Surp Hıreşdagabed Kilisesi
Surp Hıreşdagabed Kilisesi (Ermenice: Սուրբ Հրեշտակապետաց Եկեղեցի; “Kutsal Başmelek”), Türkiye'de İstanbul iline bağlı Fatih ilçesi Ayvansaray Mahallesi, Kamış Sokak'ta bulunan Ermeni Apostolik kilisesidir.
 İç görünümü | |
 | |
| Temel bilgiler | |
|---|---|
| Konum | Balat, Fatih, İstanbul, Türkiye |
| Koordinatlar | 41°02′02″K 28°56′44″D / 41.03389°K 28.94556°D |
| İnanç | Ermeni Apostolik |
| Durum | Etkin |
| Web sitesi | balatermenikilisesi.com/Site/tr/ |
| Mimari | |
| Cephe yönü | Batı |
| İnşaat başlangıcı | 1831 |
| Tamamlanma | 1835 |
362 yılında vefat eden Antakyalı Aziz Artemios'un kemikleri, kilisenin bodrum katında yer alan ayazmada 2006 yılında gerçekleştirilen bir onarım sırasında ortaya çıkartılmış ve sergilenmeye başlamıştır.[1] Kilise, eski bir Rum kilisesi olması sebebiyle ayazmaya sahip olup, İstanbul'daki nadir ayazmalı Ermeni kiliselerinden biridir.[2]
Kilisenin karşısında, mülkiyeti kilisenin de bağlı bulunduğu vakfa ait olan ve günümüzde metruk halde bulunan eski Balat Khorenyan Ermeni Okulu yer almaktadır.
Tarihçe
değiştirKilisenin bulunduğu alan, 9. yüzyıldan kalma Ayia Strati adındaki eski bir Rum kilisesine ev sahipliği yapıyordu. Bu kilisenin 17. yüzyıl başında terk edilip sahipsiz kalmasıyla Ermeni cemaati burayı kullanmak için başvurmuştur. 1627 yılında IV. Murad'ın fermanıyla kilise Ermenilere devredilmiştir. 1628'de Divrikli Bolbolcı Asdvadzadur Kalfa gözetiminde, Musa Kalfa ve Haçer Kalfa tarafından onarılmış ve Patrik I. Zakaria tarafından kutsanarak ibadete açılmıştır.[3][4]
1692'de çıkan yangında kilise büyük hasar görmüş, ardından yeniden inşa edilmiştir. 1729'daki büyük Balat yangınında ise tamamen yanmıştır. 1730 yılında, Ermeni saray mimarları Araboğlu Hacı Melidon Kalfa yürütücülüğü ve Eğinli Hacı Seğpos Amira Yerevanentz yardımcılığında ahşap olarak yeniden yapılmış, Patrik IX. Hovhannes Golod döneminde ibadete açılmıştır. Bu kilise ise, zaman içerisinde eskidiği gerekçesiyle 1831 yılında II. Mahmud'un fermanıyla kâgir olarak 5. kez inşa edilmeye başlanmış ve 1835'te Patrik III. Sdepanos tarafından kutsanarak ibadete açılmıştır.[4][5]
Son olarak, 2005 ve 2012 yıllarında kapsamlı restorasyondan geçirilmiştir.[5]
Mimari
değiştirKilisenin yer aldığı kompleks; iki şapel, muganniler odası, ayazma, vaftizhane, depo ve harabe haldeki bir okul binasından oluşmaktadır. Ana kilise yapısı üç nefli bazilikal planda olup, kesme taş duvarlara ve beşik çatılı bir yapıya sahiptir.
Doğu-batı ekseninde uzanan kilisenin doğusunda büyük bir bema apsisi ve iki küçük yan apsis bulunmaktadır. Batısında ise üç bölümlü geniş bir narteks yer alır. Narteksin güney ve kuzey kanatlarında bulunan sunaklarda başmelek Mikail'in, düşmüş meleklerle savaşını tasvir eden sahneler yer almaktadır.[6] Narteksin üzerinde koroya tahsis edilmiş olan galeri katı bulunmaktadır.[4]
Kilisenin ana mekânında, yan nefler tek sıra halinde dört sütunla orta neften ayrılmaktadır. Nefler tonoz örtülüdür. Orta apsiste Meryem Ana ve İsa tablosunun yer aldığı ana sunak bulunmaktadır. Güney apsiste Aziz Minas, kuzey apsiste ise Çarkhapan Surp Asdvadzamayr (Kötülükleri Kovan Meryem Ana) sunakları yer alır. Ana sunak, apsis tepesinde yer alan bir pencereyle aydınlanmaktadır. Bema apsisinin kemerinde Ermenice “Adalet (adiller) sonsuza dek yaşayacak.” yazmaktadır.[1]
Yapının kuzeydoğusunda Surp Boğos ve Bedros (Aziz Pavlus ve Petrus) şapeli ve vaftizhane, güneydoğusunda ise Surp Krikor Lusavoriç (Aziz Aydınlatıcı Krikor) şapeli bulunmaktadır.[1]
Vaftizhanenin batısında yer alan koridorda ayazmaya inen bir merdiven, Khıntragadar Surp Asdvadzadzin (Dilekleri Kabul Eden Meryem Ana) sunağı, Başpiskopos Trakyalı Tateos’un lahit mezarı ve kilisenin ana mekanına açılan tarihi çift kanatlı bir demir kapı bulunmaktadır.[4]
Surp Ardem Ayazması
değiştirAyazma geleneği esasen Ortodoks Rumlara ait bir inanış olduğundan sadece Rum geçmişi olan Ermeni kiliselerinde ayazma yapılarına rastlanır.[2] Aziz Artemios’a atfedilmiş olan bu ayazma da, kilisenin bir zamanlar Rum cemaati tarafından kullanıldığını kanıtlar niteliktedir.
1830'lu yıllarda yapılan kilise inşaatının temel kazıları sırasında Aziz Artemios’un kemikleri bulunmuş ve kilisenin bodrum katına defnedilmiştir.[4] 2006 yılında yapılan ayazma restorasyonu sırasında, Aziz Artemios ve Azize Peprone'nin kemiklerine ulaşılarak, bu kemikler camdan bir rölik mahfazasına konulup sergilenmeye başlanmıştır.[6]
Surp Ardem Ayazması, doğu-batı doğrultusunda dikdörtgen planlı küçük bir şapel niteliğindedir. Oda, çapraz tonoz örtülü ve sıvasız duvarlıdır. Doğu duvarında, azizlerin kemiklerinin yer aldığı cam mahfaza ve onun üstünde mermer bir haçkar bulunur. Kuzeyde avlu kotuna açılan bir pencerenin altında Helenistik-Roma dönemine ait, genç bir kadın ve iki küçük çocuğun tasvir edildiği antik bir mezar steli yer almaktadır. Bir çalışmaya göre, üstündeki figürlerin Meryem Ana'ya benzerliği nedeniyle bu mezar stelinin, devşirme bir parça olarak ikona şeklinde yeniden işlevlendirilmiş olması muhtemeldir.[7]
Demir Kapı
değiştirAna kilise mekanının kuzeybatısından ayazmaya inen koridora geçiş sağlayan demir kapı, 727 yılına tarihlenen demir kabartmalı dört kare panelden oluşmaktadır. Birbirinin aynısı olan panellerin üçünde, İsa'nın Kudüs'teki bir tapınağa girerek satıcıları kırbaçla kovma sahnesi tasvir edilmiştir. Dördüncü panelde ise İsa’nın göğe yükselişi ve Aziz Yorgi (Georg)'nin mızrağı ile ejderhayı öldürmesi ve prensesi kurtarması anlatılmaktadır. Bu panelin altında Almanca “Georg ejderhayı kahramanca öldürdü 727” yazısı yer almaktadır.[7]
Paneller, 1742 yılında I. Mahmut döneminde Topkapı Sarayı'nda inşa edilecek yeni binalar için yapılan kazılar sırasında bulunmuş ve saray demircibaşısı tarafından satın alınıp çift kanatlı bir kapı haline getirildikten sonra kiliseye eklenmiştir.[4]
Galeri
değiştir-
Dış kapısı -
Sokak görünümü -
Kaynakça
değiştir
- ^ a b c Özcan, Öykü (2022). Balat Surp Hıreşdagabet Ermeni Kilisesi. İstanbul Ermeni Kiliseleri Mimarisi ve Koruma Sorunları (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul. ss. 56-65. 3 Eylül 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Eylül 2024.
- ^ a b Kaya, Önder. "İstanbul'da Ayazma Kültürü ve Balıklı Ayazması". 1 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Eylül 2024.
- ^ Uyar, Ayda (1 Nisan 2003). "Ermeni Kaynaklarına Göre İstanbul Mimarları". 21 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Eylül 2024.
- ^ a b c d e f Seropyan, Vağarşağ (1993). "Hreşdagabed (Surp) Kilisesi". Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. IV. Tarih Vakfı. ss. 90-91.
- ^ a b "Surp Hıreşdagabed Kilisesi". Türkiye: Türkiye Ermenileri Patrikliği. 29 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Nisan 2015.
- ^ a b "Balat Surp Hıreşdagabed Ermeni Kilisesi". 3 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Eylül 2024.
- ^ a b Yılmaz, Lale (Ağustos 2018). "İstanbul'da Ermenilere Tahsis Edilen Bizans Kiliseleri Üzerine". Tarih ve Gelecek Dergisi. 4 (2). 23 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Eylül 2024.