Mustafa Mümin Aksoy
Mustafa Mümin Aksoy (1892, İzmir - 24 Ocak 1948, İzmir), "Gavûr Mümin" lakabıyla da tanınan Türk asker ve casus.[1] İzmir'de varlıklı bir aile olan Osmanzadelerden Osmanzade İbrahim Bey'in oğlu, eski İzmir Belediye Başkanı Hacı Hasan Bey'in yeğeni[2] ve eski millî futbolcu Lütfü Aksoy'un dayısıdır.[3]
| Mustafa Mümin Aksoy | |
|---|---|
 | |
| Lakabı | Gâvur Mümin |
| Doğum | Mustafa Mümin 1892 İzmir, Aydın Vilayeti, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 24 Ocak 1948 (56 yaşında) İzmir, Türkiye |
| Defin yeri | Eski Balçova Mezarlığı |
| Bağlılığı |  Osmanlı İmparatorluğu Türkiye |
| Hizmet yılları | 1911-1948 |
| Rütbesi | Albay |
| Çatışma/savaşları | Balkan Savaşı I. Dünya Savaşı Çanakkale Savaşı Türk Kurtuluş Savaşı |
| Ödülleri |   |
Askerî kariyeri
değiştir1911 yılında Beylerbeyi Yedek Subay Okulundan mülâzım-ı sânî (teğmen) olarak mezun olduktan sonra[4] Balkan Savaşı'na katılmış, Edirne ve Çatalca'da görev almıştır. Daha sonra Çanakkale Savaşı ve Türk Kurtuluş Savaşı Doğu Cephesi'nde görev aldı. İzmir'in İşgali'nden önce 1920 yılına kadar İzmir Jandarma Alay Komutanlığı görevinde bulundu.[4] Yunan işgallerine karşı İzmir ve çevresinde örgütlenen Türk istihbarat teşkilatında görev aldı ve önemli faaliyetlerde bulundu. Mustafa Mümin'in Kuvayımilliye lehinde istihbarat faaliyetleri yönettiği dönemde, dayısı Hacı Hasan Paşa işgalci Yunan yönetimiyle uyum içinde çalışmış,[2] hatta bunun için maaşı beş kat arttırılmıştı.[2] Dayısının da yardımıyla İzmir'de görevini sürdürmüş ve işgalci Yunan güçleri lehine çalışan Türk subayı gibi görünmüş, Yunan Yüksek Komiseri Steryadis ve İşgal Kuvvetleri Komutanı Zafirios'un güvenini kazanmış, dönemin Türk sosyal yaşamında yeri olmayan şapka takmıştır. Bunlardan ötürü çevresinde kendisine Gâvur, Kirye[1][5] ve Hain Mümin lakapları takılmıştır.[4] Ancak o dönem İzmir halkı tarafından vatan haini olarak görülen Mustafa Mümin, tüm bunları Yunan İşgal Kuvvetleri Karargâhından aldığı istihbarat raporlarını Ankara Hükûmeti'ne ulaştırmak için yapmıştır.
Teğmen Mustafa Mümin'in Büyük Taarruz öncesi Ankara Hükûmetine istihbarat topladığı Mustafa Mümin'in yeğeni Naci Sadullah Danış'ın aktardığına göre,Türk milli istihbaratın Ankara'daki merkezine sızmış Alaşehirli bir kişinin -bir Girit muhacirinin- Yunan Kuvvetlerine ihbar etmesi üzerine yakalanmış ve tutuklanarak Palamadi Cezaevi'ne gönderilmiştir. Mudanya Ateşkes Antlaşması'ndan sonra Palya İstratona Cezaevi'ne, bir süre sonra da Lusiya Esir Kampı'na gönderilmiş, Türk Kurtuluş Savaşı'nın kazanılmasından sonra Türkiye ile Yunanistan arasında yapılan esir mübadelesinin ardından Yunan Başkomutanı Nikolaos Trikupis'e karşılık 5 Nisan 1923 tarihinde Türkiye'ye dönmüştür.[4][6] Türkiye'ye döndüğünde bazı kesimler ona "Türk Lavrens'i" lakabını takmıştır. Yeğeni Lütfü Aksoy, dayısının kendisine “Türk Lavrens'i” denmesine çok kızdığını belirtmiş ve dayısının şunları dediğini aktarmıştır:[7]
“Ben bir Lavrens sayılmayı şeref değil zül addederim. Zira Lavrens sömürgecilik için, yani İngiliz kapitalistleri için çalıştı, bu yönde casus olarak ayrılıkçılık yaptı. Bense casusluğumu kendi memleketimin milli kurtuluş kavgası hesabına yaptım. Lavrens o adi hizmeti yaparken altınlarla oynuyordu. Bense bütün kavgalarıma tek sermaye olarak kendi başımı koydum. Beni Lavrens'a benzetmeyiniz, bu bana vatan hizmeti görürken kazandığım nefret kadar, haksız hakaret olur.”
Ölümü
değiştirSoyadı Kanunu sonrası "Aksoy" soyadını alan Mustafa Mümin, nişanlısı Muhsine ile evlenemeden[4] albay rütbesiyle tayin olduğu Hakkâri'ye giderken zatürreye yakalanmış, daha sonra vereme dönüşen hastalık sonucu 24 Ocak 1948'de hayatını kaybetmiştir. Mezarı Eski Balçova Mezarlığı'ndadır.[8] Ölümünden yıllar sonra, 23 Haziran 1957 yılında yayımlanan Cumhuriyet gazetesinde, Cemalettin Saraçoğlu tarafından "Türk Lavrens'i Teğmen Mümin Beyin maceraları" başlığını taşıyan ve görevdeyken yaptıklarının anlatıldığı bir yazı yazılmıştır.[5]
Popüler kültürdeki yeri
değiştirMillî Mücadele sırasındaki göreviyle, 2016-2018 yılları arasında Kanal D'de yayımlanan Vatanım Sensin dizisindeki Miralay Cevdet karakterine esin kaynağı olmuştur.[3]
Kaynakça
değiştir- ^ a b Ayşe Hür (4 Mayıs 2014). "'İstiklal Savaşı'nın iki casusu: Gavûr Mümin ve Mustafa Sagir". Radikal. 11 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2017.
- ^ a b c Sabri Yetkin (14 Mart 2014). "İşgal yıllarında İzmir Belediyesi". Dünden Bugüne. Milliyet. 12 Aralık 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2017.
- ^ a b "Vatanım Sensin dizisinde hayatı 'işlenen' Gavur Mümin'in sır perdesini aralıyoruz…". Sözcü. 23 Şubat 2017. 23 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b c d e Ahmet Akyol (24 Şubat 2017). "Gavûr Mümin". ahmetakyol.com. 4 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2017.
- ^ a b "Cumhuriyet gazetesi arşivi". egazete.cumhuriyet.com.tr. Cumhuriyet gazetesi. 23 Haziran 1957. 23 Kasım 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Kasım 2024.
- ^ Çağdaş Bayraktar (22 Ekim 2021). "Yaşar Aksoy: 'Gâvur Mümin, direnişin 'hain' damgalı kahramanı!'". Cumhuriyet. 21 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Vatanım Sensin dizisinde hayatı 'işlenen' Gavur Mümin'in sır perdesini aralıyoruz…". Sözcü gazetesi. 28 Şubat 2017. 24 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Kasım 2024.
- ^ ""Gavur Mümin"in Mezarı". akadhaber.com. 20 Haziran 2017. 26 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi.