Petrograd Sovyeti
Petrograd Sovyeti veya tam adıyla Petrograd İşçi ve Asker Vekilleri Sovyeti (Rusçası:Петроградский совет рабочих и солдатских депутатов), Sankt-Peterburg[1] şehrinde 1917 Şubat Devrimi ile Çarlık Rusyasının dağılmasından sonra şehirde işçi ve cephedeki askerler tarafından kurulan temsil organı. Geçici Hükûmet ile sürekli rekabet hâlinde olmuş, Temmuz Günleri'nden sonra bastırılmış, Ekim Devrimi ile birlikte iktidar organı hâline gelmiştir.
| Petrograd İşçi ve Asker Vekilleri Konseyi | |
|---|---|
| Петроградский совет рабочих и солдатских депутатов | |
 Petrograd Sovyeti toplantı hâlinde | |
| Öncül | Petrograd Şehir Duması Askeri-endüstriyel komite |
| Ardıl | Leningrad Kent Konseyi (Lensovet) |
| Kuruluş | 1917 |
| Dağılma | 1924 |
| Tür | Sovyet |
| Konum | |
| Lider | Leon Troçki |
Kuruluşu
değiştirKökeni Sankt Petersburg'da 1905 Devrimi'ni takip eden dönemde işçilerin tabanda kendiliklerinden kurdukları Sovyet organına dayanır. Şehrin adı I. Dünya Savaşı'nın başlamasından sonra savaş hâlinde olunan Alman İmparatorluğu'nun dili olan Almancayı çağrıştığından ötürü Petrograd olacaktır. 1917 yılındaki Sovyetin öncüsü ise 1915 Kasım ayında Menşevikler tarafından kurulan Merkezi İşçi Grubu (Rusçası: Центральная Рабочая Група) kabul edilir. I. Dünya Savaşı ilerledikçe grup radikalleşmiş ve ekonomik durum iyice kötüye gitmeye başlayınca gösteriler düzenlemiş ve devrimci bildiriler yayınlamıştır. 27 Ocak[2] 1917 günü tüm grup liderliği tutuklanır ve Çarlık İçişleri Bakanı Aleksandr Protopopov'un emriyle Peter ve Paul Kalesine hapsedilir. Mahkûmlar Şubat Devrimi'nin başlamasıyla birlikte 27 Şubat günü hapsi basan işçi ve askerler tarafından serbest bırakılırlar. Aynı gün İşçi Vekilleri Sovyetinin seçilmesi ve örgütlenmesi kararı alınır. O gece Taurid Sarayı'nda yapılan toplantıya 50 ila 300 kişinin katıldığı söylenir. Petrograd Sovyetinin yönetim organı olan Yürütme Komitesine (İspolkom) Menşevik lider Nikolay Çheidze seçilir.[3] Organın yayın organı olarak İzvestiya seçilir. Ertesi gün 28 Şubat'ta delege toplantısı yapılır. Toplantıya fabrikalardaki işçilerin, cephedeki askerlerin seçtikleri temsilciler katılır. Sovyetin ilk toplantılarında yaklaşık 3 bin temsilci bulunmakta ve askerler ağırlığı oluşturmaktaydı. Toplantılar kaos ortamında, karışık ve kuralsızdı ancak hatipler rahatlıkla delegelere seslenebiliyordu. İspolkom'daki partiler hızla örgütlenmeye başlamışlardı.
Yönetim kurulu
değiştir18 Mart günü partiler arasında yapılan uzlaşmaya göre yönetim kurulu sosyalist partilerin verdikleri üçer üye tarafından oluşturuluyordu. Sadece siyasi parti üyelerinin kabul edilmesi üzerine tabanda köylü, işçi ve askerlerden oluşan organın yönetimi aydın ve sosyalistlerden oluşmaktaydı. Yönetim Kurulu toplantıları da Sovyet genel birleşimleri kadar karışık, düzensizdi ve uzun sürmekteydi. 1 Mart günü Sovyet Yönetim Kurulu yeni oluşturulan Duma'ya katılmama kararı alarak sorumluluk almadan muhalefet etme imkânı buldu. 2 Mart günü Duma tarafından oluşturulan Geçici Hükûmet tarafından açıklanan sekiz maddelik program kabul edilirken bu kuruma şartlı destek verileceği belirtildi. Sovyet kendi kararlarını yayınlamaya başlayınca fiilen iki ayrı otorite ortaya çıkmış oldu. Sovyet organı ilk başta askerler ve halk arasındaki büyük isteksizliğe rağmen savaşa karşı değildi, yalnızca devrimin bastırılması tehlikesi yüzünden ordu içindeki karşı-devrimci örgütlenmeden çekiniyordu.
İkili iktidar
değiştirPetrograd Sovyeti, gelişen örgütlülüğü ile birlikte Geçici Hükûmet'e karşı alternatif bir iktidar olmaya başlar. Ekim Devrimi'ne kadar süren bu dönem ikili iktidar dönemi olarak adlandırılmaktadır. İspolkom bu dönemde Geçici Hükûmet'e saldıracak ve fiilen elinde tuttuğu kurumlar[4] sayesinde etkili muhalefet yapacaktır. Âdeta Geçici Hükûmet'in arkasındaki bir gölge olacak ve halkın isteklerinin yerine getirilmesini takip edecektir. 19 Mart günü Petrograd Sovyetinin gücü Almanya'ya karşı Doğu Cephesinde sürmekte olan I. Dünya Savaşındaki cephe birliklerine kadar yayılır. Burada cephedeki birliklerin seçtikleri vekiller çeşitli yetkilerle donatılacaktır. Siyasi hattının belirsizliğinden dolayı ilk başlarda Petrograd Sovyeti, kararlarını tanımayarak grev yapan işçileri karşısına alacak ve eleştirecektir.[5] İspolkom 8 Nisan günü 19 üyeye çıkacaktır. 9 üye asker kanadını, 9 üye de işçi kanadını temsil etmeye başlar. Yönetimdeki tüm üyeler sosyalist partilere üyedir. Çoğunluk Menşevik ve SR'lardan oluşmaktadır, Bolşevikler henüz temsil edilmemektedir. Tüm Rusya Sovyetleri Danışma Toplantısı'nda alınan kararlar uyarınca Petrograd Sovyeti temsil ettiği bölgeleri ve cepheleri genişletir. Petrograd Sovyetinin yönetimi Tüm Rusya Sovyetleri Merkezî Yönetim Kurulu (VtsIK) adını alarak 70 üyelik bir kurul hâline gelir.[6]
Gösteriler
değiştirSavaşa karşı özellikle SR ve Menşeviklerin kesin olarak tutum almaması Sovyet organının tabanı tarafından protesto edilir. 20-21 Nisan 1917 günü Mariinski Sarayı önünde yoğun gösteriler yapılır. Gösterilerde Bolşevikler başı çekecek ve savaş karşıtı tutumlarını yaygınlaştıracaklardır. İspolkom, protesto gösterilerinin bastırılması için sıkıyönetim ilan edilmesini savunan monarşi yanlısı Lavr Kornilov'a karşı çıksa da gösterilerin durdurulmasını talep eder. Moskova'da da benzeri görülen eylemler sona erdirilir.
Geçici Hükûmet özellikle Sovyet tabanının gösterilerinden korkmaya başlamış ve bünyesine bu organın da temsilcilerini dâhil edip tepkileri azaltmayı yeğlemişti. 1 Mayıs 1917 günü İspolkom, üyelerinin Geçici Hükûmet'te görev alabilmelerinin önünü açan bir karar aldı.[7] Menşevik ve SR'lar ile Geçici Hükûmet arasında yapılan görüşmeler sonucunda yeni kabine 6 Mayıs günü belirlendi. Aleksandr Guçkov ve Kadetlerin lideri Pavel Milyukov kabineden ayrıldı. Yıldızı parlamakta olan SR üyesi Aleksandr Kerenski Savaş Bakanı oldu. Kabineye Menşevik ve SR'lardan altı sosyalist dâhil olmuş oldu.
Bolşeviklerin yükselişi
değiştirMenşevik ve SR'ların Geçici Hükûmet'e dâhil olmasıyla birlikte Bolşevikler yaptıkları muhalefeti yükseltirler. Diğer sosyalist partilerin de kabinede bulunmasını burjuva hükûmetine destek olarak yorumlayarak şiddetli eleştirilerde bulunurlar. Haziran ayına gelindiğinde Bolşevik yayın organlarının günlük tirajı 100 bin civarındadır. Bolşeviklerin gücünün artmasıyla beraber tabandaki işçi ve askerler Sovyetler lehine iktidarın alınması yönünde gösteriler düzenlerler. Temmuz Günleri olarak bilinen bu olaylarda Menşevik ve SR Sovyet yöneticileri aynı zamanda parçası oldukları Geçici Hükûmet'e karşı ayaklanma taleplerini reddederler. Büyüyen taban hareketini Bolşevik Merkez Komitesinin barışçıl alanda sürdürme girişimleri de başarısız olur. Gösteriler Geçici Hükûmet'e bağlı birlikler tarafından kanla bastırılır.
Petrograd Sovyeti Temmuz Günleri'nden sonra Kerenski'nin gücünün artmasıyla beraber yalpalamaya başlar. Geçici Hükûmet tarafından saldırıya uğrayan Bolşevikleri korumaya çalışsa da Kerenski'ye tabi durumdadır. Ağustos ayına gelindiğinde Bolşeviklerin gördüğü destek çığ gibi büyümektedir. Kornilov Olayı sırasında İspolkom, Bolşeviklere bağlı silahlı kuvvetleri kullanmak durumunda kalır. Kornilov ile ilk başta darbe planları yapan Kerenski geri adım atınca Petrograd'ı savunmak için işçilere 40 bin silah dağıtmak zorunda kalır. Silahların çoğu işçileri arasında en örgütlü olan Bolşeviklerin Kızıl Muhafızlarının eline geçer.
Sovyet organlarının Geçici Hükûmet ile iş birliği hâlindeki tutumundan ötürü önemsizleşmeye başlayan bu yapıya Bolşevikler sahip çıkacak ve giderek varlıklarını hissettireceklerdir. 25 Eylül günü Petrograd Sovyeti İşçi Kanadında Bolşevikler çoğunluğu kazanır ve Leon Troçki başkan seçilir. Sovyet organı az sayıdaki Menşevik ve SR vekilinin varlığına rağmen Bolşevik siyasi hattına girer.
Bolşevikler Petrograd Sovyetindeki iktidarlarını kullanarak 20 Ekim günü 2. Tüm Rusya Sovyetleri Kongresi'ni toplama kararını alırlar. Özellikle sanayi merkezlerindeki işçiler ve cephedeki askerler arasında örgütlü olan Bolşevikler ellerindeki bu çoğunluk örgütlenmesini iktidarın alınmasında kullanmak istemekteydiler.
Alman işgal tehlikesi
değiştir6 Ekim günü hâlen savaş hâlinde olunan Alman İmparatorluğu Orduları başkent Petrograd'ı ele geçirmek için hamle yapar. Geçici Hükûmet ise başkentin Moskova'ya taşınmasını ister. Petrograd Sovyetinin İşçi Kanadına hakim olan Bolşevikler taşınmayı kınayan bir açıklama yapar ve Menşevik egemenliğindeki Askerî Kanadın da benzer bir açıklama yapmasını sağlar. Geçici Hükûmet başkenti taşıma planlarını askıya almak zorunda kalır. Geçici Hükûmet'in Petrograd'daki Bolşevik ve Menşeviklere bağlı birliklerin cepheye gönderilmesi talebi ise Sovyet tarafından reddedilir.
9 Ekim günü başkent Petrograd'ın korunması için Bolşeviklerin ve Troçki'nin girişimleriyle Askerî Savunma Komitesi kurulur. Şehrin ve devrimin savunulması için tüm işçiler ve askerlere çağrı yapılır.[8]
Menşevik direnişine rağmen Petrograd Sovyeti 16 Ekim günü verdiği kararla Askerî Devrimci Komite (Rusçası: Voenno-Revoliutsionnyi Komitet) kurulur.
Askerî Devrimci Komite Başkanı Pavel Lazimir, yardımcısı ise Nikolay Podvoiski olur. Komitede Bolşevikler öne çıkar. Özellikle Bolşevik lider Vladimir Antonov-Ovseyenko başarılı bir örgütçü ve komutan olarak kendisini gösterecektir.
Askerî Devrimci Komite ve Ekim Devrimi
değiştirAskerî Devrimci Komitenin işlemeye başlamasıyla beraber Petrograd'daki tüm önemli silahlı kuvvetler Bolşeviklerin kontrolüne geçmiş olur. Bolşevik Parti Merkez Komitesi alınmış olan karar uyarınca 24 Ekim günü başlatılan silahlı ayaklanmaya Askerî Devrimci Komite de destek verir. 24 Ekim akşamı Bolşevikler iktidarı sorunsuz şekilde alırlar.
Askerî Devrimci Komite tarafından 25 Ekim günü sabah saatlerinde yapılan açıklamada Geçici Hükûmet'in devrildiği ve iktidarın Petrograd Sovyetine geçtiği bildirilir. Aynı gün öğleden sonra Troçki liderliğinde olağanüstü toplanan Petrograd Sovyeti Bolşevik ve müttefikleri olan Sol SR'ların çoğunluğunda toplanır. Aynı akşam toplanan 2. Tüm Rusya Sovyetleri Kongresi ise yönetime Bolşevik ve Sol SR çoğunluğunu seçer. Petrograd Sovyetindeki Menşevikler ise olaylara karşı gelmek istiyor ve kongreyi tanımıyordu.
Kongre 26 Ekim akşam birleşiminde Barış Kararnamesi ve Toprak Kararnamesini kabul eder, Kurucu Meclis toplanana kadar Lenin önderliğinde yeni bir hükûmetin kurulmasını (Sovnarkom) onaylar. Petrograd Sovyeti yönetimi de tamamen yenilenir ve yönetime Lev Kamenev başkanlığında çoğunluğu Bolşeviklerden oluşan yeni bir ekip gelir. Ülke çapında yetkili olan organ artık VtsIK olarak anılacaktır. Kâğıt üzerinde Sovnarkom ona bağlı olsa da sadece onay mekanizması olarak görevlendirilecektir. Petrograd şehrindeki sovyet organının ismi ise şehrin adının 1924 yılında Leningrad olarak değişmesiyle birlikte Leningrad Şehir Konseyi olarak değişecektir.
Kaynakça
değiştir- ^ Günümüzdeki Sankt-Peterburg şehri ve Çarlık Rusyası döneminde imparatorluk başkenti
- ^ Eski takvime göre, bundan sonraki tüm tarihler eski takvime göredir
- ^ Çheidze’nin görevini Mart ayında Menşevik İraklı Tsereteli devralacaktır.
- ^ Posta ve telgraf merkezleri, basın kurumları, demiryolları, gıda dağıtımı vb
- ^ Menşevik yayın organı Raboçaya Gazeta greve giden işçileri eleştirecektir.
- ^ Kurum artan ototirtesine rağmen hala köylülerin temsiline sahip değildir.
- ^ Bolşevikler ve Julius Martov’u destekleyen Menşevikler Geçici Hükümet ile herhangi bir işbirliğini kesinlikle reddetmekteydi.
- ^ Bu dönemde Bolşevik karşıtlarının Petrograd’ın Almanlar tarafından işgal edilmesini savunabilecek kadar işbirlikçi konuma düşebileceği görülmüştür. Buna göre Almanlar şehri ele geçirecek ve Bolşevikleri tasfiye edecektir.
Ayrıca bakınız
değiştirKonuyla ilgili yazılan eser
değiştir- Tony Cliff, Lenin, cilt.2 Bölüm.12 Lenin ve İşçi Kontrolü Marxists.org 10 Aralık 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - Marxists Internet Archive, 6 Şubat 2010 tarihinde erişilmiştir.