Vikipedi

Kurtalan

Siirt'in ilçesi

Kurtalan (Kürtçe: Misircê), Siirt ilinin bir ilçesidir.

Kurtalan
İlçe
Şehrin genel görünümü (Ağustos 2020)
Şehrin genel görünümü (Ağustos 2020)
Türkiye'de yeri
Türkiye'de yeri
Harita
İlçe sınırları haritası
ÜlkeTürkiye
İlSiirt
Coğrafi bölgeGüneydoğu Anadolu Bölgesi
İdare
 • KaymakamSamet Serin
 • Belediye başkanıAli Rıza Bingöl (DEM Parti)
Yüzölçümü
 • Toplam669.25 km²
Rakım630 m
Nüfus
 (2018)
 • Toplam59.647
 • Kır
24,823
 • Şehir
35.914
Zaman dilimiUTC+03.00 (TSİ)
Posta kodu56500
İl alan kodu484
İl plaka kodu56
Resmî site
Belediye

Tarihçe

değiştir

İlçe topraklarında eski medeniyetlere ait yerleşim kalıntıları (Erzen, Zokarno ve Bemheri gibi) olmasına rağmen, ilçenin tarihi hakkında net bilgiler mevcut değildir. Tarihi kayıtlara göre 16. yüzyıl başlarında Şerefhan Beyliği toprakları içinde kalan yöre, 1514 Çaldıran Muharebesi'nden sonra Osmanlı topraklarına katılmıştır. Bugün ilçe merkezi olan Kurtalan şehrinin tarihi, idari bakımdan pek eskiye dayanmamaktadır ancak bölgenin yerleşim olarak çok eski tarihlerden bu yana varlığını koruduğu bilinmektedir. Günümüzden 150 yıl kadar önce, Oyacık (Teylan) Köyü'nün Gedikbaşı (Batasê) mezrasında ikamet eden Malâ Faro aşiretinin üyeleri tarafından kurulduğu sanılmaktadır. Bilinmeyen bir nedenle köylerinden göç eden birkaç aile Zengan Tepesi'nin eteğindeki derenin her iki yakasına yerleşerek bugünkü Kurtalan ilçe merkezinin temeli olan Misriç Köyü'nü (Misircê) kurdukları söylenir.

Osmanlı Devleti zamanında Misriç Köyü'nün de içinde bulunduğu yöre "Garzan" olarak bilinmekteydi. Garzan, Siirt vilayetinin bir ilçesi durumundaydı. İlçe merkezinin yeri çeşitli nedenlerle birkaç defa değiştirilmiştir. 1904 yılında Beşpınar (Alenz) Köyü'ne taşınan ilçe merkezi, bir yıl sonra bilinmeyen bir nedenle Beykent Köyü'ne, daha sonra Kayabağlar (Zokeydê) Köyü'ne, oradan da Saipbeyli (Beybo) köyüne ve daha sonra da Garzan beylerinin etkisiyle Yanarsu (Zok) köyüne taşınmıştır. 1938 yılına kadar Zok köyünde bulunan ilçe merkezi, Zok köyünün diğer köylere uzaklığı, merkezi konumda olmayışı ve Demiryolu yapımı neticesiyle, bu yolun son durağı haline gelen Misriç Köyü'ne taşınma isteği gibi nedenlerden dolayı, 1 Haziran 1938 tarihinde çıkarılan bir kanunla ilçe merkezinin Misriç'e taşınması ve ilçe merkezi ile idari yapının adının "Kurtalan" olarak değiştirilmesi kabul edilmiştir. Aynı kanunda eski ilçe merkezi olan Zok köyünün adının Yanarsu olarak değiştirilmesi ve buranın Kurtalan ilçesine bağlı bucak merkezi haline getirilmesi de kararlaştırılmıştır. Böylece ilçe merkezi 1944 yılında fiilen Kurtalan'a taşınmış oldu.[1]

Bozhöyük (Siirt/Kurtalan): Çağdaş Bozhöyük Köyü, Bakır Çağı'ndan kalma bir yerleşiminin üzerine kurularak altında kalan yaklaşık 7000 yıllık kültür katmanları tahrip edilmiştir.

Çayırlı (Siirt/Kurtalan): İlk olarak Bakır Çağı'nda yerleşilen höyük günümüzde de iskan edilmektedir. Çayırlı köyünün evleri, yerleşimin neredeyse tüm yamaçlarını kaplamıştır. Höyüğün batısı ise oldukça dik bir yamaç olduğu için, imar faaliyetleri bu alanda sürdürülememiştir. Höyük üzerinde, evlerin su ihtiyacını karşılamak için köy hizmetlerinin yaptırdığı bir su deposu, yol ve iki adet telefon direği mevcuttur.

Kültürü

değiştir

Tarihsel, kültürel ve sosyolojik olarak, medeniyetin beşiği olarak bilinen Mezopotamya'nın nadide bir kentidir Kurtalan. Kurtalan halkı misafirperverliğiyle övülür. İlçenin gelenek ve görenekleri yörede yaygın olan kültürden esinlenmiştir. Kök boyalı Kurtalan kilimleri meşhurdur.

Coğrafi konumu

değiştir

Kurtalan ilçesi, ülkenin yedi coğrafi bölgesinden biri olan Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin, Dicle Bölümü'nde yer alır. İdari bakımdan Siirt ilinin bir ilçesi statüsünde olan Kurtalan'ın doğusunda Siirt Merkez ilçe, batısında Beşiri ilçesi, güneybatısında Hasankeyf ilçesi, kuzeyinde ise Baykan ilçesi bulunmaktadır. Haydarpaşa-Kurtalan demiryolu hattının son istasyonu durumundaki ilçe merkezi, Siirt'i Batman'a ve dolayısıyla Diyarbakır'a bağlayan kara yolunun da üzerinde bulunur.

Nüfus

değiştir

669.25 km² yüz ölçüme sahip olan ilçede, 2023 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi sonuçlarına göre 62.232 kişi sayılmıştı. Bir önceki yıla göre 1.943 kişi artış ile %3.22 oranında nüfus artışı olmuştur. Toplam nüfusun 38.165'i ilçe merkezinde, geri kalan 24.068'i ise köy ve kasabalarda yaşamaktadır. Köy ve kasaba nüfusu gittikçe düşmektedir. İlçe merkezi ise çevre köy ve mezralardan aldığı göç ve gelişmekte olan bir ilçe olması nedeniyle hizmet sektörlerinde yapılan memur atamaları ile nüfusu artmaktadır. Son yıllarda tekstil sektörünün canlanmasının yanı sıra irili ufaklı işyerleri de istihdama yönelik önemli gelişmeler olmuştur. Bu yöndeki değişimler nüfus artışının ilçe merkezinde olmasını sağlamaktadır. Özellikle yaz aylarında Marmaris başta olmak üzere turizm bölgelerinde mevsimlik çalışan gençler, Ekim ayından itibaren ilçeye dönerek yaz ve kış aylarındaki nüfus farkını oluşturmaktadır.

Coğrafi Yapısı

İlçe arazisi, umumiyetle dalgalı, arızalı, çıplak sırtlarla vadilerden; yer yer genişçe düzlüklerden ibarettir. Kaynağını Sason Dağlarından alan Garzan Çayı ve kolları, geniş vadileri sulu tarıma uygun alanları teşkil eder. Güneyde Beşiri ilçesi ile doğal sınırı teşkil eden iki önemli yükselti vardır: Biri 1530 m yüksekliğindeki Dilek Tepesi (Kozdağ), öbürü ise 1050 m rakımlı Garzan Dağıdır. Garzan Çayı, Başur ve Reşan Çayları Kurtalan'ın önemli akarsularıdır. Reşan Çayı ve Garzan Çayı, Çattepe Köyü yakınlarında birleşmektedir. Ekinli ve Yayıklı Köylerinde birer sulama göleti bulunmaktadır.

Yazların sıcak ve kurak kışların nispeten ılık geçtiği ilçede en fazla yağış ilkbahar mevsiminde düşmektedir. Yağışların genellikle yağmur şeklinde olduğu ilçede kışın kar yağışları da görülmektedir. Karın yerde kalma süresi 20 günü aşmamaktadır. Bugüne kadarki en düşük kış sıcaklığı -18.5 derece, en yüksek kış sıcaklığı 19,5 derece, en düşük yaz sıcaklığı 5,5 derece ve en yüksek yaz sıcaklığı 43,5 derece olarak ölçülmüştür. Sıcaklığın çok yüksek değerlerde seyrettiği yaz aylarında, buharlaşmanın da şiddetine bağlı olarak kuraklık görülmektedir. İnsanlar temel ihtiyaçları için gerekli olan suyu bile çok zor temin etmektedir. Kurtalan'ın içinde bulunduğu alanın 400-500 metre derinliğe kadar dolgu olması yüzünden yağışla gelen suyun dibe sızması ve suyu tutacak ormanların olmayışı kuraklığı arttıran diğer nedenlerdendir.

Eğitim ve kültür

değiştir

Kurtalan'da 69 İlkokul, 24 Ortaokul, 8 Lise, 1 Yüksek Okul, 4 Anaokulu, 1 Öğretmen Evi ve Akşam Sanat Okulu, 1 Halk Eğitim Merkezi olmak üzere 100'ün üzerinde okul ve eğitim tesisi bulunmaktadır.[2] Siirt Üniversitesi bünyesinde Kurtalan Meslek Yüksekokulu ve KYK'ya bağlı bir yurt da ilçede bulunan diğer eğitim ve barınma kurumlarındandır.

Nüfus

değiştir
Yıl Toplam Şehir Kır
1927[3] 14.026 1.460 12.566
1935[4] 17.325 922 16.403
1940[5][a] 16.673 399 16.274
1945[6] 14.705 1.591 13.114
1950[7] 18.125 2.246 15.879
1955[8] 20.518 1.980 18.538
1960[9] 26.120 2.765 23.355
1965[10] 29.206 3.422 25.784
1970[11] 32.456 6.097 26.359
1975[12] 36.413 7.001 29.412
1980[13] 44.193 10.442 33.751
1985[14] 47.756 12.352 35.404
1990[15] 47.035 17.295 29.740
2000[16] 53.521 24.865 28.656
2007[17] 55.076 27.561 27.515
2008[18] 56.282 28.004 28.278
2009[19] 56.277 28.332 27.945
2010[20] 56.112 28.679 27.433
2011[21] 56.896 29.622 27.274
2012[22] 56.740 30.087 26.653
2013[23] 57.419 30.768 26.651
2014[24] 58.033 31.652 26.381
2015[25] 58.343 32.108 26.235
2016[25] 59.137 32.945 26.192
2017[25] 59.209 33.482 25.727
2018[25] 59.647 34.389 25.258
2019[25] 60.180 35.130 25.050
2020[25] 60.737 35.914 24.823

Notlar

değiştir
  1. ^ Baykan ilçesinin kurulması ile nüfus azalmıştır.

Kaynakça

değiştir
  1. ^ (Kurtalan Şehri'nin Kuruluşu ve Gelişimi, M. Kamil PETEK, 1999-ANKARA)
  2. ^ "Kurtalan'daki Okullar". 22 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Aralık 2015. 
  3. ^ "Fasikül I: Mufassal Neticeler İcmal Tabloları" (PDF). 28 Teşrinevvel 1927 Umumî Nüfus Tahriri. DİE. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2021. 
  4. ^ "1935 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  5. ^  . "Vilâyetler, kazalar, Nahiyeler ve Köyler İtibarile Nüfus ve Yüzey ölçü" (PDF). 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 20 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2016. 
  6. ^  . "1945 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  7. ^  . "Vilayet, Kaza, Nahiye ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  8. ^  . "1955 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  9. ^  . "İl, İlçe, Bucak ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021. 
  10. ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  11. ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  12. ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  13. ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  14. ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  15. ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  16. ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  17. ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  18. ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  19. ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  20. ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  21. ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  22. ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013. 
  23. ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014. 
  24. ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015. 
  25. ^ a b c d e f
    • "Merkezi Dağıtım Sistemi" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016. 
    • "Kurtalan Nüfusu - Siirt". nufusu.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021. 
    • "Siirt Kurtalan Nüfusu". nufusune.com. 

Dış bağlantılar

değiştir
 
Wikimedia Commons'ta Kurtalan ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.
"https://tr.wiki.x.io/w/index.php?title=Kurtalan&oldid=33681420" sayfasından alınmıştır