Oğuz dil grubu

Oğuz
Oğuz
Coğrafi dağılım
Sınıflandırma	Türk dilleri Şaz Türkçesi Oğuz; ;
Alt bölümler	Doğu grubu; Batı grubu; Güney grubu; Orta grubu; Salarca;

Oğuz grubu Türkî diller dil ailesinden Şaz Türkçesinin güneybatı koludur. Bu gruba ait dillerin toplam konuşan sayısı 120 milyon civarında olup Azerice, Türkçe ve Türkmence, bu gruptaki dillerin yaklaşık %95'ini oluştururlar. Gagauzca, Balkan Gagauz Türkçesinden farklı bir dildir.

Oğuzcanın bir yazı dili olarak varlığını ortaya koyması oldukça geçtir. Başlangıcı, Oğuzlar'ın Anadolu'da kurdukları Anadolu Selçuklu Devleti'nin sonlarına denk gelir. Büyük Selçuklu İmparatorluğu'nun resmî dili Farsça olduğu için 13. yüzyılın ikinci yarısında yazılmış olan eserler de nitelik bakımından daha çok halka seslenen basit içerikli dinî eserlerdir. Selçukluların devamı niteliğindeki Anadolu Beylikleri döneminde ise, Oğuz Türkçesi artık çok yönlü yüzlerce telif ve tercüme eserlerle olgunluğa erişmiş bir yazı dili durumuna gelmiştir. Eski Anadolu Türkçesi veya Eski Türkiye Türkçesi diye adlandırılan bu dönem 13. ve 15. yüzyıllar arasını kaplamıştır.^[1] Azerice de yazı dili geleneğine sahip olma bakımından Türkiye Türkçesiyle hemen hemen paraleldir. Türkmen Türkçesi ve Gagavuzca'ya nispeten daha geç yazı dili olmuştur.

Sınıflandırma

Tüm Türk dillerini konuşanların sayısı, birbirini anlayabilen dillerden oluşan gruplara ayrıldığında, böyle bir paylaşım ortaya çıkmaktadır.

Karluk (%18.89)

Kıpçak (%14.46)

Ogur (%1.06)

Sibirya (%0.41)

Argu (%0.03)

Oğuz (%65.15)

Günümüzde konuşulan Oğuz dilleri bulundukları coğrafya ve sahip oldukları ortak özelliklerden yola çıkarak Doğu, Batı ve Güney kollarına ayrılmaktadır.

Ön Türkçe	Şaz Türkçesi	Oğuz	Salarca
			Batı	Türkçe Azerice^{[n 1]}^[2] Gagavuzca Balkan Gagavuzcası Ahıska Türkçesi
			Doğu	Türkmence Horasan Türkçesi
			Güney	Kaşkayca

Kırım Tatarcası ve Urumca Kıpçak grubuna ait diller olmakla birlikte Oğuz dillerinden büyük oranda etkilenmişlerdir.

Günümüzde ölü bir dil olan Peçenekçe'nin de çok büyük ihtimalle bir Oğuz dili olduğu düşünülmektedir ancak yeterli kanıt bulunamamıştır.^[3]

Özellikler

Oğuz dilleri belirli dilsel ortak özellikler gösterdiklerinden ötürü aynı dil grubu altında sınıflandırılırlar. Bu özelliklerin bazıları diğer Türki diller ile paylaşılmakla beraber kimileri de bu dil grubuna mahsustur.

Paylaşılan özellikler

Başta bulunan *h sesinin düşmesi (Halaçça dışındaki tüm Türk dillerinde bulunur)
Eski Türkçede bulunan -n vasıta ekinin düşmesi (Yakutça ve Halaçça dışındaki tüm Türk dillerinde bulunur)

Özgün özellikler

İnce ünlülerden önce duraksamaların titreşimlileşmesi (Örnek: gör- < kör)
[ɯ/u]'dan sonra gelen [q/ɣ]'nin düşmesi (Örnek: quru < quruq, "kuru", sarɯ < sarɯɣ, "sarı")
Ortaç formlarının -gandan-ana değişmesi>
Bu gruptaki dillerde aslî uzun ünlüler vardır veya aslî uzun ünlülerin izine rastlanır.

Özgün leksikal özellikler

Bu gruptaki diller diğer gruplardaki dillerden farklı olarak, özellikle:

Ağızı çevreleyen organa: dudak
Kolun bitiminde yer alan organa: el
Sol yönünün tersine: sağ
Bilimsel adı, dilden dile değişkenlik gösterebilir, Passer domestocus olan kuşa: serçe
Alçağa veya aşağısına: aşağı

ismini ve isminin türevlerini vermektedir. Bu gibi leksikal özellikler, Salarca dahil,^[4] grubun tüm dillerinde ayırt edicidir.

Leksikal Özellikler
Oğuz olmayan grup dilleri			Oğuz grubu dilleri
Kazakça (Kıpçak)	Yeni Uygurca (Karluk)	Sarı Uygurca (Sibir)	Salarca	Azerbaycan Türkçesi	Gagavuzca	Türkçe	Türkmence
erin	qalpuq	tımsığ	dodax	dodaq	dudak	dudak	dōdak
qol	qol	elig	el	əl	el	el	el
but	put	but	incix	bacaq	bacak	bacak	būt; īnjik
kişkentay sawsaq	çımçılaq	aʰtimaq	seci burmax	kiçik barmaq	küçük parmak	serçe parmak	kiçi barmak
oñ	oñ	oñ	sıx	sağ	sağ	sağ	sag
tömen	töwen	poğıs	aşax	alçaq	alçak	alçak	aşāk
ökpe	ökpe	öʰkpe	öxen	ağciyər	ak ceer	akciğer	öýken
işek	üçäy	iʰçikı	bağzux	bağırsaq	barsak	bağırsak	içege
dem	nepes	or	solax	nəfəs	soluk	soluk	dem
jötel	yötel	yütirik	öxsürüx	öskürək	üüsürük	öksürük	üsgülewük
sañıraw	gas	teñı	sağır	sağır	saar	sağır	ker
judırıq	muşt	uzuruʰk	yuğurdax	yumruq	yumruk	yumruk	ýumruk
torğay	quşqaç	qoʰqaş	seci	sərçə	saçak	serçe	serçe
jarğanat	şepereñ	sudanqanat	yarasan	yarasa	yarasa	yarasa	ýargānat
qoyan	toşqan	doʰsgan	dovşan	dovşan	tauşam	tavşan	towşan
qumırsqa	çümüle	sorğıʰlçın	gumısgan	qarışqa	karımca	karınca	garynja
teñiz şayanı	qısquçbaqa	螃蟹	螃蟹	yengəc	engeç	yengeç	leňňeç
tışqan	çaşqan	şığan	geme	siçan	sıçan	fare	syçan
eşgi	öçke	uşgo	eşgü	keçi	keçi	keçi	geçi
juqa tarı	shiyawmi	soʰqba	dügü	düyü	incä bulgur	düğü	tüwi
nan	bolka	goke	ehmex	çörək	ekmek	ekmek	çörek
ayır	ara	çipçi	yova	yaba	yaba	yaba	ýāba
şatır	ögze	yüvaş	eçex	dam	örtü	çatı	üçek
arqan	arğamça, arqan	şip	urxan	örkən	urgan	urgan, örken	urgan
küyew	küyoğul	küzegi	güy	kürəkən, yeznə	damat, güvää	damat, güveyi	giýew, kö:reken
jañbır	yamğur	yağmır	yağmur	yağış, yağmur	yaamur	yağmur	yagmyr
nayzağay	çaqmaq	yasın	yıldırcañ	ildırım	yıldırım	yıldırım	ýyldyrym
endi	emdi	am	inci	indi	şindi	şimdi	indi
tüs	çüş	künoʰrta	öyle	günorta	üülen	öğle	öýle
tüsten burın	çüstin burun	künoʰrtadan porn	goşlux	quşluq	kuşluk	kuşluk	guşluk

Konuşanların dağılımı

Dil	Konuşan sayısı	Konuşulan ülkeler ve konuşan sayısı
Türkçe	88 milyon	Türkiye, 77 milyon Balkanlar, 1.9 milyon Bulgaristan, 566.408 Kuzey Kıbrıs, 265.000 Rusya, 800.000, Almanya, 4,5 milyon Avrupa Birliği (Batı ve orta) 4.000.000 Irak, 2.500.000 Suriye, 800.000~1.800.000
Gagavuzca	140.000	Moldova, 114.000 Ukrayna, 20.000 Bulgaristan, 10.000^[5]
Azerice (Azerbaycan Türkçesi)	23 milyon^[6]	İran, 10,9 milyon^[7] Azerbaycan, 9 milyon Türkiye, 500.000 Rusya, 2 milyon^{[kaynak belirtilmeli]} Gürcistan, 500.000^[8]
Türkmence	11.2 milyon	Türkmenistan, 6,1 milyon İran, 2 milyon Afganistan, 3 milyon Özbekistan, 250.000^[9]
Horasanca	886.000	İran (Horasan)^[10]
Kaşgayca	1.500.000	İran (Fars, Huzistan)^[11]
Aynallu	7.000	İran (Merkezi, Erdebil ve Zencan)
Afşarca	30.000	Afganistan (Kabil, Herat), Kuzeydoğu-İran
Salarca	70.000	Çin, (Qinghai ve Gansu)^[12]
Toplam	~121.000.000

Notlar

^ Azerice, Glottolog gibi bazı kaynaklarda Salçukça ile beraber Batı grubu yerine "Orta Oğuz dilleri" adlı farklı bir kola yerleştirilir.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

^ Zeynep,KORKMAZ,"OĞUZ TÜRKÇESİNİN TARİHÎ GELİŞME SÜREÇLERİ VE DİVANU LÛGAT-İT-TÜRK^{[ölü/kırık bağlantı]}",Türkoloji Makaleleri 31 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ Glottolog'da Modern Azeric 24 Şubat 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. girdisi.
^ Баскаков, Н. А. Тюркские языки, Москва 1960, с. 126-131.
^ Dwyer, Arienne M. (1998). "the Turkic Stratigraphy of Salar: An Oghuz in Chagatay Clothes?". Turkic Languages (İngilizce). Harrassowitz Verlag: 49-83.
^ Lewis, M. Paul, (Ed.) (2009). "Language Family Trees: Altaic, Turkic, Southern, Turkish". Ethnologue: Languages of the World. Dallas, TX: SIL International. 19 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Nisan 2011.
^ Azerbaijani, Ethnologue (21. baskı, 2018) North Azerbaijani, Ethnologue (21. baskı, 2018) South Azerbaijani, Ethnologue (21. baskı, 2018) Salchuq, Ethnologue (21. baskı, 2018) Qashqai, Ethnologue (21. baskı, 2018)
^ Ethnologue'da Güney Azerbaycanca maddesi
^ Azerbaijani at Ethnologue (21st ed., 2018) North Azerbaijani at Ethnologue (21st ed., 2018) South Azerbaijani at Ethnologue (21st ed., 2018) Salchuq at Ethnologue (21st ed., 2018) Qashqai at Ethnologue (21st ed., 2018)
^ Turkmen at Ethnologue (21st ed., 2018)
^ "Khorasani Turkish - Ethnologue". 6 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mart 2019.
^ http://www.ethnologue.com/language/qxq%7Cwebsite=Ethnologue}}
^ Ethnologue.com :report for language code:slr 18 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Heinz F. Wendt: Fischer Lexikon Sprachen, 1961 (ISBN 3-596-24561-3)

[2] Azerice, Glottolog gibi bazı kaynaklarda Salçukça ile beraber Batı grubu yerine "Orta Oğuz dilleri" adlı farklı bir kola yerleştirilir.

[1] Zeynep,KORKMAZ,"OĞUZ TÜRKÇESİNİN TARİHÎ GELİŞME SÜREÇLERİ VE DİVANU LÛGAT-İT-TÜRK^{[ölü/kırık bağlantı]}",Türkoloji Makaleleri 31 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[3] Glottolog'da Modern Azeric 24 Şubat 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. girdisi.

[4] Баскаков, Н. А. Тюркские языки, Москва 1960, с. 126-131.

[5] Dwyer, Arienne M. (1998). "the Turkic Stratigraphy of Salar: An Oghuz in Chagatay Clothes?". Turkic Languages (İngilizce). Harrassowitz Verlag: 49-83.

[6] Lewis, M. Paul, (Ed.) (2009). "Language Family Trees: Altaic, Turkic, Southern, Turkish". Ethnologue: Languages of the World. Dallas, TX: SIL International. 19 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Nisan 2011.

[7] Azerbaijani, Ethnologue (21. baskı, 2018) North Azerbaijani, Ethnologue (21. baskı, 2018) South Azerbaijani, Ethnologue (21. baskı, 2018) Salchuq, Ethnologue (21. baskı, 2018) Qashqai, Ethnologue (21. baskı, 2018)

[8] Ethnologue'da Güney Azerbaycanca maddesi

[9] Azerbaijani at Ethnologue (21st ed., 2018) North Azerbaijani at Ethnologue (21st ed., 2018) South Azerbaijani at Ethnologue (21st ed., 2018) Salchuq at Ethnologue (21st ed., 2018) Qashqai at Ethnologue (21st ed., 2018)

[10] Turkmen at Ethnologue (21st ed., 2018)

[11] "Khorasani Turkish - Ethnologue". 6 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mart 2019.

[12] ttp://www.ethnologue.com/language/qxq%7Cwebsite=Ethnologue}}

[report_for_language_code:slr-13] Ethnologue.com :report for language code:slr 18 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[1]

[n 1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

Oğuz
Coğrafi dağılım
Sınıflandırma	Türk dilleri Şaz Türkçesi Oğuz
Alt bölümler	Doğu grubu Batı grubu Güney grubu Orta grubu Salarca