Körling

Körling, 42×4,3 metrelik buzdan bir pist (rink) üzerinde oynanan olimpik bir takım oyunudur. En basit tanımıyla oyunun amacı, granitten yapılmış dairesel taşı buz üzerinde kaydırarak hedefin merkezinde durdurmaktır.

Körling

Birlik	Dünya Körling Federasyonu
Takma isim(ler)	Buz satrancı
İlk oynanış	Tahmini Ortaçağ sonu İskoçya'da
Kayıtlı oyuncu	1.200.000
Özellikleri
Kategori	Kesinlik ve hassasiyet
Ekipman	Taş ve fırça
Alan	İçeride
Olimpiyatlar	1924

Norveçli Martin Sesaker, 2012 Kış Gençlik Olimpiyatları'nda

Buz üzerine iç içe geçmiş halkalardan oluşan hedefe "ev" adı verilir. Pistin iki ucunda olan 3,66 m çapındaki evin; oyun hattı olan hogdan uzaklığı 6,4 m, evlerin birbirlerinde uzaklığı 34,7 m'dir. Puan, ev'in merkezine karşı takımdan daha yakına taş atarak kazanılır. Hassaslık seviyesi ve kazanmak için ortaya konan stratejik düşüncenin karmaşık yapısı sayesinde curling "buzüstüsatranç" olarak adlandırılır.

Etimoloji

Körling kelimesi İngilizce kıvırma veya kıvırcık yapma anlamlarına gelen curling kelimesinden Türkçeye geçmiştir. İngilizce sözcük ise kıvırmak manasındaki to curl fiilinden +ing ekiyle türetilmiştir.

Kökeni ve tarihi

Körling, Orta Çağ İskoçyası'nda icat edildi. Renfrewshire'deki Paisley Manastırı binalarının yanında buz üstünde taşlarla Şubat 1541'de yapılmış bir yarışmadan bahseden bir kayda rastlanmaktadır. 1565 tarihli ve iki resimde Baba Pieter Brueghel'in Flaman köylülerin körling oynarken resmedilmiştir. Buraların o yıllarda İskoçya ve bugünkü Benelüks ülkelerinin sıkı kültürel ve ticârî bağları bulunmaktaydı. Bu gerçek, golf tarihinde de kendini göstermektedir. İlk kez 1924 Kış Olimpiyatları'nda bir olimpik spor olarak yer alan körling, 1998 Kış Olimpiyatları'ndan beri olimpiyatlarda resmî spor olarak yer almaktadır.

Rink

Rink'in ebatları

Rink, iki ucunda hedef tahtası şeklindeki evlerin bulunduğu bir buz pistidir. 3,66 m çapındaki evlerin önünde, 6,4 m mesafede oyun hattı, hog bulunur. Rinkin ve evlerin ortasından boylu boyunca tee hattı (İngilizce: tee line) uzanır. Evlerin ortasından geçen rinki enine kesen merkezi çizgiler (İngilizce: center lines) ile tee hattı evleri dört eşit dilime ayırır ve evlerin ortasındaki düğmeyi (İngilizce: button) oluştururlar. İç içe geçen çizgiler taşların merkeze yakınlığının tayin edilmesine yardımcı olurlar. En dıştaki çemberin dışında kalan taşlar oyun dışıdır ve skor üretmezler. Düğmeden 3,66 m ileride merkezi çizgiye paralel (çentik) çizgi(si)nin ortasında çentik (İngilizce: hack) bulunur. Çentikler atış için itiş desteği olurlar. Atıcılar genelde ayaklarıyla çentikten destek alarak atışlarını gerçekleştirirler. Kapalı rinklerin iki ucunda kenarları 7,6 cm'yi geçmeyen iki adet sabit kauçuk çentik bulunur. Hareketli çentikler de kullanılabilir.

Pistin hazırlanması sırasında buzun üzerine su damlalarının püskürtülmesiyle çakıl (pebble) denilen yüzey oluşturulur. Çakıl ile taşın sürtünmesinden taş dışa doğru yahut içe doğru dönerek ilerler, bu da güzergâhın kıvrılmasına (İngilizce: curl) yol açar. Bu çakıl katmanının oyun süresince aşınması ile bu kıvrılma da oyun boyunca değişir. Ayrıca rinkin oyun süresince aynı sıcaklıkta, -6 °C'de kalması da sağlanmalıdır.

Rink'te en uygun koşulları sağlamak tam bir bilimsel çaba gerektirir. Pek çok körling salonunda işi sadece buzun durumuyla ilgilenmek ve sahayı hazırlamak olan kişiler görevlidir.

Bazen buz kristalleri taşın altına yapışır, bunun sonucunda sürtünmeyi arttırır ve taşın güzergâhını değiştirir. Çakıl azaldıkça -eğer pisti oluşturan suyun içindeki mineralleri ayrıştırıcı özel işlem uygulanmamışsa- taşın altına yapışmalar ve sürtünme artar.

Oyun malzemeleri

Ayakkabılar

Körling ayakkabıları

Körling için oyuncular özel ayakkabılar giymek zorundadırlar. Ayakkabının tekinin tabanında kaydırıcı (slider) denen teflondan ya da benzer malzemeden pürüzsüz bir hat bulunur. Kaydırıcı haricen başka bir ayakkabının altına da yapıştırılabilir bir malzemedir. Kaydırıcı sayesinde oyuncu çentikten ayrılıp atışını yaparken kayabilir. Solak oyuncuların sağ teklerinde, sağ elini kullanan oyuncuların sol teklerinde kaydırıcı bulunur. Diğer tekin altında ise çekişi artırmaya yarayan kauçuk bir hat bulunur.

Körling süpürgesi kayanın önünde buzu süpürüp güzergâhını kaybetmemesi için kullanılır.

Fırça

Körling fırçası (veya süpürgesi) taşın önündeki buz yüzeyini süpürmek için kullanılır. Hızlı bir süpürme yüzeydeki buzu eritir ve azalan sürtünme sayesinde taş ivmesini korur. Bu da taşın doğrultusunu kaybetmemesini sağlar. Beyhude gibi görünmesine rağmen, süpürge pist üzerindeki buz artıkların kaldırılmasına da yardımcı olur. Skip, rink'in diğer ucunda durarak, atıcıya taşı fırlatması gereken doğrultuyu göstermek için de süpürgeyi kullanır. Bazı atıcılar da taşı fırlatırken süpürgelerini dengelerini sağlamada kullanırlar.

Geçmişte mısır püsküllerinden yapılma süpürgeler kullanılırmış. Zamanla fırçalar mısır süpürgelerinin yerini almış. Günümüzde bu spora has özel fırçalar kullanılmaktadır.

Taş

ABD Millî Takımı oyuncuları 2006 Kış Olimpiyatları'nda

Körling taşı veya kayası, 19,96 kg'dır ve üzerinde, fırlatıldığında dönmesini sağlayan taşıma sapı bulunur. Eğer sap taşın boyunca döndürülmüş ise (sağ elli atıcılar için saat yönünde, solak atıcılar için saat yönünün tersine doğru) atış "in turn" kabul edilir ve eğer sap, taştan uzağa doğru döndürülmüşse (sağ elli atıcılar için saatin ters yönünde, solak atıcılar için saat yönüne doğru), "out turn" denir. Sap renkleri takımların taşlarını birbirlerinden ayrılmasına yarar (genellikle bir takım sarı diğeri kırmızı saplı taş kullanırlar). Sapta hog çizgisi ihlallerini tespit için bir algılayıcı da bulunabilir.

Taşın altı düz değil, konkavdır. Bu nedenle buzla temas halindeki yüzey (çalışan yüzey) sadece konkav tabanın en alt 6–12 mm yüksekliğindeki bölümdür. Bu dar çalışma yüzeyi nedeniyle buzun üstünde bulunan çakıl tabakasının taşın hareketine katkısı olur. Düzgün şekilde hazırlanmış buzda, kayanın güzergâhı kayanın döndüğü yöne doğru bel verip (kavis alıp) hedefine ilerleyecektir. Bu kavisin derecesi, buzun hazırlanması ve oyun sırasında güzergâhın deformasyonuna bağlıdır. Taşın iyi kavis aldığı buz kaygan nitelendirilir.

İskoçlar kaliteli taşların Ayrshire sahilindeki Ailsa Craig'de bulunan Ailsite adı verilen belirli bir granitten olması gerektiğine inanırlar. İskoç Körling Taşı Şirketine göre; Ailsite'ın su emme kapasitesi az olduğundan, donma ve erimenin yol açtığı aşınmayı önler.

Eskiden bütün körling taşları bu granitten yapılırdı. Lakin, ada şimdilerde doğal hayatı korumak için korunmakta ve artık madencilikte kullanılmamaktadır. Ailsite'ın az bulunmasından dolayı, olimpik seviyede kullanılan ailsite taşların fiyatları 1500 $'a erişebilmektedir. Birçok körling kulübü ailsite'a başka granit taşlar yapıştırılarak çalışan yüzey oluşturulmuş taşları kullanırlar. Bazı düşük bütçeli kulüplerde betondan yapılma körling taşları da kullanılmaktadır. Turin 2006 Kış Olimpiyatları'nda kullanılan körling taşları, İskoçya'nın kuzeybatısında bulunan Llyn Yarımadasındaki Yr Eifl dağındaki madenlerden çıkarılan Garn For granitindendi.

Özel ekipmanlar

Bir Körling müsabakası

Taş için Eye On The Hog adı verilen özel bir sap geliştirilmiştir. Saptaki entegre bir elektronik devre, taşın hog çizgisini geçmesinden evvel elden çıkmasının önlenmesine yardımcı olur ve faulleri azaltır. Sap metal boya ile kaplanmıştır; bir devre fırlatanın elinin hala temas halinde olup olmadığını ölçer ve bir hog hattındaki bir başka devre hattı geçişini kontrol eder. Sapın altında yer alan lamba vasıtası ile hog çizgisini geçtikten sonra temas olup olmadığı anlaşılır. Bu sayede kontroller insan hatasından arındığı gibi, hog çizgisi görevlilerine duyulan gereksinimi de ortadan kaldırır. Bu teknolojinin tek olumuz yanı ekipmanın tanesinin 650$ olmasıdır (bir turnuvaya katılan takımlardaki tüm kayalarda kullanılması gerektiğinden maliyet oldukça yüksek olacaktır). Bu yüzden sadece olimpiyatlar gibi üst düzey ulusal ve uluslararası yarışmalarda kullanılırlar.

Taşlar, oyuncuların kayarken fırlatabilmeleri için dizayn edilmiş olsalar da taşların fırlatılmasına yardımcı olmak amacı ile "dağıtım sopaları" da geliştirilmiştir. Bu sopaların dizaynları sapa takılmalarını sağlar ve böylece atışı gerçekleştirecek oyuncu elini kayadan çekmek için eğik olarak kaymak zorunda kalmaz. Bu sopalar sayesinde engellilerin ve sağlık problemlerinden dolayı eğilemeyenlerinde bu sporu yapması sağlanmıştır. Kanada Körling Birliği kurallarına göre "oyuncuların, dağıtım sopaları yardımıyla, taşa ellerini sürmeden atış yapmaları kurallara uygundur."

Oynanışı

Bir maç on oyun sonundan ibarettir. Eğlence için genelde 8 veya 6 sonla oynanır. Bir (oyun) son(u) her iki takımın tüm oyuncularının iki atış hakkını, toplam 16 kayayı kullanmasıdır. Eğer 10 (oyun) son(u) bittiğinde eşitlik varsa bir son daha tie break (uzatma) eli olarak oynanır. Bu uzatma eli de beraberliği bozamamış ise beraberlik bozulana kadar son oynanmaya devam edilir. Kazanan tüm sonlar bittiğinde en fazla puana sahip olan takımdır.

Herhangi bir seviyedeki karşılaşmada tüm sonlar bitmeden kaybeden takımın kazanma şansı kalmasa bile maçı terk etmesi uygun değildir. En çekişmeli turnuvalarda 8 son tamama ermeden kaybeden takımın terk etmesine izin verilmez. Çekişmeli turnuvalarda kaybeden takımın "taşlarının bitmesi" ile maç sona erer; bu da sonuncu sonda kaybeden takımın elindeki taşların beraberliğe yetecek olandan az kalmasına verilen addır.

Uluslararası yarışmalarda her taraf kendine verilen 73 dakikada tüm atışlarını tamamlamalıdır. Ayrıca her takımın her 10 sonda iki adet 60 saniye mola hakkı vardır.

Atış

Kayayı fırlatırken hog çizgisini geçmeden elinden çıkarmanız gerekmektedir (oyuncular ellerinden kayayı çıkarırken genellikle kayarlar).

İlk üç oyuncu kayalarını fırlatırken, skip oyuncuları yönlendirmek için pistin diğer ucunda beklemektedir. Skip atış yaparken yerine "üçüncü" skip'in yerini alır. Böylece her kaya fırlatıldığında bir oyuncu kayanın başında fırlatmak için bir diğeri pistin diğer ucunda yönlendirmek için bulunur.

Geriye kalan iki oyuncu, ellerindeki süpürgeler vasıtasıyla, kayayı takip eder ve önündeki buz tabakasını süpürerek güzergahta ilerlemesine yardımcı olurlar. Süpürme kayanın dönmesini yavaşlatırken katettiği mesafeyi arttırır. Süpüren oyuncular skipten ve/veya atıcıdan aldıkları yön direktifleri ile kendi değerlendirmelerini kullanarak, uygun zamanlamayla, kayanın uygun pozisyona gelmesini sağlarlar. Direktif verirken genellikle, atıcı veya skip "HARD" (Sert) diye bağırır. Bahsettikleri süpürücülerin buz yüzeyine uyguladıkları basıncın miktarıdır. Atışlar arasında takımlar toplanıp birbirlerine bir sonraki kayanın konumu konusunda danışırlar.

Kayanın yollanması

Körling taşı ya da kayası granitten yapılmaktadır.

Kayanın fırlatılması işlemi "yollama" (İngilizce:the delivery) diye adlandırılır. Zorunlu olmamasına rağmen tüm körling oyuncuları kayayı hack'den kayarak yollarlar. Kaymaya oyuncu bir ayağı (altında kaymaz bant olan teki) ile çentiklerin (hacklerin) birinden (ki bu konuma "hackde olmak" (İngilizce: in the hacks) denir) başlar. Sağ elli oyuncu için soldaki hackden, solak oyuncu için ise tam tersi hackden.

Kayayı yollarken hatırlanması gereken, kayanın ilerlemesi için gereken momentumun kaymak için kaç adım birlikte kayılacağıdır. Gerekli olmadıkça kolla kayanın itilmesi akıllıca olmaz. Hackde iken oyuncunun eğilmesi ve pistin diğer yanındaki skip ve skip'in süpürgesi ile aynı hatta olması gerekir. Hackde süpürge dengeye yarar. Farklı oyuncular süpürgelerini değişik şekillerde tutarlar. Süpürge kayanın diğer tarafındaki elde ve süpürmeye yaramayan tarafı buza doğru tutularak taşınır. Bu da süpürgenin yumuşak yüzünün buza sürtünmesini engellemeye yarar.

Herhangi bir yollamadan evvel kayanın buza temas eden yüzeyinin ve atıcının çevresinin temiz olması önemlidir. Bu da kayanın buza değen yüzeyinin elle yahut süpürge ile temizlenmesi ile çevrenin de yine süpürge ile süpürülmesi ile sağlanır. Zira güzergahta veya değme yüzeyindeki herhangi bir kir güzergahtan sapmaya ve atışın kaçırılmasına yol açar. Bu sapmanın gerçekleşmesine "pick" (Türkçe okunuşu "pik") adı verilir.

Kaya temizlendikten sonra ikinci adım kayanın dönüş yönünü saptamaktır. Skip atıcıya genelde bunu söyler. Atıcı böylece kayanın sapını saat iki yönünde ya da saat on yönünde tutacaktır. Atıcı kayayı fırlatırken sapı bu iki konumdan saat on iki konumuna çevirerek elinden çıkaracaktır. Sapı saat on konumunda olan kaya saat yönünde, sapı saat iki konumunda olan kaya saatin tersi yönde dönecektir. Genellikle istenen dönüş sayısı durmadan önce kendi ekseni etrafında iki buçuk dönüşün tamamlanmasıdır.

Ayrıca bakınız

• Kış Olimpiyatları'nda körling
• Türkiye'de körling
• Tekerlekli sandalye körlingi
• Millî Piyango Körling Salonu
• 2010 Kış Olimpiyatları'nda körling
• 2014 Kış Olimpiyatları'nda körling
• 2018 Kış Olimpiyatları'nda körling

Kaynakça

• "Seyredilerek anlaşılmayan spor Curling". Gezgin, 28. Eylül 2006. ss. 56-57. 

Dış bağlantılar

• Dünya Körling Federasyonu3 Mart 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Dünya Körling Federasyonu Oyun ve Turnuva Kuralları PDF Dosyası (İngilizce)
• Türkiye Buz Pateni Federasyonu*18 Ocak 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Dünya Körling Federasyonu resmi körling kuralları (Türkçe)
• Avrupa Körling Federasyonu 27 Nisan 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
• Temel körling atışlarının Flash animasyonu
• NTC'den: körling hakkında makaleler; Kanada körling Birliği Ulusal Eğitim Merkezi (İngilizce)
• Strateji El kitabı (ingilizce)
• körling Merkezi (ingilizce) 17 Kasım 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• CBC'de körling (ingilizce) 24 Ekim 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• körling Temelleri (ingilizce) 22 Ekim 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Körling 31 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• TSN'de körling (ingilizce) 6 Ekim 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.