Kola derin sondajı

Kola derin sondajı (Rusça: Кольская сверхглубокая скважина) Sovyetler Birliği tarafından Kola Yarımadasında yapılan bilimsel sondaj kuyusunun adıdır. Projenin amacı yerkabuğunu mümkün olduğunca derine inerek incelemektir. İlk sondaj faaliyetleri 24 Mayıs 1970 tarihinde başlamıştır. En derin sondaj 1989 yılında 12.262 metreye ulaşmış, o dönemde delinen en derin sondaj olma özelliğini kazanmıştır.^[a]

Sondaj

2012 yılı itibarıyla Kola Süper Derin Boru Hattı, Rusya'da dünyanın en derin sondaj deliği olarak 12,262 metreye ulaşmıştı. Sovyetler Birliği tarafından 1970'lerde başlatılan bu proje, 1990'ların sonlarında ekonomik zorluklar nedeniyle durdurulmuştu. Ancak sondaj, yer kabuğu hakkında önemli bilimsel veriler sağladı ve hala büyük bir tarihsel ve bilimsel öneme sahiptir.

Proje kapsamında ilk başta planlanan derinlik 15.000 metredir. 6 Haziran 1979 tarihinde o zaman kadar delinen en derin sondaj kuyusu olma unvanı ABD'deki Bertha Rogers sondaj kuyusundan alınır.^[1] 1983 yılında sondaj 12.000 metre derinliğini geçse de çalışmalar bir süre askıya alındıktan sonra devam ederken 27 Eylül 1984 tarihinde 12.066 metrede delme ekipmanı kırılacaktır. Sondaj 7.000 metreden yeniden başlatılacak ve 1989 yılında 12.262 metre derinliğe ulaşılacaktır. Ancak bu derinlikte beklenen 100 °C (212 °F) sıcaklık yerine 180 °C (356 °F) gibi değerlerle karşılaşıldığı ve çalışmanın güçlüklerinin artması nedeniyle proje 1992 yılında durdurulmuştur.

Bilimsel araştırmalar

Kola sondajı Baltık kıtasal kabuğunun yaklaşık üçte biri oranında ilerlemiş, en derin kısımlardaki 2.5 milyar yaşındaki Arkeyan Devir kaya tabakalarına ulaşmıştır. Sondaj çok sayıda bilimsel projeye çalışma fırsatı sunmuştur. Kıtasal kabuğun yapısı, sismik hareketler ve termal dağılımın gözlenmesiyle fiziksel, kimyasal bileşim, geçiş bölgesi özellikleri gibi çok çeşitli jeofizik bilimi alanında katkılar sağlamıştır.

Bilimadamları için çok önemli olan bir bulgu da sınır bölgelerindeki sismik hızların değişiminin Harold Jeffrey'in önerdiği gibi granitten bazalta doğru olmadığının ortaya çıkartılmasıdır. Yüzeyden 5 ila 10 km aşağıda bulunan şekil değiştirmiş halde bulunan kayaların tamamen şekilsizleştiği ve suya doymuş halde olması şaşkınlıkla karşılanmıştır. Yüzey sularından farklı olan bu suyun bir yüzey veya tabaka tarafından yüzeye çıkışının engellenmiş olabileceği ve minerallerden gelmekte olduğu sanılmaktadır. Bilimadamlarının sondaj sırasında bulduğu bir diğer önemli bilimsel olgu ise bu derinliklerdeki olağanüstü yüksek hidrojen gazı miktarıdır.

Günümüzdeki durumu

Sondaj sahası bugün Rusya jeoloji laboratuvarları kapsamında kamu mülkiyetindedir. 2003 yılı itibarıyla 8.578 metredeki 214 mm çapındaki sondaj aktif konumda olmasına rağmen 2005 yılında kaynak yetersizliğinden kapatılan işletme 2008 yılından itibaren terkedilmiş, teknik malzemeler hurda olarak satılmıştır.^[2]

Rekorlar

Kola derin sondajı, işlevi gereğince diğer sondajlarla karşılaştırılamaycak derecede önemli bir özelliğe sahiptir. Kola sondajında delinen kayalar sondajın iç kısmı tarafından yüzeye çekilmektedir. Kola derin sondajının en derine inme rekoru yaklaşık yirmi yıl boyunca kırılamasa da son dönemde Katar'daki 12.289 metrelik sondaj ile Rusya'daki 12.345 metrelik sondajlar derine inme rekorlarını kırmışlardır.

Notlar

^ Daha sonra bu unvanını 2008 yılında açılan Katar'daki Al Shaheen petrol kuyusuna (12.289 m) ve sonrasında 2011 yılında açılan Rusya’daki Sahalin-I Odoptu OP-11 petrol kuyusuna (12.345 m) kaptırmıştır.

Kaynakça

Wikimedia Commons'ta Kola derin sondajı ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

^ Oklahoma eyaletindeki Bertha Rogers sondajının derinliği 9.583 metredir
^ 15 Ekim 2008 tarihli Galina Hohlova makalesi 6 Kasım 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Rusça) 1 Temmuz 2011 tarihinde erişilmiştir

Ayrıca bakınız

Chikyū

Dış bağlantılar

Kola derin sondajı resmî internet sitesi30 Nisan 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Rusça) 1 Temmuz 2011 tarihinde erişilmiştir
2002 tarihli 27 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. НАУКА И ЖИЗНЬ (Bilim ve Hayat) dergisindeki sondaj ile ilgili makale (Rusça) 1 Temmuz 2011 tarihinde erişilmiştir

[1] Daha sonra bu unvanını 2008 yılında açılan Katar'daki Al Shaheen petrol kuyusuna (12.289 m) ve sonrasında 2011 yılında açılan Rusya’daki Sahalin-I Odoptu OP-11 petrol kuyusuna (12.345 m) kaptırmıştır.

[2] Oklahoma eyaletindeki Bertha Rogers sondajının derinliği 9.583 metredir

[3] 15 Ekim 2008 tarihli Galina Hohlova makalesi 6 Kasım 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Rusça) 1 Temmuz 2011 tarihinde erişilmiştir

[a]

[1]

[2]