Türk Silahlı Kuvvetlerinde 29 Temmuz 2011 krizi
Türk Silahlı Kuvvetlerinde 29 Temmuz 2011 krizi, TSK'da 1 Ağustos 2011 tarihinde gerçekleşecek olan Yüksek Askerî Şûra (YAŞ) öncesi Genelkurmay Başkanı ile Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri komutanlarının aynı gün emekliliklerini istemesi ile patlak veren kriz. Genelkurmay Başkanı Orgeneral Işık Koşaner ile Kara Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Erdal Ceylanoğlu, Deniz Kuvvetleri Komutanı Oramiral Eşref Uğur Yiğit ve Hava Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Hasan Aksay 29 Temmuz 2011 tarihinde emekliliklerini istediler.[1] Genelkurmay Başkanı olacak kişinin daha önce kuvvet komutanlığı yapmış olması gerektiği için, Jandarma Genel Komutanı Orgeneral Necdet Özel Kara Kuvvetleri Komutanlığına ve Genelkurmay Başkan Vekilliği'ne getirildi.
İstifa ederlerse başbakanın istifaları reddetme ihtimali olması nedeniyle komutanların emekliliklerini istedikleri iddia edildi. Emeklilikler gerek yerli gerek yabancı basında sıklıkla "istifa" olarak aktarıldı.[2][3][4]
Emekliliklere giden süreç
değiştirEmeklilik dilekçeleri, aralarında Ege Ordu Komutanı Nusret Taşdeler'in de bulunduğu[4] 22 şüphelinin hükûmetin temellerini sarsmak amacıyla bir internet kampanyası düzenlemekle suçlanmasından birkaç saat sonra verildi.[2] Bahsi geçen olay 2003 yılında hazırlandığı iddia edilen tartışmalı Balyoz darbe planı ile ilgili davanın bir parçası idi.[2] Terfi bekleyen 17 general ve amiral Balyoz davası kapsamında tutuklandılar. Çoğunluğu Balyoz planı davası kapsamında olmak üzere 173 muvazzaf ve 77 emekli askerî personel hapse girdiler.[3] Askerler Balyoz'un bir barış zamanı savaş egzersizi senaryosu olduğunu iddia ediyorlar.[3]
Koşaner Genelkurmay Başkanı atanalı henüz bir sene olmuştu ve görev süresinin dolmasına 2 sene kalmıştı. Koşaner'in Genelkurmay Başkanı olarak atanması Balyoz davası nedeniyle hükûmet ile TSK arasındaki şiddetli gerilimlerden sonra gerçekleşmişti.[2] TSK'nın ilk tercihi olan Hasan Iğsız, Balyoz planlarında adı geçtiği için hükûmet tarafından veto edilmişti.[2]
Kuvvet komutanları ile birlikte silahlı kuvvetlerin zirvesinde olup emekliliğini istemeyen tek komutan olan ve Genelkurmay Başkanı vekili olarak atanan Orgeneral Necdet Özel, emekliliklerden önceki süreçte hükûmet yanlısı medyada anayasal düzenin savunucusu olarak olumlu bir şekilde resmedilmişti.[5]
Işık Koşaner 2016 yılında meclis komisyonuna yaptığı açıklamada “Kimseye istifa edin etmeyin dahi en ufak bir telkinim olmamıştır. Verilen kararlar kendi şahsi kararlardır. ” demiştir. Koşaner, emeklilik talebini ise general, subay ve astsubay kitlesinin yok yere hapiste olduğunu, mahkemelerin ise görevini yapmadığını iddia ederek, askerlerin haklarını korumak zorunda olduğunu öne sürmüş, YAŞ kararlarında bu askerlerin atılma kararlarına imza atmak istemediği için emekliliğini istediğini açıklamıştır.[6]
Genelkurmay Başkanının veda mesajı
değiştirGenelkurmay Başkanlığı görevinden ayrılan Orgeneral Işık Koşaner veda mesajında, 250 muvazzaf ve emekli askerî personelin tutuklanmasının evrensel hukuk kaidelerine, adalete ve vicdani değerlere uygun olarak yapılmadığını ve yetkili makamlara başvurulmasına rağmen sonuç alınamadığını iddia etti.[7] Haklarında yargı kararı olmadan tutuklu bulundurulan general ve albayların, terfi alamayarak ve hürriyetleri tahdit edilerek yargılanmadan cezalandırılmış olduklarını iddia etti.[7] Koşaner, "...Soruşturma ve uzun süreli tutuklamaların bir amacının TSK'yı sürekli gündemde tutarak, kamuoyu gözünde 'bir suç teşkilatı' olduğu izleniminin yaratılmaya çalışıldığı, bunu fırsat bilen yanlı medyanın da her türlü yalan haber, iftira ve suçlamalarla yüce ulusumuzu kendi silahlı kuvvetlerine karşı tavır almaya teşvik ettiği dikkatlerden kaçmamaktadır..." ifadelerini kullandı.[8] Genelkurmay Başkanı olarak personelinin hak ve hukukunu koruma sorumluluğunu yerine getiremediği için görevi bıraktığını açıkladı.[7]
Tepkiler ve yorumlar
değiştirYaşananlar gerek Türkiye'de gerekse dünyada büyük yankı getirdi. 30 Temmuz günü Başbakanlıktan yapılan bir açıklamada komutanların takdirle anılacakları belirtildi.[9]
Ana muhalefet partisi CHP'nin Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu, komutanların emekliliklerini istemesinin ardından tatilini yarıda keserek Ankara'ya döndü.[10]
MHP Genel Başkanı Devlet Bahçeli yaptığı yazılı açıklamada olayı "ciddi bir devlet krizine aralanan kapı" olarak tanımlayarak, "...İktidarın, yargının AKP'lileştirilmesinden sonra, gözünü Türk Silahlı Kuvvetlerine diktiği ve bundan kaynaklanan gerilimlerin önlenemez ve yönetilemez bir aşamaya geldiği anlaşılmaktadır," yorumunu yaptı.[11]
İngiliz haftalık siyaset ve ekonomi dergisi The Economist, “Türkiye’de politikacılar ile generaller arasındaki uzun mücadele bitti gibi görünüyor” yorumunu yaptığı analizinde ordudaki istifaların [sic], “ Türkiye’nin katı laikleri için Atatürk’ün cumhuriyetinin aşağılayıcı bir sonu, onları hor görenler açısından ise demokrasi için dönülmez bir zafer” anlamına geldiğini yazdı.[12]
NATO, yaşananlarla ilgili yorum yapmaktan kaçındı.[2]
Reuters Ajansı, Cumhurbaşkanı Gül'ün 30 Temmuz'daki "(Kimse bunu) Türkiye'de herhangi bir kriz, herhangi bir problem devam ediyor gibi görmesin,"[13] yorumunu ve Başbakan Erdoğan'ın banttan yayınlanan 30 Temmuz tarihli mesajında Anayasa ile ilgili gelişmelerden bahsederken komutanlarla ilgili gelişmelere değinmemesini, Türk siyasi liderlerinin "her zamanki gibi" yaptıkları ve ortada bir kriz olduğunu inkâr ettikleri ya da sessiz kaldıkları şeklinde yorumladı.[3] Gelişmelerin hükûmet için utanç verici olmakla birlikte kendini asker ve devlet adamı Atatürk'ün laik cumhuriyetinin hamisi olarak gören TSK'ya karşı nihai bir zafer olduğunu iddia etti.[3] Reuters ayrıca Başbakan Erdoğan'ın bu gelişme ile NATO'nun ikinci büyük ordusu ve Türk siyasetinde baskın bir güç olan TSK üzerindeki kontrolünü artırma fırsatını elde ettiğini iddia etti.[3]
İngilizce yayın yapan sağ eğilimli İsrail gazetesi Jerusalem Post: "İstifalar, zirvedeki komutanların kendi kendilerini -demokratik yöntemlerle seçilmiş hükümetlere karşı- rejimin hamisi olarak atadıkları dönemin sonunun geldiğini işaret etmektedir... Ordunun saygınlığı geçtiğimiz yıllarda hızlı bir düşüş yaşadı... Ordu kılıcını Türk devletini -bazen haklı olarak- anti-demokratik rejimlerini muhafaza etmek için için demokrasiyi sömüren İslamcılardan korumakta kullanıyordu... Türk halkı laiklikten uzaklaşarak popülist tek parti yönetimini baş tacı ediyor... Son gelişmeleri sivil toplumun zaferi olarak algılayanlar, Türkiye'nin aslında tamamem demokratik bir istikamette seyretmediği gerçeği ile yüzleşebilirler," yorumunu yaptı.[14]
Kaynakça
değiştir- ^ TSK'da yeni dönem! 13 Eylül 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Ntvmsnbc.com. Erişim: 5 Ağustos 2011
- ^ a b c d e f Türkiye: Komutanlar toplu halde istifa ettiler 22 Eylül 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. BBC.co.uk. Erişim: 7 Ağustos 2011
- ^ a b c d e f Generaller istifa ettiğinde Türk liderler kriz iddialarını yalanladılar 27 Nisan 2013 tarihinde Archive.is sitesinde arşivlendi Uk.Reuters.com. Erişim: 7 Ağustos 2011
- ^ a b Hükümetle anlaşmazlık yaşayan komutanlar istifa etti 28 Nisan 2013 tarihinde Archive.is sitesinde arşivlendi news.xinhuanet.com. Erişim: 7 Ağustos 2011
- ^ Turkish PM eyes chance to pick military high command ChinaDaily Europe. Erişim: 7 Ağustos 2011
- ^ "Işık Koşaner neden istifa ettiğini açıkladı". Sözcü. 29 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Şubat 2022.
- ^ a b c Koşaner'in veda mesajı 5 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Haberturk.com. Erişim 7 Ağustos 2011
- ^ Koşaner ve Kuvvet Komutanları'nın emeklilik talebi ve sonrasında neler yaşandı?[ölü/kırık bağlantı] Zaman.com.tr. Erişim: 5 Ağustos 2011
- ^ Başbakanlık: Takdirle anılacaklar 22 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Ntvmsnbc.com. Erişim: 5 Ağustos 2011
- ^ Muhalefetten ilk yorumlar 26 Temmuz 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Sabah.com.tr. Erişim 5 Ağustos 2011
- ^ Bahçeli'den "emeklilik" yorumu 5 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Haberturk.com. Erişim: 7 Ağustos 2011
- ^ Türk ordusunun borusu artık ötmüyor Radikal.com.tr. Erişim: 5 Ağustos 2011
- ^ Gül'den flaş açıklama 7 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Kanalahaber.com. Erişim: 7 Ağustos 2011
- ^ Terra Incognita: Humbling Turkey’s military 4 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Jpost.com. Erişim: 7 Ağustos 2011