Pliyosen
Pliyosen, yaklaşık 5.3 milyon yıl öncesinden 2.5 milyon yıl öncesine dek süren üçüncü jeolojik çağın (Tersiyer) son dönemi.
| Pliyosen | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
5,333 ± 0,08 - 2,58 ± 0,04 myö | |||||||||||
| Kronoloji | |||||||||||
| |||||||||||
| Etimoloji | |||||||||||
| Kullanım bilgisi | |||||||||||
| Gök cismi | Dünya | ||||||||||
| Bölgesel kullanım | Küresel (ICS) | ||||||||||
| Kullanılan zaman çizelgesi | ICS Zaman Cetveli | ||||||||||
| Tanım | |||||||||||
| Kronolojik birim | Devre | ||||||||||
| Stratigrafik birim | Seri | ||||||||||
| Zaman aralığının resmîyeti | Resmî | ||||||||||
| Alt sınırını belirleyen | KSKN'den sadece 96 bin yıl (5 Milankoviç döngüsü) kadar genç olan Thvera manyetik olayının (C3n.4n) tabanı | ||||||||||
| Alt sınır KSKN | Heraclea Minoa kesiti, Heraclea Minoa, Cattolica Eraclea, Sicilya, İtalya 37°23′30″N 13°16′50″E / 37.3917°K 13.2806°D | ||||||||||
| KSKN onayı | 2000[4] | ||||||||||
| Üst sınırını belirleyen |
| ||||||||||
| Üst sınır KSKN | Monte San Nicola Kesiti, Gela, Sicilya, İtalya 37°08′49″N 14°12′13″E / 37.1469°K 14.2035°D | ||||||||||
| KSKN onayı | 2009 (Kuvaterner ve Pleyistosen'in tabanı)[5] | ||||||||||
| Atmosfer ve iklim verileri | |||||||||||
Miyosende başlayan küresel soğuma eğilimi Pliyosen boyunca devam eder; kutup buzulları büyür, dönemin sonlarına doğru buzul çağına girilir. Deniz seviyesini düşmesiyle, Güney ve Kuzey Amerika arasında kara köprüsü kurulur. Akdeniz kuruyup yerini düzlük otlak alanlara bırakır. Subtropikal bölgeler ekvatora doğru çekilir. Antarktika Pliyosende henüz tamamen donmamıştı. Pliyosen boyunca Nothofagus, Antarktika'da yaygın olarak bulunur.
Memeliler
değiştir
Pliyosen faunası Miyosenden çok farklı değildi. Günümüz memelilerinin tüm takım ve aileleri ortaya çıkarken; pek çok soyu tükenmiş cins de bu dönemde yaşar. Boynuzlular yaygınlaşıp, baskın memeli grubu olur. At, gergedan, fil, tapir ve develerin sayısı azalırken; kemirgenler, özellikle yer sincapları ve kunduzlar sayıca artar. Tek toynaklı at ilk kez ortaya çıkar. Pliyosenin tipik memelileri arasında; fil benzeri Deinotherium, dev yer tembel hayvanı Megatherium ve Litopternlerden uzun boyunlu, uzun bacaklı Macrauchenia sayılabilir. Kılıç dişli kaplanlar, köpekler, gelincikler dönemin etçilleriydi. Miyosende ortaya çıkıp, Erken Pleistosene kadar yaşayan Deinotheriumlar, fillerin uzaktan akrabasıydı. Aşağı doğru eğilen dişleri karakteristiktir. Deinotheriumlar günümüz fillerinin boyutlarına kadar ulaşmıştı.
Amerika ve Avrasya arasında hayvan göçleri devam ediyordu. Geç Pliyosende, Panama köprüsünün kurulmasıyla, Güney Amerika'nın dünyanın geri kalanından soyutlanmış yaşamı sona erer. Armadillo, yer tembel hayvanı, oposum ve Phoruscorid kuşlar güneyden kuzeye göçerler. Kedi, köpek, ayı, at, mastodon ve başka hayvanlar da kuzeyden güneye göçer. Bu, özellikle güneyin keseli yırtıcıları için, bir felaket olur. Pek çok güney Amerika memelisi kuzeyden gelenlerle rekabet edemeyerek ortadan kalkar. Bugün Güney Amerika'nın memeli cinslerinin yarısı kuzeyden gelmiştir.
Bu dönemin en önemli olaylarından biri, yüksek primatların -ilkin insanlar da dahil- ortaya çıkmasıdır. Afrika'da savanların yaygınlaşması bazı maymunların ağaçlardan düzlüklere inmesine ve açık alanlara yayılmasına yol açar. İnsansılar (hominidler), Kuzey-Doğu Afrika'nın Rift vadilerinde Erken Pliyosende ortaya çıkar. Boynuzlularla birlikte yayılmaya başlayan Australopithecine insansılar, Etiyopya ve Tanzanya'ya, oradan da Afrika'nın büyük bölümüne yayılır.[6]
Türkiye’de Pliyosen’den günümüze kadar gelişen olaylar
değiştir
Devam etmekte olan daralma ve kalınlaşma, Türkiye-İran platosunda Pliyo-Kuvaterner'de Tibet tipi yaygın bir volkanizmanın gelişmesine neden olmuştur. Aynı sürede Arap platformu üzerinde bir ön ülke kıvrım şarıyaj halinde, kenar kıvrımları gelişmiştir. Bunların oluşumu Bitlis-Zagros kenet kuşağı boyunca gelişen Miyosen çarpışmalarıyla ilişkilidir. Çarpışma Arap platformu üzerinde iki impaktojenin ortaya çıkmasına neden olmuştur. Bunlar Akçakale grabeni ve Karacalıdağ kalkan tip volkanıdır. Ege'de tansiyonal rejim gelişmesine devam etmiş, Orta Anadolu'da yanal atımın etken olduğu bir ova rejimi yerleşmiştir.[7]
Kaynakça
değiştir
- ^ Krijgsman, W.; Garcés, M.; Langereis, C. G.; Daams, R.; Van Dam, J.; Van Der Meulen, A. J.; Agustí, J.; Cabrera, L. (1996). "A new chronology for the middle to late Miocene continental record in Spain". Earth and Planetary Science Letters. 142 (3-4): 367–380. Bibcode:1996E&PSL.142..367K. doi:10.1016/0012-821X(96)00109-4.
- ^ Retallack, G. J. (1997). "Neogene Expansion of the North American Prairie". PALAIOS. 12 (4): 380–390. doi:10.2307/3515337. JSTOR 3515337. Erişim tarihi: 2008-02-11.
- ^ "Uluslararası Kronostratigrafik Çizelge" (PDF). www.stratigraphy.org. Uluslararası Stratigrafi Komisyonu.
- ^ Van Couvering, John; Castradori, Davide; Cita, Maria; Hilgen, Frederik; Rio, Domenico (September 2000). "The base of the Zanclean Stage and of the Pliocene Series" (PDF). Episodes. 23 (3): 179-187. doi:10.18814/epiiugs/2000/v23i3/005
. 26 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 10 Eylül 2022.
- ^ Gibbard, Philip; Head, Martin (September 2010). "The newly-ratified definition of the Quaternary System/Period and redefinition of the Pleistocene Series/Epoch, and comparison of proposals advanced prior to formal ratification" (PDF). Episodes. 33 (3): 152-158. doi:10.18814/epiiugs/2010/v33i3/002. 11 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 8 Aralık 2020.
- ^ "Jeolojik Devirler/Pliyosen". www.biltek.tubitak.gov.tr/. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2015.
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Aralık 2015.
