Mahmud Beyazidi
Mahmud Beyazidi (Kürtçe Mehmûdê Bazîdî, 1797 Doğubayazıt, Ağrı - 1863 Erzurum) Kürt tarihçisi, İslam âlimi ve Kürdolog.[1][2]
| Mahmud Beyazidi | |
|---|---|
| Doğumu | Mele Mehmûdê Bazîdî 1797 Ağrı, Doğubeyazit |
| Ölümü | 1863 Erzurum |
| Milliyeti | Kürt |
| Çağı | 19. Yüzyıl |
| Bölgesi | Doğu Anadolu Bölgesi |
| Okulu | Medrese |
| İlgi alanları | Kürt Tarihi, Kürt Kültürü |
Etkilendikleri | |
Etkiledikleri | |
Eğitimi
değiştirMahmud Beyazidi 1797'de Ağrı'nın Doğubayazıt ilçesinde doğmuştur. İlk dinî öğrenimini Kürt medreselerinde başladıktan sonra tahsilini Tebriz'de tamamlamıştır. Başta Kürtçe olmak üzere Farsça, Arapça ve Türkçe bilgisini geliştirdi, bu dillerin edebiyatlarına vakıf oldu. Bölgedeki bazı yerlerde imamlık ve müderrislik yaptırmıştır. Daha sonra memleketi Bayazıt'a dönerek medreselerde ders vermiştir.
Kürtçe çalışmaları
değiştirMahmud Beyazidi Kürt dili, edebiyatı, tarihi, etnolojisi ve kültürü ile eserler yazmıştır. 19. yüzyıl'ın Kürt rönesans öncülerinden biri olmuştur. Çünkü Kürt edebiyatında düz yazıyla ilk metin yazan kişi Mahmud Beyazidi'dir. Kürtçe nesirin temeli onun eliyle atıldı. Mahmud Beyazidi denemeleri ve ansiklopedik yazılarıyla Kürt edebiyatı'nın yönünü değiştirip Kürt edebiyata yeni bir tarz getirdi ve nesirle yeni bir süreci başlattı. Çünkü Mahmud Beyazidi'ye kadar Kürt edebiyat tarihi sadece şiir'den oluşurken onun çalışmalarıyla birlikte, artık şiir yerini nesir'e bırakmıştır.[3]
Mahmud Beyazidi Doğu'nun il ve ilçelerini gezip Kürtlerin örf ve adetlerini içeren Adat û Rusûmatnameyê Ekradiye (Kürtletin Örf ve Adetleri) adında kitap yazdı. Kürtlerin örf ve adetleri ismini taşıyan bu eser, dönemin Erzurum Rus Konsolosu Aleksandr Jaba'nın desteğiyle Mahmud Beyazidi tarafından yazılmıştır. Bu eser, Kürtlerin örf ve adetlerine dair yazılmış bir eser olarak kendi alanında ilktir ve büyük bir tarihi öneme sahiptir.[4]
Eser'in el yazmaları Aleksandr Auguste Jaba (1801-1894) tarafından korunmuş olup onun sayesinde günümüze kadar ulaşmıştır. Eserin daha sonra çeşitli baskı ve tercümeleri yayınlanmıştır. Bu eser, "Kürtlerin Örf ve Adetleri" ismiyle Abdullah Babekir Pişdari tarafından 1998 yılında Türkçeye de çevrilmiştir.[5] 2010'da Ziya Avcı tarafından hazırlanan kitap,[6] 2012'de yazar ve araştırmacı Jan Dost tarafından yayına hazırlanmış ve notlandırılmış, Arapça harflerle yazılmış orijinal metinle birlikte yayınlanmıştır.[7]
Aleksandr Jaba, Mahmud Beyezidî sayesinde elde ettiği kırk dördü Kürtçe, dördü Fransızca, üçü Farsça ve üç tane de Türkçe yazmadan oluşan koleksiyonundaki Kürt dili ve edebiyatına dair pek çok hikâye ve deyimi Recueil de notices et récits kourdes: (Camiayê Risaleyan û Hikâyetan bi-Zimanê Kurmancî) adlı eserinde yayımlamıştır. Jaba'nın da bu çalışmaları sayesinde pek çok doğu bilimcisi Kürt tarihi ve edebiyatı konusunda bilgi sahibi olmuşlardır.
Eserleri
değiştir- Adat û Rusumatnameê Ekradiye (Kürtlerin Adetleri)[8]
- Kîtaba Tewarîxê Cedîdê Kurdistan (Yeni Kürdistan'ın Tarihi Kitabı)
- Cami'iyê Risaleyan û Hikâyetan (Çirok ve Kürt kültürü'nün yazıldığı eser)
- Leylî u Mecnûn
- Tercume-i Darb-î Meselane bi-Ziman-i Kurmancî
- Risale-i Tuhihfetü'l-illân (nihlân) fî ziman-i Kurdan
Mahmud Beyazidi ayrıca Şerefhan Bitlisi'nin Farsça kaleme aldığı Şerefname adlı kitabını 1858 yılında Tevarîxî Qedîmî Kurdistan (Kürdistan'ın Kadim Tarihi) adıyla ilk kez Kürtçeye çevirmiştir.[9]
Kaynakça
değiştir- ^ "Arşivlenmiş kopya". 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2015.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2015.
- ^ Mela Mehmûdê Beyazîdî, Adat û Rusûmatnameê Ekradiye, Jan Dost, s. 102, Nûbihar, İstanbul, 2010.
- ^ http://krd.riataza.com/2016/11/11/mela-mehmude-bazidi-u-adat-u-rusumatnameye-ekradiye/ [yalın URL]
- ^ Mella Mahmude Beyazıdi, Kürtlerin Örf ve Adetleri, Çeviren: Abdullah Babekir Pişdari, Peri Yayınları, İstanbul 1998, 72 sayfa.
- ^ Mela Mehmudê Bazîdî, Adat û Rusûtnameyê Ekradiye, Lîs Yayınları, Hazırlayan: Ziya Avci, 2010, 92 sayfa.
- ^ Mela Mehmûdê Bayezîdî, Adat û Rusumatnameê Ekradiye, Hazırlayan: Jan Dost, Nûbihar Yayınları, İstanbul 2012, 392 sayfa.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 26 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2015.
- ^ Kawa Nemir, "Kürtçe ve Çeviri", Kurdilit 21 Ocak 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (erişim: 28.04.2022)