallimin bulunmaktaydı. Günümüzde Trabzon ilinde; 815 ilköğretim okulu, 86 lise ve dengi okul ile 20 Mayıs 1955 tarihinde öğretime açılan Karadeniz Teknik Üniversitesi, 2011 yılında öğretime açılan Özel Avrasya Üniversitesi ve 18.05.2018 tarihli ve 30425 sayılı Resmî Gazetede yayımlanan 7141 sayılı kanun ile Trabzon Akçaabat'ta kurulan Trabzon Üniversitesi bulunmaktadır. Bu yapısıyla Karadeniz Bölgesinde üç üniversiteye sahip ilk kent olma niteliğini kazanmıştır.

Medya

değiştir

Popüler kültür

değiştir

Activision imzalı dünyaca ünlü savaş oyunu serisi Call of Duty'nin Soğuk Savaş dönemini anlatan Call of Duty: Black ops Cold War oyununun bazı sahneleri Trabzon'da geçmektedir.[54][55]

Altyapı

değiştir

Ulaşım

değiştir

Trabzon'da şehir içi ulaşım modern otobüslerle ve minibüslerle sağlanmaktadır. Ulaşımda nakit para ve "Trabzon Kart" isimli akıllı kartla ödeme sistemi kullanılmaktadır. Antik Çağdan itibaren Trabzon kenti, özellikle Roma İmparatoru Hadrianus'un yaptırdığı limandan sonra denizcilik açısından önemli bir merkez olmuş, cumhuriyet döneminde de yakın zamana dek denizyolları ulaşım ve ticarette önemini korumuştur. Karadeniz Sahil Yolu ve yapımı tamamlanmak üzere olan otoban yolunun hizmete açılması ile Samsun ile Sarp sınır kapısı arasında yolculuğun kalitesi artarak ağırlık karayollarına geçmiştir. Trabzon il merkezinden başlayarak, Zigana geçidi üzerinden Gümüşhane'ye oradan Kop geçidini aşarak Erzurum'a bağlanan yol ise eski önemini kaybetmiştir.

Kardeş şehirler

değiştir

Galeri

değiştir

Notlar

değiştir
  1. ^ Arsin ve Yomra ilçelerinin kurulması ile nüfus azalmıştır.

Kaynakça

değiştir
  1. ^ ""Trabzon fethedilmeden İstanbul fethedilmiş sayılmaz"". Trabzon Haber – Son Dakika Trabzon Haberleri, Trabzonspor Haber | Kuzey Ekspres. 21 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Eylül 2023. 
  2. ^ 27695 sayılı Resmi Gazete 21 Aralık 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Resmi Gazete
  3. ^ Özhan Öztürk. Pontus: Antik Çağ'dan Günümüze Karadeniz'in Etnik ve Siyasi Tarihi 15 Eylül 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Genesis Yayınları. Ankara, 2011 s.548
  4. ^ Şakir Şevket. Trabzon tarihi, 2001. s.47-49
  5. ^ Özhan Öztürk. Karadeniz Ansiklopedik Sözlük. İstanbul, 2005. s. 1117
  6. ^ Özhan Öztürk, Karadeniz Ansiklopedik Sözlük, 2005. s. 1117
  7. ^ Bışıkyan. Pontus Traihi, Çivi Yayınları. 1998. s. 90
  8. ^ Özhan Öztürk. Pontus: Antik Çağ'dan Günümüze Karadeniz'in Etnik ve Siyasi Tarihi 15 Eylül 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Genesis Yayınları. Ankara, 2011 s.549
  9. ^ Марр Н. Я. Из поездки в Турецкий Лазистан (Впечатления и наблюдения) p. 611
  10. ^ İrfan ALEKSİVA & İsmail Avcı BUCAKLİŞİ, SVACOXO - Laz Yer Adları Sözlüğü, Kolkhis Laz Kültür Derneği Yayınları, 2009 İstanbul, S.315
  11. ^ "Trabzon kronolojik tarih". 2 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Eylül 2014. 
  12. ^ Xenoph. Anab. IV. 8. 22; Arrian, Peripl. P. E. ss. 1, 3, 6; Scylax, s. 33; Öztürk, 2005. s. 1117
  13. ^ a b Fallmerayer, Jakop Philipp (2011). Trabzon İmparatorluğunun Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. ISBN 978-975-16-2472-7 s.11,13,15. 
  14. ^ Plinius. vi. 4; Öztürk. 2005. s. 1117
  15. ^ Arrian, Peripl. P. E. s. 17; comp. Tac. Ann. xiii. 39, Hist. iii. 47; Pomp. Mela, i. 19; Öztürk. 2005. Karadeniz Ansiklopedisi Roma dönemi 17 Kasım 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. s. 1117
  16. ^ Zosimus i. 33
  17. ^ Chalcond. ix. s. 263
  18. ^ Nikiforos Grigoras, i, 149; Öztürk, 2005. Karadeniz Ansiklopedisi s. 1111
  19. ^ İnan, K., Trabzon'un Osmanlılar Tarafından Fethi. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 14, Sayfa: 71-83, Erzurum 2003/1. URL:http://sbedergi.erciyes.edu.tr/sayi_14/09_inan.pdf 24 Ağustos 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Erişim: 2016-10-02
  20. ^ İnbaşı, M., Trabzon/Batum Eyaleti Valileri (1755–1795). Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı: 31, Sayfa:161-189, Erzurum 2006. URL:http://www.turkiyatjournal.com/Makaleler/81158156_9.%20TRABZON%20-%20BATUM%20EY%C3%82LET%C4%B0%20VAL%C4%B0LER%C4%B0%20(1755%E2%80%931795).pdf 11 Temmuz 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Erişim: 2016-10-02
  21. ^ Öztürk, 2005. s. 1103
  22. ^ Yılmaz, Ö., 1864 Kafkas Göçü Hakkında Bir Rapor ("L'Émigration Circassienne en Turquie, Imprimerie de Levant Herald, Constantinople 1864" yayından çeviri). Gümüşhane Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Mavi Atlas Dergisi, Yıl:3/2014. URL:http://www.gumushane.edu.tr/media/uploads/maviatlas/articles/11.2014(3)-OY.pdf 3 Ekim 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Erişim: 2016-10-02
  23. ^ Özhan Öztürk. Pontus: Antik Çağ'dan Günümüze Karadeniz'in Etnik ve Siyasi Tarihi Genesis Yayınları. Ankara, 2011. s. 705-706. 3 Haziran 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-605-5410-17-9
  24. ^ Özhan Öztürk. Pontus: Antik Çağ'dan Günümüze Karadeniz'in Etnik ve Siyasi Tarihi Genesis Yayınları. Ankara, 2011. s. 708. 3 Haziran 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-605-5410-17-9
  25. ^ "Kanun No. 6360". 18 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Eylül 2014. 
  26. ^ "Fasikül I: Mufassal Neticeler İcmal Tabloları" (PDF). 28 Teşrinevvel 1927 Umumî Nüfus Tahriri. DİE. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2021. 
  27. ^ "1935 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  28. ^  . "Vilâyetler, kazalar, Nahiyeler ve Köyler İtibarile Nüfus ve Yüzey ölçü" (PDF). 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 20 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2016. 
  29. ^  . "1945 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  30. ^  . "Vilayet, Kaza, Nahiye ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  31. ^  . "1955 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  32. ^  . "İl, İlçe, Bucak ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021. 
  33. ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  34. ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  35. ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  36. ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  37. ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  38. ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  39. ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  40. ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  41. ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  42. ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  43. ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  44. ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  45. ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013. 
  46. ^ "Resmî İstatistikler - Trabzon". Meteoroloji Genel Müdürlüğü. 18 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2016. 
  47. ^ Karahan, Leylâ (1996). Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması. Türk Dil Kurumu Yayınları. ss. 99-110. ISBN 978-9751607553. 
  48. ^ a b "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 18 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 6 Şubat 2011. 
  49. ^ "Şelaleler". Doğu Karadeniz Kültür Envanteri Projesi. 8 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2023. 
  50. ^ "Trabzon Uluslararası Karadeniz Tiyatro Festivali". Tiyatronline.com. 3 Mayıs 2018. 26 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2018. 
  51. ^ "Arşivlenmiş kopya". 3 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ekim 2018. 
  52. ^ "Süreli Yayınlar Listesi". Basın İlan Kurumu. Mart 2024. 17 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2024. 
  53. ^ "Trabzon Radyoları Listesi | canliradyodinle.fm". Radyo Dinle | canliradyodinle.fm. 3 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2024. 
  54. ^ "Call of Duty®: Black Ops - Cold War | Home". www.callofduty.com (İngilizce). 27 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2020. 
  55. ^ HABER 61, Trabzon Haber-. "Dünyaca ünlü oyun Call Of Duty'de Trabzon bölümü". www.haber61.net/. 11 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2020. 
  56. ^ "Kardeş Şehirler". www.trabzon.bel.tr. Trabzon Büyükşehir Belediyesi. 14 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Eylül 2023. 

Dış bağlantılar

değiştir
 
Wikimedia Commons'ta Trabzon ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.
"https://tr.wiki.x.io/w/index.php?title=Trabzon&oldid=34473858" sayfasından alınmıştır