Vikipedi

Türk çizgi romanı

Türk çizgi romanı, Türkiye kökenli bir çizgi roman türüdür. Türk çizgi romanları, 19. ve 20. yüzyılın başlarında, modern gazetecilikle birlikte hiciv karikatürleri biçiminde Osmanlı İmparatorluğu'na tanıtıldı. O zamandan beri, gazetelerde ve mizah dergilerinde genellikle politik veya sosyal mesajlar veren çizgi romanlar ve karikatürler Türkiye'de çizgi romanın temel direği olmuştur.[1] Daha uzun anlatılar aktaran çizgi romanlar genellikle çocukların okuma materyali olarak kabul edilir.[2] Çizgi roman üretimi Türkiye'de yerleşik bir endüstri olmamıştır, muhtemelen çoğunlukla ABD, İtalya veya Fransa'dan gelen yabancı yayınlar tarafından gölgelenmiştir.[3][4]

Tarihçe

değiştir

Osmanlı dönemi (19. yüzyıl-1920'ler)

değiştir

Bazıları, Türk çizgi romanlarının gelişiminin, günümüze kadar devam eden putperestlik yasağından kaynaklanan bir portre ön tarihinin olmaması nedeniyle engellendiğini savunur.[5][6] Osmanlı İmparatorluğu'nun anlatı öğeleri içeren bir minyatür resim geleneğine sahip olduğunu belirtmekte fayda var. Bazıları bu geleneğin Türk çizgi romanlarının temeli olduğunu iddia ederken, diğerleri bunun yalnızca el yazması metinlere eşlik eden çizimler olduğunu ve bu nedenle modern karikatürle doğrudan bir bağlantısı olmadığını savunmaktadır.[1]

 
Geleneksel gölge oyunu palyaçosu Karagöz, ilk hiciv çizgi filmlerinde kullanılmıştır.[7]

Modern karikatürler, Tanzimat döneminde (1839-1876), Batılılaşmanın toplumun çeşitli kesimlerinde aktif olarak teşvik edildiği bir dönemde, Osmanlıların Batı'dan benimsediği gazete ve dergi sayfalarında hiciv karikatürleri olarak aktı.[5] İlk hiciv karikatüristleri, uzun süredir Türk halkının hiciv kültürünün ayrılmaz bir parçası olan geleneksel gölge oyunu karakterleri Karagöz ve Hacivat'ı benimsediler.[8] Ancak, bu dönemde okuryazarlık oranı %10'dan az olduğundan, yayın medyasına erişim seçkinlerle sınırlıydı.[9] Hiciv dergileri, rejime yönelik eleştiriler nedeniyle sık sık baskıyla karşı karşıya kaldı. Gazete editörü Teodor Kasap tarafından kurulan öncü Osmanlı hiciv dergisi Diyojen, baskılara maruz kalan dergilerden biriydi.[8][10] II. Abdülhamit'in saltanatı, eleştirel gazeteciliğin ve karikatürün yasaklandığı otuz yıllık bir tepkiyi beraberinde getirdi. Sonraki İkinci Meşrutiyet'te (1908-1918) hicivli karikatürlerde bir canlanma görüldü.[1][11] Bu dönemin karikatüristleri arasında öne çıkanlardan biri, Batı'nın gerçekçi, üç boyutlu çizim stilini ve karikatürlere eşlik eden altyazıları benimseyen Cemil Cem'di.[12]

I. Dünya Savaşı ve Kurtuluş Savaşı sırasında, çeşitli siyasi gruplardan gelen karikatüristler, çok sayıda kısa ömürlü dergideki eserleriyle birbirleriyle rekabet etmeye çalıştı.[13] 19. yüzyıl hiciv dergilerinin zevkini koruyan Karagöz (1908-1951) ve İstanbul hükûmetini destekleyen Akbaba (1922-1977) gibi birkaç dergi, siyasi kargaşaya dayanmayı başardı. Bu dergiler, sonraki demokratik dönemde yayınlanmaya devam etti.[10]

  •  
    1870'li yıllarda yayınlanan hiciv dergisi Diyojenin ilk sayısının ön sayfasında, Diyojen'in bir fıçı içinde tasvir edildiği bir çizim yer alıyor.
  •  
    Kalem dergisinin ön sayfası (1909). Cemil Cem tarfından yapılmıştır.

Cumhuriyet dönemi (1920'ler-1940'lar)

değiştir
 
Cemal Nadir Güler (1902-1947) tarafından yaratılan karakterlere adanmış anıtsal yazıt. En dikkat çekeni, sağda şemsiyesi ve melon şapkasıyla resmedilen Amcabey dergisidir.[14]

Osmanlı İmparatorluğu'nun dağılması ve Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulmasıyla, genel halkı hedefleyen gazeteler ve dergiler çoğalmaya başladı. Bunlar, günümüz karikatürlerine benzer bir formatta mizah parçaları içeriyordu.[1] Okuyucuların popülerleşmesi ve hükûmetin rejim eleştirilerini bastırması nedeniyle, giderek daha fazla eser siyasi hiciv yerine günlük yaşam ve toplumsal koşullara odaklandı.[15] Bu dönemin önemli karikatüristleri arasında Cemal Nadir Güler, Ramiz Gökçe ve Sururi Gümen yer almaktadır.[1] Entelektüel seçkinlerden gelmeyen Güler, Batı sanatının geleneklerinden uzaklaşan stilize bir karikatür yaklaşımına öncülük ederek sıradan insanlar arasında popülerlik kazandı.[16] Güler'in yaratımlarından biri olan İstanbullu bir beyefendi olan Amcabey,[17] Türkiye'nin en eski karikatür karakterlerinden biri olarak ortaya çıktı ve ulusal üne kavuştu.[18] Kadın tasvirleriyle ünlenen ve Güler'e rakip bir figür olan Gökçe,[19] dönemin erkek okuyucuları arasında sevilen bir figür haline gelen Tombul Teyze'yi yarattı.[5]

  •  
    Akşam gazetesi Cemal Nadir Güler'in (1935) bir eseri.
  •  
    Ramiz Gökçe'nin (1928) çizdiği ve Akbaba dergisinde yayımlanan bu eser, Arap alfabesinden Latin alfabesine geçişi hicvediyor.

1935 civarında, Mustafa Kemal Atatürk dönemi altındaki Batılılaşma dalgasının ortasında, çocuklara yönelik gazete ve dergilerde Kızılmaske, Mickey Mouse, Flash Gordon ve Tarzan gibi Amerikan çizgi romanlarının popülaritesinde bir artış yaşandı.[1] Anti-kapitalist ve anti-Amerikan gruplar çocukların bu çizgi romanları okumasına izin vermeye karşı çıktıkça, bunların mekanları ve ideolojileri değiştirildi.[20] Ana karakterlerin adları ve görünümleri Türkçe eşdeğerleriyle değiştirilirken, kötü adamlar yabancı kaldı.[21] 1939'da yayınlanan ilk çizgi roman dergisi 1001 Roman, türünün en başarılı yayını oldu. Ancak, II. Dünya Savaşı'nın başlaması, yeni ABD eserlerinin ithal edilmesini zorlaştırdı.[1] Hızlı Amerikanlaşma konusundaki endişeler de çizgi roman yayıncılığındaki düşüşe katkıda bulundu.[2] Bununla birlikte, daha önce yabancı eserleri taklit eden Suat Yalaz, Faruk Geç ve Şahap Ayhan gibi genç karikatüristlerin kendi çizgi romanlarını yaratmaya başlamaları bu döneme rastlar.[22]

Altın çağ (1950'ler-1970'ler)

değiştir

1955 ile 1975 arasındaki dönem genellikle Türk çizgi romanlarının altın çağı olarak kabul edilir.[3] Cumhuriyet dönemi, sanatçıların yaratıcı uğraşlarla özgürce ilgilenebilecekleri bir ortam yaratarak, yazma ve sanat eğitiminde reformlar uyguladı.[23] Cumhuriyet Halk Partisi, 1950'de tek partili yönetimden çok partili yönetime geçince, gazetecilik üzerindeki kısıtlamalar geçici olarak gevşetildi ve "50'ler kuşağı" karikatüristlerinin ortaya çıkmasının yolu açıldı. Bunlar arasında Turhan Selçuk, Semih Balcıoğlu ve genç bir kadın karikatürist olarak dikkat çeken Selma Emiloğul bulunmaktaydı.[24]

Türkiye büyük ölçüde Batı Bloku ile uyumlu olduğundan, Türk çizgi romanları II. Dünya Savaşı'ndan sonra Batı etkisini güçlü bir şekilde yansıttı.[25] Gazeteler, tirajlarını artırmak için Batı çizgi romanlarını seri olarak yayınladı.[2][26][27] Blondie, Bringing Up Father ve Hasbi Tembeler gibi ABD çizgi romanları öne çıktı. 1951'de, İtalyan çizgi romanlarından batılı kahraman Pecos Bill'i konu alan solo bir çizgi roman başlığı 40.000 kopyalık bir hit oldu. Bunu Teks, Kinowa ve Zagor gibi eserlerle benzer başarılar izledi. Türkçe versiyonunda "Tomix" olarak yeniden adlandırılan Kaptan Miki, çocuklar arasında favori oldu. 1950'lerin sonundan 1960'lara kadar, Red Kit ve Asteriks gibi Fransız-Belçika çizgi romanlarının (bande dessinée) akını yaşandı. Tenten'in Maceraları gibi başlıkların popülaritesi, lisanssız yerel versiyonların yayınlanmasına yol açtı. Süpermen gibi Amerikan süper kahraman çizgi romanları başlangıçta çok az ilgi gördü ve ancak on yıllar sonra, süper kahraman filmlerinin yükselişinin ardından popülerlik kazandı.[1]

Bu dönemde Türk karikatüristlerin eserleri, dönemin gelişen orta sınıfını yansıtan anti-kahramanlarla karakterize edildi. Bunlar arasında, 1957'de Turhan Selçuk tarafından yaratılan ve yıllar içinde iyi kalpli bir kahramana dönüşen ve 2010'lara kadar aktif kalan bir dolandırıcı olan Abdülcanbaz da bulunmaktaydı.[28][29]

 
Tarkan (heykel), kurtlar tarafından büyütülmüş bir Hun kahramanı.

1960'ta 27 Mayıs Darbesi'nden sonra, gazeteler siyasi karikatürlerini bıraktı ve birçok mizah dergisi yayınını durdurdu. Çizgi roman yayıncılığı da etkilendi ve bu da milliyetçi temalara sahip tarihi eserlerin yükselişine yol açtı. Birçoğu, düşman ordularına karşı zafer kazanan ve birbiri ardına pagan kadınların kalbini kazanan erkek Türk kahramanlarını tasvir ediyordu. Suat Yaraz'ın Cengiz Han döneminde geçen Karaoğlan (1962) adlı eseri, Türkiye'nin en ikonik karakterlerinden biri haline geldi.[1][a] Karaoğlan çizgi romanları Fransa'da da 100'den fazla sayıda yayınlandı ve İngilizce ve Almancaya çevrildi.[30] Karaoğlan'dan etkilenen diğer eserler arasında Tarkan, Kara Murat ve Malkoçoğlu da yer almaktadır.[31]

Bu dönemde, Süper Teks, Zagor ve Kaptan Swing gibi çevrilmiş İtalyan çizgi romanları popülerlik kazanırken, 1967'de kurulan Korku, Amerikan korku çizgi romanlarını ve Vampirella ve Barbar Conan gibi ikonik karakterleri Türk izleyicileriyle tanıştırdı. 1960'lar ayrıca Zıp Zıp gibi çocuk dergilerinin yeniden canlanmasına ve kız dergilerinin ortaya çıkmasına tanık oldu.[1] Gençlik dergisi Tina, modern ve şık hayatlar süren sarışın, model benzeri kahramanları öne çıkararak genç kadın okuyucuların hayal gücünü ele geçirdi.[32]

Gırgır ve mizah dergilerinin dönemi (1970'ler-1990'lar)

değiştir

Türk gazeteleri 1970'lere kadar gelişmiş baskı teknolojisini benimsememiş, fotoğraflar yerine illüstrasyon ve karikatürlere başvurmuşlardı. Ofset baskının tanıtılması manzarayı önemli ölçüde değiştirdi. Gazete şeritleri ve çizgi roman baskıları genel olarak popülerlikte düşüş yaşadı ve asla eski seviyelerine tam olarak ulaşamadı.[3] 1971 civarında çizgi romanlar sayı başına sağlıklı bir şekilde 45.000 kopya satıyordu, ancak bu rakam yıllar içinde azaldı.[33] 1980'lere gelindiğinde Süper Korku gibi korku çizgi romanları tamamen yayından kaldırıldı.[1]

Oğuz Aral tarafından 1972'de kurulan mizah dergisi Gırgır,[34] Akbaba gibi entelektüellere yönelik görkemli hiciv dergilerinin yerini alarak sıradan insanın bakış açısından yeni bir eleştirel bakış açısı sağladı.[1][35] Toplam tirajı bir milyon kopya olan Gırgır ve onun yan dalı Leman da dahil olmak üzere mizah dergileri çizgi romanlar için neredeyse tek mecra haline geldi.[3] Bu dergilerdeki eserlerin çoğu alaycılık ve hicivle karakterize edilmiş, sıklıkla aşağılayıcı bir dil kullanılmıştır.[36] Aral'ın Gırgır dergisinde yarattığı bir karakter olan Avanak Avni,[37] erken dönem ABD çizgi romanındaki Yellow Kid'e benzer şekilde "zamanın ortalama adamı, zorbalığa uğramış, aptal ama kurnaz"ı temsil ediyordu. Aral, dergiye yeni gelenleri aktif olarak işe aldı,[1] gazetelerden geçiş yapmış karikatüristler için bir platform sundu ve bir sonraki nesli şekillendirecek yetenekleri besledi.[3] Ancak bazıları bu sanatçıları yalnızca Aral'ın ayak izlerini takip edenler olarak görüyor. Gırgır'dan çıkan ve kendine özgü stiller oluşturanlar arasında gerçekçi ve karamsar çalışmalarıyla tanınan Galip Tekin ve İlban Ertem dikkat çekiyor.[1]

1990'larda çizgi roman hayranlığı içinde birkaç fanzin ortaya çıktı, ancak çizgi romanları ciddi bir sanat formu olarak görmeyen genel halkın dikkatini çekmeyi başaramadılar. Bir avuç meraklı çizgi roman dergisi (Zeplin, Rh+ ve Resimli Roman gibi) ortaya çıkmış olsa da, ilhamını Mœbius ve Enki Bilal gibi ünlü bande dessinée sanatçılarından veya Métal hurlant ve grafik romanlar gibi yabancı çizgi roman akımlarından alan bu dergilerin hepsi kısa ömürlü oldu.[1]

Bu dönemde televizyon yaygınlaştıkça Türk yayıncılık sektörü önemli zorluklarla karşı karşıya kaldı. Raporlar, mizah dergilerinin tirajının 1990'ların ortalarına kadar geçen on yılda beşte bire düştüğünü gösteriyor. Buna karşılık, bu dergiler daha yeraltı bir yöne doğru kaydılar[3] ve müstehcenlik, seks ve alaycılık gibi temalara odaklanarak televizyonla doğrudan rekabetten kaçındılar. Aynı zamanda, geleneksel sol-sağ siyasi çatışmalarından ziyade kişisel yaşam tarzlarına öncelik veren bir neslin ortaya çıkması hicivli karikatürlerin doğasını değiştirdi.[1] Leman dergisinin bir kolu olan L-Manyak, toplumsal yorumları nedeniyle öne çıktı ve sıklıkla geleneksel normlara meydan okuyan şiddet içerikli ve müstehcen imgeler kullandı. Daha önce baskın olan minimalist sanat tarzı, daha karmaşık ve gerçekçi arka planlara yol açtı. L-Manyak'ın tarzı, 2010'larda Türk çizgi filmlerinde yaygın olarak görülmeye devam etti.[3] Derginin popüler serilerinden biri olan Bülent Üstün'ün Kötü Kedi Şerafettin eserini 2015'te animasyon filme uyarlandı.[38] Ayrıca bu dönemde Druuna gibi erotik eserler, Playboy'un Türk versiyonu da dahil olmak üzere dergilerde görünmeye başladı.[1]

Modern dönem (2000'ler ve sonrası)

değiştir

Çağdaş Türk çizgi romanları, esas olarak popüler mizah dergilerinde yayınlanan toplumsal adetleri hicveden karikatürlerden ve ana akım basında çıkan siyasi hicivlerden oluşur. Karikatürler, Gül Diken adlı özel bir araştırma ve eleştirel dergiye sahip olmalarına rağmen, belirgin bir sanat formu olarak kabul edilir. Öte yandan, uzun biçimli çizgi roman anlatıları genellikle ikincil bir rol oynar.[39]

Mizah dergileri 2010'larda başarılı olmaya devam ediyor. Türkiye Basın ve Enformasyon Genel Müdürlüğü bunları "Türkiye'deki en başarılı yayın kategorilerinden biri" olarak tanımladı.[39] 2011'de, bir kadının bakış açısından ilk hiciv karikatür dergisi olan Bayan Yanı piyasaya sürüldü.[40]

2000'lerden bu yana, grafik roman hareketi Orta Doğu'ya doğru yol aldı[41] ve Türkiye'de hem yazar hem de sanatçı olarak hizmet veren yaratıcılar tarafından birkaç eser üretildi.[1] Millî Eğitim Bakanlığı, Türk ve yabancı edebi eserleri grafik romanlara uyarlamak için bir proje başlattı.[36] Ersin Karabulut'un Sandıkiçi ve M. K. Parker'ın Öyle Bir Geçer Zaman ki gibi itirafçı bir tonda otobiyografik eserler yayınlanmıştır.[1] Yabancı eserlerin, özellikle ABD filmlerine veya Japon animelerine uyarlananların çevirileri ve yayınları da popülerdir.[36] 2017 itibarıyla İngilizce olarak yayınlanan Türkiye kökenli tek çizgi roman, Özge Samancı'nın anı kitabı olan Dare to Disappoint: Growing up in Turkey'dir.[42]

Film uyarlanmaları

değiştir

Türkiye'de çizgi romanların ilk başarılı film uyarlaması, Amerikan çizgi romanı Li'l Abner'den esinlenen bir çizgi romana dayanan Cicican (1963) idi. Dönem çizgi romanlarının uyarlamaları 1960'larda ve 1970'lerde popülerlik kazandı ve 2010'lara kadar yedi Karaoğlan filmi, beş Tarkan filmi ve sekiz Kara Murat filmi üretildi. Ayrıca, kurgusal bir müzik grubunun yer aldığı Bizimkiler çizgi dizisi 1971'de Hüdaverdi-Pırtık filmine uyarlandı. Ancak çizgi roman uyarlamaları 1980'lerden sonra, 2000'lerde animasyon filmi Kötü Kedi Şerafettin gibi birkaç istisna dışında daha az sıklıkta görülmeye başlandı.[43]

Notlar

değiştir
  1. ^ 1970'li yıllarda Başbakanlık görevini yürüten Bülent Ecevit'in lakabı "Karaoğlan"dı.[27]

Kaynakça

değiştir
  1. ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s Benice 2018.
  2. ^ a b c Özçınar 2010, s. 167.
  3. ^ a b c d e f g Cantek, Levent (1 Eylül 2017). "A Short History of Comics in Turkey". Europe Comics. 18 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Kasım 2024. 
  4. ^ Özçınar 2010, s. 169.
  5. ^ a b c 横田 2011.
  6. ^ Murat 2021, s. 320.
  7. ^ 横田 2019, ss. 129-134.
  8. ^ a b Murat 2021, s. 321.
  9. ^ 横田 2019, s. 17.
  10. ^ a b 佐々木, 紳 (Mart 2015). "諷刺雑誌と諷刺画 mizah dergisi/ karikatür". Documentation Center for Islamic Area Studies, Toyo Bunko (The Oriental Library) (Japonca). 13 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Kasım 2024. 
  11. ^ 横田 2019, s. 20.
  12. ^ 横田 2019, ss. 23, 25.
  13. ^ Murat 2021, s. 322.
  14. ^ 横田 2019, ss. 2-4, 97.
  15. ^ 横田 2019, s. 43.
  16. ^ 横田 2019, ss. 56-57.
  17. ^ 横田 2019, s. 74.
  18. ^ "Turkish Walt Disney: Cemal Nadir's legacy as pioneer of cartoon art". Daily Sabah. 3 Ağustos 2022. 28 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Kasım 2024. 
  19. ^ 横田 2019, ss. 2, 35.
  20. ^ Özçınar 2010, ss. 164-166.
  21. ^ Aksoy 2016, s. 5.
  22. ^ Aksoy 2016, s. 6.
  23. ^ Murat 2021, s. 324.
  24. ^ 横田 2019, ss. 55, 126.
  25. ^ 横田 2019, s. 190.
  26. ^ 横田 2019, s. 125.
  27. ^ a b Aksoy 2016, s. 7.
  28. ^ "The return of Abdülcanbaz, the Formidable Turk". Hürriyet Daily News. 10 Mart 2013. 18 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Kasım 2024. 
  29. ^ "Abdülcanbaz, the Formidable Turk, meets readers in English". Hürriyet Daily News. 12 Haziran 2016. 13 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Kasım 2024. 
  30. ^ "Suat Yalaz". Lambiek Comiclopedia. 17 Aralık 2023. 18 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Kasım 2024. 
  31. ^ Özçınar 2010, ss. 168, 170.
  32. ^ Aksoy 2016, s. 8.
  33. ^ "Turkish comic strips need support to return to old days". Hürriyet Daily News. 19 Kasım 2018. 25 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Kasım 2024. 
  34. ^ "The Strange Death of Turkish Satire". New Lines Magazine. 23 Şubat 2024. 20 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Kasım 2024. 
  35. ^ 横田 2019, s. 194.
  36. ^ a b c Aksoy 2016, s. 9.
  37. ^ "Euro Favorites: Top Characters Across the Continent". Europe Comics. 26 Temmuz 2019. 23 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Kasım 2024. 
  38. ^ "Humor magazines continue to power Turkish pop culture". Türkiye News. 24 Kasım 2024. 8 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Kasım 2024. 
  39. ^ a b 横田 2019, s. 2.
  40. ^ 横田 2019, ss. 196-197.
  41. ^ Reyns-Chikuma & Lazreg 2017, s. 758.
  42. ^ Reyns-Chikuma & Lazreg 2017, s. 766.
  43. ^ "Turkish animated heroes hit the big screen". Ahval. 4 Şubat 2018. Erişim tarihi: 15 Kasım 2024. 

Alıntılar

değiştir

Dış bağlantılar

değiştir
"https://tr.wiki.x.io/w/index.php?title=Türk_çizgi_romanı&oldid=34237894" sayfasından alınmıştır