Kabulgan
Kabulgan – Türk, Altay ve Moğol mitolojisinde “Şekil Değiştirme” kavramı. Metamorfoz, transformasyon. Kubulgan veya Kabulgak da denir. Moğollar Hubılgan[1] olarak söylerler. Don bürünmek (ton bürgünmek) veya donuna girmek (tonunga kirmek) şeklinde de ifade edilmiştir.
Anlam ve içerik
değiştirBaşka bir varlığa dönüşmek. Kılık değiştirmek. Genelde silkinilerek[2] gerçekleşir. Donuna girmek şeklinde de ifade bulur. En çok kuş ve geyik donuna girme yaygındır. Erenler güvercin ve geyik tonuna bürünürler. Kabulmak (Kabulgamak, Kubulmak)[3] fiili ile de kullanılır.[4] Örneğin bir masalda, mağarada yaşayan 13 kız birdenbire Kurda kabulgar (dönüşür). Ahmet Yesevi zaman zaman Turna kuşu kılığına girer. Güvercin tonuna bürünen Hacı Bektaş'ı, Toğrul Baba bir doğan kılığına girerek takip eder.
Türk söylence ve masallarında "don bürünme" (şekil değiştirme) genellde üstün bir güç (Tanrı, sihirbaz, cadı, evliya vb.) tarafından, ya yapılan bir iyiliğe karşılık ödül olarak ya da yapılmış bir kötülüğe karşı ceza şeklinde gerçekleştirilir.[5] Bu efsane ve masallarda çoğunlukla, “geyik donuna girmek” ve “turna donuna girmek” şeklindeki bir "kabulgan"dan söz edilir. Bu konuyla ilgili olarak, Kaygusuz Abdal'ın, şeyhi Abdal Musa'ya nasıl mürit olduğunu anlatan yaygın bir hikâye güzel bir örnektir. Rivayete göre, Gaybi Beğ adamlarıyla avlanmaya çıkar. Bir ara güzel bir maral (geyik) görerek adamlarından ayrılır. Bir süre kovaladıktan sonra geyiği bacağından okla yaralar. Fakat maral koşarak Abdal Musa'nın tekkesinden içeri girer. Gaybi Beğ de onun arkasından tekkeye girer ve Abdal Musa'ya postunda otururken durumu anlatır.[6] Abdal Musa cüppesini yukarı kaldırır ve koltuğunun altına saplanmış oku gösterir. Şaşkına dönen Gaybi Bey, affını ister. Geyik, kuş ya da herhangi bir hayvanın şekline girme öykülerinin bir kısmı şamanist gelenekten, bir kısmı da Budizmden kaynaklanmaktadır.
Buryatlara göre Kubılgan (Hubilgan) bir ruhtur. Genellikle bir kuş olarak görünür.
Etimoloji
değiştir- Kabulgan: (Kap/Kab) kökünden türemiştir. Kabuk kelimesiyle aynı köktendir. Kabuk değişmek, biçim değiştirmek anlamlarına gelir. Kap sözü ile de bağlantılıdır.
- Ton: (Don/Ton/Tong) kökünden türemiştir. Giysi, teçhizat demektir. Donanım kelimesi bu kökten gelir.
Dipnotlar
değiştir- ^ "Bahaeddin Ögel ve Türk Mitolojisi, Yaşar Kalafat". 1 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2011.
- ^ Bahaeddin Ögel, Türk Mitolojisi (Cilt-2, Sayfa 139)
- ^ Bahaeddin Ögel, Türk Mitolojisi (Cilt-2, Sayfa 134)
- ^ Bahaeddin Ögel, Türk Mitolojisi (Cilt-2, Sayfa 133)
- ^ Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt, Türkiye, 2011 (OTRS: CC BY-SA 3.0) 27 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ "Türklerde İslamiyet Öncesi İnanç Sistemleri Erman Artun" (PDF). 21 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 17 Ocak 2012.
Dış bağlantılar
değiştir- Alevi ve Bektaşi İnançlarının İslam Öncesi Temelleri, Ahmet Yaşar Ocak 16 Aralık 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Türk Halk Anlatılarında Ölüm Ruhu Motifi, Salahaddin BEKKİ 12 Kasım 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Kırgız Masallarında Mitolojik Unsurlar, Zekeriya KARADAVUT
| Türk mitolojisi ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |