Rebetiko

Rebetiko, rebetika, rembetika veya rembetiko, (Yunanca: ρεμπέτικο) kökeni hakkında değişik varsayımlar mevcuttur.^[1] En yakın ihtimal olarak, Yunanistan'da otoriteye karşı gelen ve esrar tekkelerinde yaşayan topluluklara verilen ad olan "rembet" terimi görülmektedir.^[2] Modern ve arkaik Yunancada "remvastikos" (düşüncelere sevk eden) terimi ve "geziyorum" anlamına gelen "remvo" veya "remvazo" fiil çekimlerinden türevinin deforme bir hali olduğu da kuvvetle muhtemeldir.^[3] Sırpçada "isyancı" anlamındaki "rebenòk" teriminden geldiği de düşünülmektedir. Dolayısıyla otoriteye boyun eğmeyen anlamı taşımaktadır. "Rebet" teriminin bir anlamının da "safaya düşkün, yarınını dert etmeyen" olduğu da göz önünde bulundurularak, kökeninin olasılıkla rağbet sözcüğünden geldiği de söylenmiştir . Bu açıdan rembetiko'nun Osmanlı Türkçesi olduğu varsayımı da mevcuttur. Farsça ve Arapçada, "ruba'at" veya "arba'at" şeklindeki çoğul hali dörtlü anlamına gelen, "reb", "rab" terimlerinden türediği de başka bir bakıştır. "rab", Farsça ve Arapça yanında, İbranicede de aynı zamanda Tanrı anlamına gelmektedir.

Tarihçe

Rebetiko'nun coğrafi bölgesi modern Yunanistan'dır. Bunun asıl taşıyıcıları özellikle alt tabakadan işsiz güçsüz insanlar ve rebetlerdir. Hapishane ve tekkeler (rebetlerin haşhaş içtikleri meyhaneler) ana çalgısı bağlama ve buzuki olan rebetikoların çalınıp söylendikleri başlıca yerlerdir. Müzikal açıdan bakılırsa bu şarkılar sanat açısından zayıftırlar. Sözlerinin ana teması rebetis'lerin dar sosyal çevreleriyle sınırlı kalmıştır. Bununla birlikte 19. yüzyıl sonunda başka bir müzik türü ortaya çıktı. Temel olarak Küçük Asya ve özellikle İstanbul ve İzmir kökenli Yunanistan'ın kent merkezlerinde "Kafe Aman" lar ortaya çıktı. Bunlar Yunan kentsoylularının gittiği müzikli kahvelerdi. Kafe Aman'larda çalınan müzik zengin ve sanatsaldı. Rebetisler ilk büyük kent merkezlerinin doğuşuyla ortaya çıkmışlardır. 1900 dolaylarında Gölge Oyunu karakterleri arasına eklendi.

1922 yılı rebetikonun gelişmesinde ve yayılmasında dönüm noktasıdır. Bu tarih Yunanistan'da Küçük Asya Felaketi diye anılacaktır, Türkiye'de ise Kurtuluş Savaşı'nın zaferi. Genellikle Yunanistan’ın büyük kent merkezlerine kitleler halinde gelen büyük sığınmacı dalgası, ülkenin toplumsal ve kültürel gerçekliğinde önemli değişiklikler meydana getirdi. Yaşadığı çevreden ayrılmış Rumlar, yoksulluk ve işsizlikle karşı karşıya kaldılar ve rebetlerle aynı toplumsal yaşamı paylaştılar.

Çok sayıda sığınmacı kendi enstrüman ve müzikleriyle rebetlere katıldılar. Sığınmacı işadamları rebet müziğinin çalındığı kendi Kafe Aman'larını açtılar. Böylece, hapishane ve tekkelerin dar sınırlarından kurtulan rebet müziği daha geniş toplumsal çevrelerinin duygularını dile getirmeye başladı. Bu sırada, tarım toplumunun müziği olan Yunan halk müziği doyum noktasına ulaştı ve ülkenin kentsel gelişiminden sonra artık insanlarda bir duygu uyandırmadı. Bir boşluk vardı ve bu boşluk sığınmacılar ve rebetlerle dolduruldu.

Yazar E. Petrapulos rebetikonun 3 gelişme dönemi olduğunu söyler.

İzmir dönemi (1922-1932): İzmir usulü Kafe Aman'ların hüküm sürdüğü dönem.
Rebetikonun yeraltına inmesiyle karakterize edilen klasik dönem(1942-1952)
Popüler dönem: Rebetiko bu dönemde yer altı sendromundan kurtuluyor ve Yunanistan'ın ulusal müziği haline geliyor.

Yunanların alt tabaka müziği olarak da bilinen rebetiko, rebetisler tarafından çalınıp söylenen müziktir. Rebetis terimi ayrı bir yaşam mantalitesi, davranışı, bakışı ve tarzı olan karakteristik bir erkek tipini tanımlıyor. Karakteristik rebetis, toplum dışıdır, kurumsal güçlere meydan okur. Fakat onlara karşı militanca eylemlerde bulunmaz. Toplumsal geleneklerin dışında olduğu izlenimini verir, bununla birlikte yasadışı olmaktan kaçınır, yer altı dünyasıyla kendini özdeşleştirmez. Argo bir dil konuşur, her zaman silah taşır. Bir rebetis yoksul ve sıradandır. Egemen güçler onu outsider olarak tanımlar.

Rebetikonun gelişmesinin ilk on yılında "İzmir stili" hakimdir. Kafe Aman müziği ilk on yıl boyunca egemen durumdadır. Karakteristikleri; belli bir makamda uzun, feryat eden enstrümantal ve vokal doğaçlamalar, şehvet uyandırıcı kadın sesi, Türk göbek dansına benzer 4/4’lük ölçüyle çalınan ve cinsel olarak tahrik edici çiftetelli tarzı hareketli bir danstır. Solo enstrüman melodisine oktav olarak çalan ikinci bir enstrüman eşlik eder. Kafe Aman'ların müzikal atmosferi apaçık Arap ve Türk etkisiyle güçlü bir oryantal havaya sahiptir. Çalgılar keman, lut, ud, santur idi.

Sonraki yirmi yılın özelliği Yunanistan'ın ürünü eski toplum dışıların rebetikosunun dönüşüdür. Buradaki ana çalgı buzuki, bağlama ve daha sonra da gitardır. Şarkıcı bir erkektir ve sesi metalik, ahenksiz, kulak tırmalayıcı ağır bir tonda olmalıdır. Fakat asla tatlı ve seksi olmaz. Müzikal stili düz ve ağırdır. Şarkı genellikle buzuki tarafından çalınan bir taksimle başlar. Taksim bir makamda yapılan doğaçlamadır. Şarkının stiline ve atmosferine dinleyici sokmak için bir giriş görevi görür. Ritmik karakteri serbesttir. Oldukça sık olarak taksim bağlamanın sürekli olarak çalınmasıyla sürer. Kısa bir taksim iki mısra arasında yapılır. Şarkının en çok kullanılan ölçüsü zeybek dansının ölçüsü 9/8’dir.^{[kaynak belirtilmeli]}

Çalgılar

Danslar

Rebetikoların temaları

Aşk şarkıları
Ayrılık şarkıları
Hoşnutsuz olanların ve protestlerin mutsuz şarkıları
Yer altı dünyası şarkıları
Haşhaş şarkıları
Hapishane şarkıları
Yoksulluk şarkıları
İş şarkıları
Hastalıklarla ilgili şarkılar
Ölüm üzerine şarkılar
Anne hakkında şarkılar
Göç şarkıları
Taverna şarkıları

Şarkıcılar

Kaynakça

^ Suzanne Aulin, Peter Vejleskov, Χασικλίδικα Ρεμπέτικο (Hasiklidika Rebetika). Museum Tusculanum Press, University of Copenhagen, 1991. 87-7289-134-3
^ Nicholas G. Pappas, Concepts of Greekness: The Recorded Music of Anatolian Greeks after 1922. Journal of Modern Greek Studies, Vol.17, No.2, Ekim 1999, ss. 353–373
^ Risto Pekka Pennanen, Greek Music Policy under the Dictatorship of General Ioannis Metaxas (1936–1941). Grapta Poikila I, Papers and Monographs of the Finnish Institute at Athens, Vol VIII, ss. 103–130, Athens 2003.

Dış bağlantılar

Rebetiko online8 Nisan 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Achilles Polonos - Neden Geldim Amerika'ya30 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Lokovites - Greek Rebetiko Group14 Mart 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[Aulin_Vejleskov1991-1] Suzanne Aulin, Peter Vejleskov, Χασικλίδικα Ρεμπέτικο (Hasiklidika Rebetika). Museum Tusculanum Press, University of Copenhagen, 1991. 87-7289-134-3

[Pappas1999-2] Nicholas G. Pappas, Concepts of Greekness: The Recorded Music of Anatolian Greeks after 1922. Journal of Modern Greek Studies, Vol.17, No.2, Ekim 1999, ss. 353–373

[Pennanen2003-3] Risto Pekka Pennanen, Greek Music Policy under the Dictatorship of General Ioannis Metaxas (1936–1941). Grapta Poikila I, Papers and Monographs of the Finnish Institute at Athens, Vol VIII, ss. 103–130, Athens 2003.

[1]

[2]

[3]