Theodosius Hanedanı döneminde Bizans İmparatorluğu
Doğu Roma İmparatorluğu, I. Theodosius'un MS 379'daki tahta çıkışından Marcianus'un MS 457'deki ölümüne kadar olan dönemde Theodosius Hanedanı tarafından yönetildi. Theodosius Hanedanı'nın iktidarı, Roma İmparatorluğu'nun Doğu-Batı olarak son kez 395 yılında Arcadius ve Honorius arasında bölüşülmesine tanık oldu. Roma İmparatorluğu daha önce de bölünmüş olsa da (Tetrarşi), imparatorluk 395 bölünmesinden sonra bir daha asla tam olarak birleşemedi. I. Theodosius'un oğullarının saltanatları, beşinci yüzyılda Batı yönetiminin tamamen çökmesiyle sonuçlanacak olan krize büyük katkıda bulundu.
Bizans İmparatorluğu | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 379-457 | |||||||||
 I. Theodosius'un saltanatının başında Roma İmparatorluğu'nun Batı ve Doğu eyaletlerinin sınırları (MS 379). | |||||||||
| Yaygın dil(ler) | Latince, Orta Çağ Yunancası | ||||||||
| Resmî din | İznik Hristiyanlığı (resmî) | ||||||||
| Hükûmet | Monarşi | ||||||||
| İmparator | |||||||||
| |||||||||
| Tarihçe | |||||||||
| |||||||||
| |||||||||
Doğu İmparatorluğu, Batı'nın üçüncü ve dördüncü yüzyıllarda karşılaştığı zorluklardan büyük ölçüde kurtulmayı başardı. Bunun nedenleri; Doğu kısmının Batıya kıyasla daha sağlam bir kent kültürüne, kentleşmeye sahip olması, Cermen kabilelerine uygulanan iskân siyaseti[1] ve kentleşme, nüfus fazlalığı, ticaret yollarına yakınlık gibi etkenlerin neticesinde oluşan güçlü mali kaynaklardı. Bu mali kaynak kudreti sayesinde Cermenler ile Hunlar gibi istilacı topluluklara haraç veriliyor ve böylece İmparatorluğu istila etmelerinin önüne geçiliyordu. Ayrıca mali kaynakların bolluğu, yabancı paralı askerler kullanılması yoluyla Doğu Roma ordusunun güçlü kalmasına da olanak tanıyordu. Tüm bu nedenlerden ötürü, beşinci yüzyıl boyunca çeşitli istilacı ordular Batı İmparatorluğu'nu ele geçirdiler ancak doğuya -Batı Roma'ya kıyasla- zarar veremediler.
Theodosius Hanedanı aynı zamanda MS 392'den MS 455 yılına kadar Batı Roma İmparatorluğu'nu da yönetti. (Honorius ve III. Valentinianus)
I. Theodosius (379-395)
değiştirI. Theodosius, 378'de tüm imparatorluğu selefi ve akrabası Valens'ten miras alan fakat imparatorluğu tek parça olarak yönetme olanağı bulunmayan Batı Augustus'u Gratianus tarafından imparatorluğun doğu eyaletlerinin yönetimiyle görevlendirildi. (Ocak 379) Gratianus, Batı eyaletlerini 383 yılına kadar yönetmeye devam etti. Gratianus ve halefi II. Valentinianus'un ölümlerinden sonra Valentinianusların nesli tükendi. Doğu'da görev yapan I. Theodosius, batı eyaletlerinin de yönetimini augustus olarak miras aldı. (392) Böylece, 392-395 yılları arasında Roma İmparatorluğu'nun hem doğu hem de batı yarısını yöneten son imparator olmuş oldu.[2]
Theodosius, Roma İmparatorluğu'nu tek başına yöneten son imparator olmasının yanı sıra İznik Hristiyanlığını Roma İmparatorluğu'nun resmi devlet kilisesi haline getiren bir dizi kararname (örneğin; Selanik Fermanı) çıkarmasıyla da bilinir.[2][3][4] Yasal adımlara ek olarak Hristiyanlığın egemenliğinin tesisi için imparator tarafından bir dizi hamle daha yapıldı. Theodosius bu kapsamda; Roma'da varlığını sürdüren Vesta Bakireleri tarikatını dağıttı, Antik Yunan devrinden beri düzenlenen ve amacı Yunan tanrılarına şükran sunmak olan eski olimpiyatların yasakladı ve Delfi'deki Apollon Tapınağı gibi Helenistik pagan tapınaklarının tahribata uğramasına ceza vermeyerek göz yumdu.
Theodosius'un 395'teki vefatından sonra Roma İmparatorluğu bir kez daha imparatorun çocukları arasında paylaşıldı. Büyük oğul Arcadius Doğu topraklarını ve imparatorluk başkenti Konstantinopolis'i miras aldı, Honorius ise Batı topraklarını miras aldı.[1] (I. Theodosius vefat etmeden önce aldığı kararlarla doğu eyaletlerinin prateor praefectusu olan Rufinus'u Arcadius'un hamisi, yardımcısı; magister militum olarak görev yapan Stilicho'yu da Honorius'un yardımcısı olarak görevlendirdi.[5]) Bu noktadan sonra, İmparatorluk bir daha asla yeniden birleşemedi fakat Zeno ve onun ardılı olan Doğu Roma imparatorları, Julius Nepos'un 480 yılındaki ölümünden sonra de jure olarak tek imparator oldukları iddiasında bulundular.
Arcadius (395-408)
değiştirArcadius, imparatorluğun siyasi ve askeri meseleleriyle uğraşmaktan ziyade kendisini dine verip dindar bir Hristiyan olmaya çalıştığı için devlet işlerinde başka kişilerin nüfuzu altında kalan zayıf bir hükümdardı. Bu kişilerden ilki olan praetor praefectus Rufinus, Batı İmparatoru Honorius'un hizmetinde görev yapan mevkidaşı[5] yarı Vandal kökenli magister militum Flavius Stilicho ile şiddetli bir rekabete tutuştu ve MS 395'te suikasta uğrayarak öldü. Rufinus'un ardından imparatorluğun yönetim gücünü eline geçiren diğer aktörler arasında hadımlıktan gelme konsül Eutropius, Got kökenli general Gainas, Arcadius'un eşi Aelia Eudoksia, Konstantinopolis Patriği İoannis Hrisostomos ve diğer bir prateor praefectus olan Anthemius yer alıyordu.
II. Theodosius (408-450)
değiştirBazı kaynaklarda "Genç"[6] lakabıyla da anılan II. Theodosius, 408'de babası Arcadius'un ölümünün ardından yedi yaşındayken Doğu Roma İmparatoru oldu. II. Theodosius çok küçük olduğu için fiiliyatta ülkenin idaresi prateor praefectus Anthemius tarafından idare ettirildi ve onun idareciliği döneminde Konstantinopolis'te yoğun imar faaliyetleri yapıldı. Ayrıca başkentin muhafazasını güçlendirmek için inşasına başlanan Theodosius Surları da tamamlandı.[5]
Anthemius'un MS 414'deki vefatının ardından Theodosius'un ablası Pulcheria, Augusta ilan edildi ve taht naibesi oldu. Naipliğin 416'da sona erip Theodosius'un Augustus olarak idareyi kendi eline almasına rağmen, ablası hükümet içinde güçlü bir nüfuza sahip olmaya devam etti.[5] Pulcheria'nın etkisi altında kalan ve Hristiyanlığa ilgisi kuvvetli bir şekilde artmış olan Theodosius, Hristiyanlara zulmedildiği gerekçesiyle 420'lerin başlarında Sasani İmparatorluğu'na karşı savaş açtı. Ancak aynı anda Hunlar Konstantinopolis'e doğru ilerlemeye başladığı için II. Theodosius bir çıkmaza girmiş oldu. İki cepheli savaştan çekinen imparator Sasanilerin üzerine gönderdiği orduları geri çağırmak zorunda kaldı. Theodosius'un iktidarı süresince Hunlarla yaşanan savaşlar, genellikle Hun akınları ve Hunların Romalılarla sulh içinde kalmaları koşuluyla Doğu İmparatorluğu'nun önemli miktarlarda haraç ödemesi yapmasından ibaretti.
Batı hükümdarı Honorius'un 423'teki ölümü, Theodosius'un III. Valentinianus'u desteklemesine ve sonunda 425'te Valentinianus'u Batı İmparatoru olarak tahta çıkarmasına neden oldu. Doğu ile Batı arasındaki bağları güçlendirmek amacıyla Theodosius'un kızı Licinia Eudoxia, Valentinianus'la nişanlandı. Roma hukukunun önemli derlemelerinden Codex Theodosianus'un yayımlanması da yine II. Theodosius döneminin önemli faaliyetlerinden olmuştur.[2]
Theodosius, 450 yılında av esnasında yaşanan bir kaza sonucu öldü ve yerine kız kardeşi Pulcheria'nın kocası Marcianus Doğu İmparatoru olarak tahta çıktı.
Marcianus (450-457)
değiştirMarcianus, II. Theodosius'un özellikle Hunlarla yapılan anlaşmalar ve din konularında yürüttüğü politikaların çoğundan vazgeçerek önceki dönemin tam tersi politikalar uyguladı. Örneğin, Attila İtalya'yı işgal etmekle meşgulken, ona yapılan tüm Doğu Roma haraç ödemeleri durduruldu. Marcianus, II. Theodosius'un Batı İmparatorluğuna yardım etmeye yönelik politikasını da tersine çevirdi ve Attila'ya karşı Batı Roma'ya herhangi bir yardımda bulunmadı. Marcianus'un eylemleri, İtalya'daki kıtlıkla birleşince Attila Büyük ovalara doğru çekilmek zorunda kaldı ve 453 yılında orada öldü. Attila'nın ölümünden sonra Marcianus, Hun İmparatorluğu'nun çöküşünden yararlanarak, eskiden Hun vasalı olan birçok kabileyi foederati olarak Doğu Roma topraklarına yerleştirdi.
Ölümünün ardından yerine Leo Hanedanı'nın ilk imparatoru I. Leo geçecekti. (457)
Ayrıca bakınız
değiştirKaynakça
değiştir- ^ a b Ostrogorsky, Georg (2006) [İlk olarak 1940'ta yayınlanmıştır]. Bizans Devleti Tarihi. Işıltan, Fikret tarafından çevrildi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. ss. 48-50. ISBN 975-16-0348-X.
- ^ a b c "BİZANS". TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2024.
- ^ Cf. decree, infra.
- ^ "Edict of Thessalonica": See Codex Theodosianus XVI.1.2
- ^ a b c d Timothy E. Gregory (2010). Bizans Tarihi. Ermert, Esra tarafından çevrildi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları (Şubat 2024 tarihinde yayınlandı). s. 118. ISBN 978-975-08-1507-2.
- ^ Gibbon, Edward. The Decline and Fall of the Roman Empire, Chapters 32 & 34