Mahmut Esat Bozkurt
Mahmut Esat Bozkurt (1892; Kuşadası, Aydın Vilayeti - 21 Aralık 1943; İstanbul), Atatürk'ün yakın çalışma arkadaşlarından ve Türkiye'de hukuki temellerinin atılmasında katkılarda bulunmuş Türk devlet adamıdır.[1]
| Mahmut Esat Bozkurt | |
|---|---|
.jpg)
| |
| Türkiye Adalet Bakanı | |
| Görev süresi 22 Kasım 1924 - 27 Eylül 1930 | |
| Başbakan | İsmet İnönü |
| Yerine geldiği | Mustafa Necati Uğural |
| Yerine gelen | Yusuf Kemal Tengirşenk |
| TBMM İktisat Vekili | |
| Görev süresi 12 Temmuz 1922 - 24 Eylül 1923 | |
| TBMM Reisi | Mustafa Kemal Atatürk |
| Yerine geldiği | Hasan Saka |
| Yerine gelen | Hasan Saka |
| Türkiye Büyük Millet Meclisi 1., 2., 3., 4., 5., 6. ve 7. Dönem Milletvekili | |
| Görev süresi 23 Nisan 1920 - 21 Aralık 1943 | |
| Seçim bölgesi | 1920 - İzmir 1923 - İzmir 1927 - İzmir 1931 - İzmir 1935 - İzmir 1939 - İzmir 1943 - İzmir |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | 1892 Kuşadası, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 21 Aralık 1943 (51 yaşında) İstanbul, Türkiye |
| Partisi | Cumhuriyet Halk Partisi (1923-1943) |
| Çocuk(lar) |
|
| Bitirdiği okul | İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi |
| Ödülleri | 
|
Erken dönem hayatı
değiştir
1892 yılında o dönemde İzmir'e bağlı bir kaza olan Kuşadası'nda doğdu. Babası Kuşadası'nın ileri gelen ailelerinden Hacımahmutoğulları'ndan Hasan Bey'dir. İki yıl İzmir İdadisi'nde okuduktan sonra, II. Abdülhamid yönetimine karşı mücadeleye katılan dayısı Ubeydullah Efendi ile birlikte İstanbul'a gitti.
1911 yılında İstanbul Hukuk Mektebi'nden mezun oldu. İsviçre'de Lozan ve Fribourg üniversitelerinde öğrenim gördü ve kapitülasyonlar konusunda doktora yaptı. İzmir'in Yunanlar tarafından işgalinden sonra Türk Kurtuluş Savaşı'na katılmak üzere yurda döndü ve Ege Bölgesi'nde Kuvâ-yi Milliye teşkilatının içinde yer alarak önemli yararlıklar gösterdi.
Meclis yılları
değiştirTBMM 1. Dönem İzmir mebusu olarak Meclise girdi. Mecliste Anayasa Komisyonu ve Dışişleri Komisyonu'nda çalıştı. 12 Temmuz 1922 tarihinde Rauf Orbay'ın başkanı olduğu IV. İcra Vekilleri Heyeti'nde İktisat Vekilliği'ne seçildi. Bu görevini 4 Ağustos 1923 tarihine kadar sürdürdü.
11 Ağustos 1923 tarihinde başlayan TBMM 2. Dönem'de tekrar İzmir milletvekili seçildi. 14 Ağustos 1923 tarihinde Ali Fethi Okyar'ın başkanlığında kurulan V. İcra Vekilleri Heyeti'nde, TBMM tarafından ikinci kez İktisat Vekilliği'ne seçildi. Bu görevini 27 Kasım 1923 tarihine kadar sürdürdü.
İktisat Vekilliği döneminde Türkiye Köy Bankaları Kanunu Projesi, kooperatif imkanlarına olanak tanıyan İstihsal ve Alım Satım Ortaklık Nizamname Nümunesi, İzmir İktisat Kongresi'nin toplanması, Mesai Kanunu, Karl Marx'ın Kapital isimli eserinin Türkçeye çevirisi gibi faaliyetlerle ilgilenmiştir.[2]
20 Nisan 1924 tarihinde kabul edilen Teşkilat-ı Esasiye Kanunu'nun hazırlayan komisyonda görev aldı. 22 Kasım 1924 tarihinde Ali Fethi Okyar Hükûmeti'nde Adliye Vekili olarak görevlendirildi. 5 Kasım 1925 tarihinde Ankara Hukuk Mektebi'nin açılmasında büyük payı oldu.
3. ve 4. İsmet İnönü Hükûmetleri'nde de Adliye Vekili olarak görev yaptı.
Adliye Vekilliği döneminde 17 Şubat 1926 tarihinde Türk Medeni Kanunu, 1 Mart 1926 tarihinde Türk Ceza Kanunu, 19 Nisan 1926 tarihinde Kabotaj Kanunu, 22 Nisan 1926 tarihinde Türk Borçlar Kanunu, 29 Mayıs 1926 tarihinde Türk Ticaret Kanunu, 18 Haziran 1926 tarihinde Türk Hukuk Muhakemeleri Usulü Kanunu gibi Türk hukuk sisteminin temel yasaları hazırlanarak yürürlüğe girdi.
Cumhuriyet tarihinde Bozkurt-Lotus vakası olarak adlandırılan, Bozkurt adlı Türk gemisiyle Lotus adlı Fransız gemisinin 2 Ağustos 1926 tarihinde Ege Denizi'de çarpışması nedeniyle iki ülke arasında çıkan anlaşmazlıkta Türkiye Cumhuriyeti Hükûmeti'ni Lahey Uluslararası Adalet Divanı'nda temsil etti.[3][4] Bu dava, tarihçiler tarafından Türk hukukunun ve adalet örgütünün kapitülasyonlar dönemini geride bırakarak insan ve egemenlik haklarına dayalı çağdaş hukuk düzeyine yükseldiğinin bir simgesi olarak değerlendirilmektedir.[5]
1934 yılında Soyadı Kanunu'nun yürürlüğe girmesiyle Mustafa Kemal Atatürk tarafından 'Bozkurt' soyadı verildi. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi ve Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi'nde Anayasa ve Devletler Hukuku profesörlüğü de yaptı.
1935 yılında Mason Locaları'nın kapatılmasında büyük rolü vardır.
Görüşleri
değiştir18 Eylül 1930'da Ödemiş'te, Serbest Cumhuriyet Fırkası'nın muhalefetine karşı Cumhuriyet Halk Fırkası'nı savunmak adına yaptığı konuşmasında söylediği sözler tartışma konusu olmuştur:[6][7]
Cumhuriyet Halk Fırkası'ndanım. Çünkü bu fırka bugüne kadar yaptıklarıyla Türk milletine mevkiini iade etti. Benim fikrim, kanaatim şudur ki; dost da, düşman da dinlesin ki, bu memleketin efendisi Türk'tür. Öz Türk olmayanların Türk vatanında bir hakkı vardır, o da hizmetçi olmaktır, köle olmaktır. Dünyanın en hür memleketindeyiz. Bunun adına Türkiye diyorlar. Mebusunuzun samimi kanaatini söylemesi için bundan daha müsait yer bulunamazdı. Onun için duygularımı saklamayacağım. Ben Cumhuriyet Halk Fırkası'ndanım.
— Mahmut Esat Bozkurt
Bu sözlere gelen eleştiriler üzerine Bozkurt, 21 Eylül 1930'da Akşam gazetesine şu demeci verdi:[8]
Ben, Ödemiş nutkunda bu milletin efendisi Türklerdir, öz Türk olmayanların hakkı hizmetçiliktir, köleliktir demekle misafirlerimiz olan ecnebileri kastetmedim. Esasen bir memleketin dahili siyasi münakaşalarında yabancıların yeri yoktur ve olamaz. Bu hak, vatan evlatlarına aittir. Benim kastım Teşkilat-ı Esasiye mucibince Türk olup hâlâ Türk'ten başka milliyet iddia edenler varsa onlardır. Türk harsini (kültürünü) samimi kabul edip de Türk'üm diyene sözüm yoktur.
— Mahmut Esat Bozkurt
Ölümü
değiştir21 Aralık 1943 tarihinde beyin kanaması sonucu İstanbul'da öldü.[9] Mezarı İzmir ili Selçuk ilçesinde özel bir mezarlıktadır.
Başlıca eserleri
değiştir- Lotus Davasında Türkiye-Fransa Müdafaaları (1927)
- Masonlar Dinleyiniz! (1932)
- Liberallik Masalı (1932)
- Türk İhtilalinde Vatan Müdafaası (1934)
- Türk Köylü ve İşçilerinin Hakları (1939)
- Devletlerarası Hak (1940)
- Atatürk İhtilali (1940)
- Aksak Timur'un Devlet Politikası (1943)
Kaynakça
değiştir- ^ "Mahmut Esat Bozkurt (1892-1943)". Şaduman HALICI. Atatürk Ansiklopedisi. 26 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ekim 2024.
- ^ Gödekli, Mehmet (2017). "ANAYASACILIK EKSENİNDE NEVİ ŞAHSINA MÜNHASIR BİR DÜŞÜN VE DEVLET ADAMI: "KEMALİZM İDEOLOGU" MAHMUT ESAT BOZKURT". İstanbul Hukuk Mecmuası cilt.75. s. 543-601. 26 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2024.
- ^ BARDAKÇI, Murat (20 Şubat 2005). "Mahmut Esat Bozkurt, 35'indeyken Lahey'de Fransızlar'ı fena devirmişti". www.hurriyet.com.tr. 22 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ekim 2024.
- ^ "Kişisel Bilgi". 7 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Ersaydı, Alper (Ocak-Nisan 2010). "Bozkurt-Lotus Davası ve Genç Türkiye'nin Hukuksal Yetkinliği". Tarih Okulu. 1 (6). ss. 33-43.
- ^ "19 Eylül 1930 Tarihli Hakimiyet-i Milliye Gazetesi Sayfa 3". www.gastearsivi.com. 4 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ekim 2023.
- ^ "19 Eylül 1930 Tarihli Vakit Gazetesi Sayfa 3". www.gastearsivi.com. 6 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ekim 2023.
- ^ "22 Eylül 1930 Tarihli Akşam Gazetesi Sayfa 2". www.gastearsivi.com. 6 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ekim 2023.
- ^ Yamakoğlu, Cihan (1987). M. Esat Bozkurt. Türk Büyükleri Dizisi: 59. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. s. 43. ISBN 975-17-0032-9.
Konuyla ilgili yayınlar
değiştir- Hakkı Uyar, Mahmut Esat Bozkurt Sol Milliyetçi Bir Türk Aydını 1892- 1943, Büke Yayınları, 2000.
- Halıcı, Şaduman (2004). Yeni Türkiye Devleti'nin Yapılanmasında Mahmut Esat Bozkurt (1892-1943) (PDF) (Doktora). Anadolu Üniversitesi.
Dış bağlantılar
değiştir
Vikisöz'de Mahmut Esat Bozkurt ile ilgili sözler mevcuttur.
| Siyasi görevi | ||
|---|---|---|
| Önce gelen: Mustafa Necati Uğural |
Türkiye Adalet Bakanı 22 Kasım 1924 - 27 Eylül 1930 |
Sonra gelen: Yusuf Kemal Tengirşenk |
| Önce gelen: Hasan Saka |
TBMM İktisat Vekili 12 Temmuz 1922 - 24 Eylül 1923 |
Sonra gelen: Hasan Saka |