Operet

Operet, olayları gülünç ve toplumsal, siyasal yergi öğeleri içererek anlatan müzikal sahne oyunudur.^[1]

Dünya'da operet

Olay ve kişilerin özelliklerinin sınırı çok belirgin olmadığından operakomikle ayrımını çizmek zordur.

Fransızca operet

Operet, 19. yüzyılın ortasında, gittikçe ciddi konulara eğilmeye başlayan ve temsil zamanları gittikçe uzayan operakomik janrındaki eserlere bir reaksiyon olarak ortaya çıktı. Sıfatları "comique" olmakla beraber bu janr ismi yanıltıcı olmaya başlamıştı; örneğin Bizet'nin popüler Carmen adlı eseri opera comique olarak nitelendirilmekte ise de içeriği bir trajediyi sahnelemekteydi. Operet daha kısa ve daha hafif konuları içeren müziksel eser olarak Fransız seyircisi için Jacques Offenbach tarafından kurulduğu kabul edilmektedir (örneğin 1863 de temsil edilen Güzel Helen (La Belle Helene) eseri). Offenbach operetleri Fransa'da İkinci İmparatorluk boyunca Paris'te çok tutulan bir eğlenceydi.

"Emmanuel Chabrier" (örneğin Fisch-Ton-Kan), "Edmond Audran" (örneğin La Mascotte), Hervé (örneğin Chilpéric), "Charles Lecocq" (örneğin Giroflé-Girofla), "Robert Planquette", "André Messager" (örneğin Monsieur Beaucaire), "Louis Varne" ve diğerleri bu operet geleneğini sürdüren diğer Fransız bestecilerdir.

Almanca operet

Viyana'da 1870'lerde daha duygusal ve sıcak melodik karakterlerde, yeni bir Almanca diliyle söylenen bir operet tipi ortaya çıktı.ref name="OperaTarihi"/> Bu janrın en tanınmış bestecisi Johann Strauss (oğul) idi. İlk operet eseri 1871'de Indigo und die vierzig Räuber olup en ünlü ve dünya sahnelerinde en çok oynanmış operet eseri olan üçüncü opereti Yarasa (Die Fledermaus)dir.ref name="OperaTarihi"/> Hayatı boyunca yazdığı valsler, polkalar, marşlar yanında 16 tane de operet yazmış olup Avusturya milli bestecisi olarak kabul edilmektedir. Bu operetlerin sahnelendiği Viyana'daki Theater an der Wien çok büyük seyirci çekmiştir ve bu seyirciler çok melodik hafif parçaları ankor ile tekrar dinlemeleri tiyatro tarihine geçmiştir.

Strauss'un zamanında yaşayan Franz von Suppé'in operetlerinin Offenbach eserlerinden modellendiği söylenebilir. Bu Viyana tipi operet geleneği Franz Lehár, Oscar Straus, Carl Zeller, Karl Millöcker, Leo Fall, Richard Heuberger, Edmund Eysler, Ralph Benatzky, Robert Stolz, Emmerich Kálmán, Nico Dostal, Fred Raymond, Ludwig Schmidseder, Igo Hofstetter ve Sigmund Romberg ta 20. yüzyıl ortalarına kadar devam etmiştir. Ama giderek yergisel özelliğini yitiren operet, yumuşak müziğiyle müzikal komediye dönüşmüştür.^[1]

İngilizce operet

Gilbert ve Sullivan opereti Mikado için afiş

İngiltere'de Fransız ve Alman operet isminden ayrılmak için comic opera adı verilen operetler 19. yüzyıl sonlarında liberetto'yu yazan W.S.Gilbert ve müziği besteleyen Arthur Sullivan tarafından çok popüler hale getirilmiştir. Gilbert-ve-Sullivan ikilisi Kraliçe Viktorya çağında İngiltere'de, ABD'de ve diğer İngilizce konuşulan ülkelerde hâlâ çok tutulan 14 tane "comic opera" hazırlamışlardır.ref name="OperaTarihi"/> Bu operetleri sahnelemek için empresaryo Richard D'Oyly Carte özel olarak Londra'da Savoy Tiyatrosunu inşa ettirmiştir. Bu nedenle Gilbert-ve-Sullivan operetlerine Savoy Operası ismi de kullanılmaktadır. Bunlar arasında "H.M.S. Pinafore", "Penzance Korsanları (The Pirates of Penzance)", "Mikado" v. b uzun yıllar aynı "D'Oyly Carte Kumpanyası" tarafından hiç değişmeden tekrarlanmış ve devamlı seyirci çekmiştir. Aynı zamanda İngiltere'de Gilbert-ve-Sullivan operetleri amatör yerel grupların en çok temsil ettikleri müziksel eğlencelerden olmuşlardır.

"Comic opera" veya Savoy operası tipi İngilizce operetler ABD'de de bestelenip sahnelenmiştir (örneğin Victor Herbert). İngilizce operet geleneği 20. yüzyılda da devam etmiştir (örneğin Edward German, Lionel Monckton, Harold Fraser-Simson). Fakat gerek İngiltere'de gerek ABD operet ile müzikal arasındaki farklar ortadan kalkmış ve özellikle ABD seyircisinin taleplerine uygun olan müzikal geleneğine dönüşmüştür. Yine de "müzikal" ismini taşıyan Brigadoon, Candide, Batı Yakası Hikâyesi (West Side Story) gibi eserlerle operetler arasındaki farkları bulmak zor olmaktadır.

Türkiye'de operet

Operet, Türkiye'de 19. yüzyılın ikinci yarısı ve 20. yüzyılın ilk yarısında yaygın bir tür oldu. Operet besteleyen ilk müzikçi Dikran Çuhacıyan Efendi oldu. Özellikle Leblebici Horhor operetiyle yaygın bir ün kazandı. İsmail Hakkı Bey, doğu müziği sistemleri içinde operetler besteledi. Daha sonra Dr. Suphi Ezgi, Hasan Ferit Alnar, Muhlis Sabahattin Ezgi, Cemal Reşit Rey bu türden ürünler verdiler. 1933'te bestelenmiş olan Cemal Reşit Rey'in Lüküs Hayat opereti 6 Mart 1985'te İstanbul Şehir Tiyatroları'nda yeniden sahnelenmiş ve zaman zaman tekrar edilmiştir.

Kaynakça

^ ^a ^b Balthazar, Scott L. (2013). Historical Dictionary of Opera. Lanham: Scarecrow Press. ISBN 978-0810867680.

Ayrıca bakınız

Wikimedia Commons'ta Operetta ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

Dış bağlantılar

[1] Operet, hafif opera ve bestecileri hakkında ayrıntılı bilgi veren web sitesi (İngilizce) (Erişme:18.2.2009)

[OperaTarihi-1] Balthazar, Scott L. (2013). Historical Dictionary of Opera. Lanham: Scarecrow Press. ISBN 978-0810867680.

[1]