Tâhirü'l-Mevlevî

Tâhirü'l-Mevlevî (d. 13 Eylül 1877, İstanbul - ö. 20 Haziran 1951, İstanbul), şair, yazar, Mevlevî Dedesi, mutasavvıf, gazeteci, müderris, mesnevîhân ve edebiyat tarihçisi.

Tâhirü'l-Mevlevî
Tâhirü'l-Mevlevî
Doğum	13 Eylül 1877(1877-09-13) İstanbul
Ölüm	20 Haziran 1951 (73 yaşında)
Meslek	Gazeteci, Müderris, Edebiyat Tarihçisi

Hayatı

Babası Hacı Mustafa Saffet Bey İstanbulludur. Annesi Emîne Emsâl Hanım Kafkasyalıdır. Asıl adı Mehmed Tâhir'dir. Divânçe-i Tâhir, Amuzgâri Fârisî, Dest-Âviz-i Fârisî-Hanan isimli kitapları ve ilk şiirlerinde Mehmed Tâhir ismini kullanmış, daha sonra Mevlevî tarikatına intisâb etmesi ile birlikte yazı ve şiirlerinde "Tâhirü'l-Mevlevî" ismini kullanmaya başlamış ve bundan sonra bu şekilde anılmıştır.

İlköğrenimini Hekimbaşı Ömer Efendi Mekteb-i ibtidâîsi’nde yapar. Gülhâne Askerî Rüştiyesi ve Menşe-i Küttâb-ı Askerîye'de okur. 1892 yılının Haziran ayında on beş yaşında iken Bâb-ı Seraskerî Piyâde Dâiresi’ne (savunma bakanlığı) tâyin edilir. Fâtih Camii baş imamı Filibeli Mehmed Râsim Efendi ve Galata Mevlevîhânesi Şeyhi Mehmed Es'ad Dede'nin derslerine devam eder ve Es’ad Dede'den Mesnevî icâzetnâmesi alır. Mevlânâ'ya ve Mevlevîliğe alâka duyması sonucunda Şeyh Mehmed Celâleddin Efendi'den sikke giyer ve 1894 tarihinde Mevlevî tarikatı sâlikleri arasında yerini alır.

Zamanın tahrîp ve imhâsına mâruz kalmış Mevlevîlikle ilgili eserleri gün ışığına çıkarmak gayesiyle Beyazıt'ta “Tâhir Dede Kütüphanesi” adında bir sahaf dükkânı açar. Aynı tarihlerde haftalık bir gazete çıkarmaya karar verir. Karabet Efendi'nin "Resimli Gazete"sini kiralayarak ilk nüshasını çıkarır. Fakat bu ilk sayının kapağına Mecmua-i Medâyih-i Hazret-i Mevlânâ’nın ilânıyla beraber bir Mevlevî sikkesi resmi basıldığından, o vakit veliaht bulunan ve Mevlevî muhibbi olan V. Mehmed namına propaganda yapıldığı gerekçesiyle gazete kapatılır. Tâhir Olgun sorguya çekilir, fakat suç oluşturacak bir hareketi görülmediğinden serbest bırakılır. Maruz kaldığı tavır ve baskılar karşısında, büyük bir masraf yaparak giriştiği kitapçılıktan altı ay sonra pişmanlıkla ayrılır.

Dört yıl Nâzime Sultan’ın yalısında vekilharçlık vazifesinde bulunur. Mizacına uygun görmediği için buradan da ayrılır. 1 Şubat 1904’te Orman ve Maâdin Nezaretinde açılan bir imtihanı kazanarak defter-i kebîr kalemine kâtip tayin edilir. Yine aynı yıl Burhân-ı Terakkî ve Rehnümâ-yı Füyûzât adlı özel okullarda Farsça ve İslâm tarihi dersleri vermeye başladı.

Meşrutiyetin ilânından sonra Rehber-i Vatan gazetesinin kurucuları arasında yer aldı. Nekregû dergisinde “Tâhir Safvet” imzasıyla mizahî yazılar yazar. Derginin kapanmasından sonra çıkan Nekregû ile Pişekâr’da yazmaya devam etti. Bir ara İttihat ve Terakki’ye girmişse de, daha sonra istifa etti. Beyânü’l-Hak, Sırât-ı Müstakîm ve Sebîlü’r-reşâd’ta sürekli yazar.

14 Aralık 1909’da Dârü’ş-Şafakati’l–İslâmiyye’nin edebiyat ve kompozisyon öğretmenliğine tayin edilir. Burada 35 yıl öğretmenlik yapar. 1920’de Mahfil dergisini çıkarır. 20 Ağustos 1923-7 Aralık 1925 tarihleri arasında Fatih Camii’nde mesnevî dersleri verir. 1924’te İmam Hatip Mektebi’ne öğretmen olur.

1929’da Maltepe Askerî Lisesi edebiyat öğretmenliğine ve bu vazifede gösterdiği liyâkat dolayısıyla bir sene sonra, Ağustos 1931’de terfien Kuleli Askerî Lisesine naklolunur ve 10 yıl kadar orada görev yapar. Son memuriyeti Milli Eğitim Bakanlığı Kütüphaneler Müdürlüğü Tasnif-i Kütüb Komisyonu azalığıdır. Burada, yazma dîvânları toplayan bir katalog hazırlar. (İstanbul Kütüphaneleri Türkçe Yazma Dîvânlar Katoloğu, İstanbul,1947). Beşiktaş’taki Mûsikî Mektebi’nde Türkçe derslerine girer. 1948’den sonra İslam Yolu adlı bir dergi çıkarır.

İskilipli Âtıf Efendi ile İstiklal Mahkemelerinde yargılandı ve beraat etti.

Ömrünün son seneleri rahatsızlıkla geçmiştir. 1951 yılında İstanbul’da vefat etti. Fars ve Türk edebiyatları, tarih, Mevlânâ, Mevlevîlik vs. konularda pek çok eser yazdı, tercümeler yaptı. 1940’lı yılları telifat ve edebî faaliyetler açısından yoğun geçmiş, dostlarını kaybettiğinden bu yıllarda yakındığı yalnızlığını sürekli yazarak unutmaya çalışmıştır. 1950 senesinin sonlarına doğru rahatsızlığı arttı, 20 Haziran 1951’de vefât etti, Merkez Efendi Mezarlığı’nda toprağa verildi.

Edebî hayatı

Şiir yazmaya, 16 yaşındayken Hâfız’ın gazellerinden bazılarını manzum olarak tercüme etmekle başlamış; geride arûz ve hece vezinleriyle muhtelif mevzûlarda yazılmış birçok manzûme bırakmıştır. Kendisi arûz vezniyle yazılmış yüzlerce manzûmeden oluşan mürettep bir dîvâna sahip olduğundan divân edebiyatının Osmanlı'nın son dönemi ile cumhuriyet döneminde yaşamış son ve en önemli temsilcilerindendir. Fakat hakkında fazla araştırma yapılmamıştır ve yazma eserleri tanınmadığı için de edebiyat tarihimizde hakkında fazla bir ma’lûmât bulunmamaktadır.

Tâhirü'l-Mevlevî, değişik olay ve kişilerle ilgili çok sayıda tarih kıt'ası ve tarih manzûmeleri nazmetmiştir.

Yazılarını sâde ve akıcı bir üslupla yazar. Şiir ve yazılarının en belirgin özelliği samimiliktir. Tâhirü'l-Mevlevî’nin Türk ve İslâm tarihi, siyer, Türk edebiyatı, Fars dili ve edebiyatı, Mevlânâ ve Mevlevîlik, edebî bilgiler, şiir şerhi, çeviri, biyografi, basın tarihi gibi değişik konularda yazılmış olan önemli eserleri vardır. Edebiyat Lügati bugün için dahi önemli bir kaynaktır. "Mesnevî Şerhi" ise en önemli eseridir.

Eserleri

Basılmış Eserleri

1. Mirât-ı Hz. Mevlânâ
2. Dîvânçe-i Tâhir
3. Nazım ve Eşkâli Nazım
4. Edebiyat Lügati
5. Teşebbüs-i Şahsî
6. Şeyh Celâleddin Efendi Merhûm
7. Cengiz ve Hülâgû Mezâlimi
8. Şeyh Şâmilin Gazevâtı
9. İslâm Medreseleri Talebelerine Târih Hülâsaları
10. Şeyh Sa'dî'nin Bir Sergüzeşti
11. Âmuzgâri Fârisî
12. Destâviz Fârisî Hânân
13. Efgan Emîri Abdurrahman Han
14. Hindin Moğol Hükümdarları
15. Hind İhtilâlî
16. Şükûfe-i Bahâristan
17. Hazret-i Peygamber ve Zamânı
18. Hind Masalları
19. Fuzûlîye Dâir
20. Nev'î ve Sûriye Kasîdesi
21. Bâkîye Dâir
22. Müslümanlıkda İbâdet Târihi
23. İslâm Askerine
24. Manzum Bir Muhtıra
25. Mesnevî'nin Eski ve Yeni Mu'terizleri
26. Mesnevî'nin En Son Mu'terizine
27. XII - XVI. Asır Şaîrlerinin Dîvanları Kataloğu
28. Aylık (Mahfil) Mecmuası
29. Târih-i İslâm Sahîfelerinden

Basılmamış Eserleri

1. Tefsîr-i Hüseynî Tercümesi (Nâtemam)
2. Siyer-i Peygamberî (Bedr Gazâsına kadar yazılmıştır.)
3. Târîh-i Enbiyâ
4. Asr-i Saâdetde Müslümanlığın Medeniyyete Hizmetleri
5. Şâir Giritli Ali İffet Merhum
6. Kamerî Aylara Dâir Mâlûmat
7. Büyüklerimizden Bâzı Zevât
8. Tercümelerim
9. Manzûm Bir Muhtıranın Zeyli
10. Matbuat Âlemindeki Hayâtım
11. Nedîmin Köşk Kasîdesi ve Şerhi
12. Sünbüllüzâde Vehbinin (Tanâne) Kasîdesi ve Şerhi
13. Ibni Kemâlin Yavuz Mersiyesi ve Şerhi
14. Bursalı Gazâlî
15. İki Mektup ve Sürûrî ile Gubâri
16. Bâkînin Kâanûnî Mersiyesi ve Şerhi
17. Bâkînin Sünbül Kasidesi ve Şerhi
18. Yahya Bey'in Şehzâde Mustafa Mersiyesi ve Şerhi
19. Nefi’nin (Hotin) Kasîdesi ve Şerhi
20. Şerif Sabrinin Ebu Saîd Kasîdesi ve Şerhi
21. Fuzûlinin Bağdad Kasîdesi ve Şerhi
22. Fuzûlînin Şikâyetnâmesi ve Şerhi
23. Kudemây-i Mevleviyye
24. Veliyüddin Oğlu Ahmet Paşa Dîvânının Nesre Çevrilişi
25. Dîvân-ı Tâhirü'l-Mevlevî (İkinci Dîvân)
26. Dîvânçe-i Fârisî Tâhir

Kaynakça

Özel

Genel

• Aşkın Sultanları Son Dönem İstanbul Mevlevîleri Sempozyum Kitabı; İ.B.B.
• Tâhirü'l-Mevlevî, Hayatı ve Eserleri, Dr. Atilla ŞENTÜRK, Nehir yay.

Dış bağlantılar

• İslam Düşünce Atlası'nda Tâhirülmevlevî