Vikipedi

Janusz Radziwiłł

Prens Janusz Radziwiłł (Litvanca: Jonušas Radvila, 2 Aralık 1612 – 31 Aralık 1655), Polonya-Litvanya Birliği'nin asilzadesi. Hayatı boyunca, Polonya'nın himayesinde Litvanya hetmanı (1646) ve Litvanya büyük dükü (1654) dahil olmak üzere devlet idaresinde bir dizi görevde bulundu.

Prens
Janusz Radziwiłł

Strobel tarafından çizilmiş portresi

Doğum2 Aralık 1612
Biržai, Polonya-Litvanya Birliği
Ölüm31 Aralık 1655 (43 yaşında)
Tykocin, Polonya-Litvanya Birliği
DefinKėdainiai
HanedanRadziwiłł[1]
BabasıKrzysztof Radziwiłł
AnnesiAnna Kiszka
DiniKalvinizm

Litvanya'da birçok Protestan okulunun ve kilisesinin önderiydi. Mensubu olduğu Radziwiłł hanedanı statülerini ve servetini arttırınca Polonya-Litvanya Birliği ile ayrılmaya başladı. Janusz, Litvanya Büyük Dükalığı'nda daha fazla siyasi güç elde etme girişimlerine başladı. Lehistan'ın yaşadığı tarihsel olay Tufan dönemlerinde İsveç ile işbirliği yaparak II. Jan Kazimierz Waza'yı devirip Leh kralı olmaya çalıştı. Bu sıralar Litvanya Büyük Dükü olarak birçok yetkiye sahipti.

İlk yılları

değiştir

2 Aralık 1612'de Papilys'te (Popiela) doğdu. Polonya-Litvanya Birliği'nin en güçlü prens ailelerinden biri olan Radziwiłł ailesinin varisiydi.[1]

Eylül 1628'de, özellikle Almanya ve Hollanda'da olmak üzere dört yıl sürecek bir seyahate çıktı ve 1632 sonbaharında Varşova'ya döndü.[2] Kısa süre sonra, Lehlerin yeni kralı IV. Władysław Waza, onu diplomatik görevler için Hollanda ve Birleşik Krallık'a gönderdi.[3][4] 1634'te Smolensk Muharebesi'ne katıldı, ancak çoğunlukla kralın yanı başında olduğu için çatışmalara katılmadı.[5] IV. Władysław Waza'nın yakın çevresinde kendine yer edinen Janusz, sonraki beş yılı sarayda geçirdi.[5] 1635'te Kamenets'in, 1638'de ise Kazimierz Dolni'nin (Lublin yakınında) starost'u oldu.[6] Sejm (Lehistan parlamentosu) oturumlarının çoğuna katıldı.[7]

2 Şubat 1638'de Katarzyna Potocka ile evlendi. Kendisi bir Kalvinist, eşi ise Katolik'ti.[8] Çiftin üç çocukları oldu, ancak sadece 1640'ta doğan kızları Anna Maria hayatta kaldı.[9] Katarzyna, 21 Kasım 1642'de öldü. 1645'te, Moldavya voyvodası Vasile Lupu'nun kızı Maria Lupu ile evlendi.[10]

Yükselişi

değiştir

Babasının 1641'de ölümü sonrası, Lehistan'ın en zengin kodamanlarından biri haline geldi.[11] 1646'da, Polonya senatosunun bir üyesi oldu, çünkü bu ayrıcalığı sağlayan önemli bir göreve atandı: o yılın Nisan ayında Litvanya'nın hetmanı oldu.[12] Daha sonra, Kasım ayında, bir başka prestijli unvan olan Samogitya'nın starost'u unvanını da aldı.[12] 1648'de Litvanya Mahkemesi'nde (Lithuanian Tribunal) yer aldı.[13] Aynı yıl, Lehistan'ın başına iki büyük olay geldi: Kral Władysław'ın ölümü (yerine II. Jan Kazimierz Waza tahta çıktı) ve Hmelnitski Ayaklanması'nın başlaması. Şubat 1649'da Mazır Muharebesi'nde Leh kuvvetlerine komuta etti ve zafer kazandı,[14] Temmuz'da ise Loyev Muharebesi'nde savaştı.[15] 1651'de çatışmalar yeniden şiddetlenince Radziwiłł, Temmuz ayında İkinci Loyev Muharebesi'nde,[16] 4 Ağustos'ta Kiev'in ele geçirilmesinde ve Eylül'de Bila Tserkva Muharebesi'nde Litvanya kuvvetlerine komuta etti ve zaferler kazandı.[17]

1652'de Sejm'de Władysław Siciński tarafından liberum veto kullanıldı ve bu, meclisin dağılmasına neden oldu. Bazı tarihçiler, Siciński'nin Janusz Radziwiłł'ın emriyle hareket etmiş olabileceğini öne sürdü, ancak tarihçi Wisner bu teoriyi destekleyecek bir kanıt olmadığını belirtti.[18]

1653'te Kazaklar, Rusya ile ittifak kurdu ve bunun sonucunda Rus kuvvetleri Lehistan'ı doğudan işgal etti. Aynı yılın Mart ayında Janusz, Wilno voyvodası oldu.[19] 17 Haziran 1654'te Janusz, hetmanlıktan Litvanya Büyük Hetmanlığı'na (Grand Hetman) yükseltildi.[20] Bu atamalara rağmen, kendisi ile kral arasındaki ilişkiler giderek kötüleşti.[20] 1654 yılının Ağustos ayının sonlarında Janusz Radziwiłł, Şiklov Muharebesi'nde istilacı Rusları yenmeyi başardı, ancak bu onun son zaferi oldu.[21] Günler sonra Şepeleviçami Muharebesi'nde Aleksey Trubetskoy önderliğinde Ruslar tarafından yenildi.[22]

İsveç ile ittifakı

değiştir
 
Janusz Radziwiłł'in gürzü (17. yy)

Janusz Radziwiłł'ın Polonyalılara olan güveni, 1655'teki Vilnius Muharebesi sırasında zedelendi. O sırada Litvanya Büyük Dükalığı'nın Büyük Hetman'ı olan Janusz, dükalığın başkenti Vilnius'u, Rus Çarlığı'nın kuvvetlerine karşı savunmak zorundaydı. Büyük bir Rus ordusu (en az 41.000 asker[23]) Vilnius'a yaklaşırken, Janusz Radziwiłł yalnızca 5.000 ila 7.000 askere sahipti. Kral II. Jan Kazimierz'in yaklaşık 5.000 kişilik kraliyet birliklerini Marienburg'a geri çekme emri verince, kaleyi savunacak olan Janusz'un ordusunun morali daha da bozuldu.[24] Vilnius kalesi, kısa süre sonra Ruslar tarafından ele geçirildi. İşgalci kuvvetler şehri yağmaladı ve birkaç gün boyunca yerel halkı katletti.[25][26] Şehrin bir kısmı yangınla kül oldu. Rus çarı I. Aleksey, 14 Ağustos'ta şehre geldi. Şehir o kadar harap olmuştu ki, uygun bir konaklama yeri bulamadı ve Lukiškės'te büyük bir çadır kurdu.[25]

Rusya ile savaş devam ederken, Lehlerin yeni bir düşmanı ortaya çıktı. Haziran 1655'te İsveç kuvvetleri, Lehistan'ın kuzeyine doğru ilerlemeye başladı.[27] İkinci Kuzey Savaşı'nın bir parçası olan İsveç'in Polonya-Litvanya Birliği'ni işgali, Litvanya tarihinde "Tufan" (Deluge) olarak bilinir. Janusz, kuzeni Bogusław Radziwiłł ile birlikte, İsveç kralı X. Karl Gustav ile görüşmelere başladı ve Lublin Birliği'ni (Polonya-Litvanya Birliği'ni kuran anlaşma) nasıl bozabileceklerini tartıştı. Janusz, 17 Ağustos 1655'te Kėdainiai Antlaşması ile Litvanya Büyük Dükalığı'nın İsveç himayesine girdiğini ilan etti.[28] Daha sonra, 20 Ekim'de başka bir antlaşma imzaladı ve bu antlaşmaya göre İsveç-Litvanya birliği kuruldu. Bu anlaşmalar sonrası Radziwiłł'ler, Büyük Dükalığın bir bölümünü yönetecekti.[29]

Janusz, Polonya'nın saflarını terk eden tek kişi değildi; birçok Polonyalı soylu, II. Jan Kazimierz'in zayıf bir kral olduğuna inanarak, X. Karl Gustav'ın Polonya tahtına çıkması için teşvik etti. II. Jan Kazimierz, Polonya soyluları (szlachta) arasında çok az dosta sahipti, çünkü Avusturya'ya sempati duyuyor ve Lehistan'ı küçümsüyordu. Poznań Voyvodası Krzysztof Opaliński, Büyük Polonya'yı X. Karl Gustav'a teslim etti ve kısa süre sonra diğer voyvodalar da bu süreci izlediler.

Lehistan-Litvanya Birliği topraklarının büyük bir kısmı (Varşova, Kraków ve Litvanya Büyük Dükalığı'nın batı bölgeleri dahil) İsveçlilerin eline geçmesine rağmen,[30] II. Jan Kazimierz Waza ve müttefikleri, Jasna Góra direnişi ve Tyszowce Konfederasyonu ile birkaç yıl içinde yeniden güç kazandı. İsveç'in yenilgisi ve nihayetinde Leh topraklarından çekilmesi, Janusz ve Bogusław'ın planlarını aniden sona erdirdi.[29] Janusz ise, Tykocin'de kuşatma altında öldü.

Popüler kültürdeki yeri

değiştir

Janusz Radziwiłł, Henryk Sienkiewicz tarafından 1884'te yazılmış Ateş ve Kılıç adlı romanda ve 2011 yapımı Mount & Blade: Ateş ve Kılıç isimli video oyununda yer almaktadır.[31]

Kaynakça

değiştir
Dipnot
  1. ^ a b Wisner (2000), p. 8
  2. ^ Wisner (2000), pp. 26–35
  3. ^ Wisner (2000), pp. 35–36
  4. ^ Wisner (2000), p. 37
  5. ^ Wisner (2000), pp. 42–43
  6. ^ Wisner (2000), p. 51
  7. ^ Wisner (2000), p. 57
  8. ^ Wisner (2000), p. 54
  9. ^ Wisner (2000), p. 55
  10. ^ Wisner (2000), p. 75
  11. ^ Wisner (2000), p. 67
  12. ^ a b Wisner (2000), p. 71
  13. ^ Wisner (2000), p. 87
  14. ^ Wisner (2000), pp. 112–113
  15. ^ Wisner (2000), pp. 121–123
  16. ^ Wisner (2000), p. 145
  17. ^ Wisner (2000), p. 150
  18. ^ Wisner (2000), p. 153
  19. ^ Wisner (2000), pp. 157–158
  20. ^ a b Wisner (2000), p. 162
  21. ^ Wisner (2000), pp. 169–170
  22. ^ Wisner (2000), pp. 171–172
  23. ^ Meilus, Elmantas (2014). "Karas su Maskva 1654–1667 metais". Orbis Lituaniae (Litvanca). Vilnius University. 11 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Haziran 2017. 
  24. ^ Batūra, Romas (18 Eylül 2014). "Pamiršta kovos su priešais vieta". Lietuvos žinios. 29 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Haziran 2017. 
  25. ^ a b Čaplinskas, Antanas Rimvydas (2010). Vilniaus istorija: legendos ir tikrovė (Litvanca). Charibdė. s. 102. ISBN 978-9955-739-21-0. 
  26. ^ Frost, Robert I. (2004). After the Deluge: Poland-Lithuania and the Second Northern War, 1655-1660. Cambridge University Press. s. 48. ISBN 0-521-54402-5. 
  27. ^ Wisner (2000), pp. 190–191
  28. ^ Frost (2000), p. 168
  29. ^ a b Peter Paul Bajer Short history of the Radziwill Family 31 Aralık 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  30. ^ Gessner, Peter K. "The reign of the Vasa dynasty (1587–1668)". University at Buffalo, The State University of New York. 9 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Haziran 2009. 
  31. ^ MountandBlade.fandom.com Janusz_Radziwill 4 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Janusz Radziwill, MountandBlade. Erişim; 4 Şubat 2020
Genel
"https://tr.wiki.x.io/w/index.php?title=Janusz_Radziwiłł&oldid=34815008" sayfasından alınmıştır