Kıpçak grubu

Türk dillerinin bir kolu
(Kıpçak öbeği sayfasından yönlendirildi)

Kıpçak dilleri (Kuzeybatı Türk dilleri olarak da bilinir), Ukrayna'dan Çin'e kadar uzanan Orta Asya ve Doğu Avrupa'nın çoğunda yaklaşık 28 milyon kişi tarafından konuşulan Türk dil ailesinin bir alt koludur. Bu grupta en çok konuşulan dillerden bazıları Kazakça, Kırgızca ve Tatarcadır.

Kıpçak
Kuzeybatı Türkçesi
EtnisiteKıpçaklar
Coğrafi dağılımOrta Asya, Rusya, Kuzey Kafkasya, Ukrayna
SınıflandırmaTürk dilleri
Alt bölümler
  • Kıpçak-Bulgar
  • Kıpçak-Kuman
  • Kıpçak-Nogay
  • Kırgız-Kıpçak

Sınıflandırma

değiştir

Eski Kıpçakça

değiştir

13-17 yüzyıllarda üç kolda ilerleyen Eski Kıpçakça geriye dönük Kıpçak dilleri sınıflandırmasında Kıpçak-Kuman kolunda ele alınır:

1. Kumanca ya da Altın Orda Kıpçakçası veya Bozkır Kıpçakçası
2. Memlûk Kıpçakçası ya da Arap harfli Kıpçak Türkçesi
3. Ermeni Kıpçakçası ya da Ermeni harfli Kıpçak Türkçesi

Yeni Kıpçakça

değiştir

Yeni Kıpçakça dönemi çağdaş Kıpçak dilleri üç ana kolda sınıflandırılır:

Tasnif tarihi

değiştir

Türk dillerinin sınıflandırması (tasnifi) henüz tam olarak yerine oturmuş değildir. Çok çeşitli lehçe ve şivelere ayrılan, yeryüzünde yaklaşık 200 milyondan fazla bir nüfusa sahip Türk boyları tarafından konuşulmakta olan Türkçenin ses bilgisel ve biçimbilimsel özelliklere göre tam bir sınıflandırmasının yapılabilmesi için karşılaştırmalı dil araştırmalarının derinleştirilmesi, her lehçe ve şivenin özelliklerinin tam olarak ortaya konulması gerekmektedir.[1]

Türk dili araştırmaları tarihinde Kıpçak dillerinin sınıflandırılması:[1]

  • Wilhelm Radloff (1882), Kırgız, Kazak, Karakalpak, Tatar, Başkurt dillerini Batı diyalektleri; Karaçay, Balkar, Kumuk, Karaim dilleri ise Oğuz dilleri ile birlikte Güney diyalektleri adı altında sınıflandırır.
  • Aleksandr Samoyloviç (1922), Tav grubu (Kıpçak-Kuzeybatı) adı altında ele alır.
  • Lajos Ligeti, Kıpçak dilleri olarak sınıflandırır.
  • Nikolay Baskakov, Batı Hun kolunun Kıpçak grubu içinde Tatar, Başkurt, Kuman, Karaim, Kumuk, Nogay, Kazak, Karakalpak dillerini, Doğu Hun kolunun Kırgız-Kıpçak grubu içinde ise Kırgız ve Altay dillerini ele alır.
  • Reşid Rahmeti Arat, tav-grubu içinde sınıflandırır.
  • Johannes Benzing ve Karl Heinrich Menges, Batı Türkçesi (Kıpçak-Kuman dilleri) olarak sınıflandırır.

Karakteristik özellikleri

değiştir

Kıpçak Türkçesinin karakteristik özelliklerinden biri de ünlüler arasında bulunan /-t-/ seslerinin tonlulaşmamasıdır. (yani tonlulaşıp /-d-/ sesine dönüşmemesidir).[2] Kıpçak Türkçesinin başlıca dil özellikleri şöylece sıralanabilir: 1. Bilinen sekiz ünlünün yanında bérmek / birmek “vermek”, éşitmek / işitmek, béy / biy “bey” gibi sözcüklerde görülen ikili şekiller kapalı “e”nin varlığına işaret eder. 2. İç ve son sesteki “ġ / g”ler v olur: aġır > avur, baġlamak > bavlamak, tögmek > tövmek “dövmek”. 3. İç ve son sesteki “d / ḏ”ler y olur: aḏak > ayak, keḏmek > kéymek (kiymek) “giymek”. 4. Birden çok heceli sözcüklerin sonundaki “ġ / g”ler çoğunlukla düşer: bitig > biti “kitap, yazı”, katıġ > katı. 5. Olumsuzluk için “ermez / ermes” yerine daha çok “degül” kullanılır. 6. İlgi hali eki daima -nın͡g / -nin͡g (zamirlerde -ın͡g / -in͡g) şeklindedir.[3][4][5][6][7][8]

Konuşanların sayısı

değiştir
Dil Konuşanların sayısı Konuşulduğu ülkeler ve konuşan sayısı
Karaimce ölmek üzere †   Litvanya 100

  Ukrayna <10

  Polonya <10

Kumukça 450.000   Rusya (Dağıstan)
Karaçay-Balkarca 400.000   Rusya (Karaçay-Çerkesya, Kabardey-Balkarya)
Kırım-Tatarcası 600.000

  Ukrayna 200.000

  Özbekistan 190.000

  Kırgızistan 40.000

Tatarca 6,5 milyon   Rusya 5.500.000

  Özbekistan 470.000

  Kazakistan 330.000

  Kırgızistan 70.000
  Tacikistan 80.000

  Türkmenistan 50.000

  Ukrayna 90.000

  Azerbaycan 30.000
Etnik olarak Tatarlar: 6,6 milyon

Başkurtça 2.2 milyon   Rusya 1,7 milyon

  Özbekistan 35.000

  Kazakistan 20.000

Nogayca 100.000   Rusya (Kuzeykafkas)
Karakalpakça 650.000   Özbekistan
Kazakça 14-16 milyon   Kazakistan 8 milyon

  Çin 1 milyon

  Özbekistan 800.000

  Rusya 650.000

  Moğolistan 100.000

Kırgızca 5 milyon   Kırgızistan 3,3 milyon

  Özbekistan 200.000

  Çin 200.000

Sıbırca 150.000   Rusya (Tümen, Omsk ve Novosibirsk oblastları)

Kaynakça

değiştir
  1. ^ a b Tavkul, Ufuk (2003). Türk lehçelerinin sınıflandırmasında bazı kriterler 28 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Kırım Dergisi, 12 (45), 2003, 23-32.ss
  2. ^ Eker, Süer (1998). Kıpçak Grubu Türk Dillerinin Karşılastırmalı Ses Bilgisi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara 1998
  3. ^ Jale Demirci, “Memluk-Kıpçak Edebiyatına Katkılar”, TDe., X/1 (1992), s. 131-142.
  4. ^ J. Eckmann, “Memlûk Kıpçakçasının Oğuzcalaşmasına Dair”, TDAY Belleten(1965), s. 35-41.
  5. ^ Abdülkadir İnan, “XIII.-XV. Yüzyıllarda Mısır’da Oğuz-Türkmen ve Kıpçak Lehçeleri ve «Halis Türkçe»”, TDAY Belleten (1953), s. 53-71.
  6. ^ N. Asım Yazıksız, “Kıpçak Türkçesine Dair”, DEFM, I/4 (1332), s. 380-388.
  7. ^ Mustafa Öner, Bugünkü Kıpçak Türkçesi, Ankara 1998, s. XVI-XLI.
  8. ^ Ahmet Temir, “Kıpçak Edebiyatı”, TDEK2, III, 103-106.

Dış bağlantılar

değiştir