I. Hattuşili

Hitit kralları listesi;
Hititler-Dönemler MÖ 23. yüzyıl- MÖ 12. yüzyıl (Orta kronoloji)
Hatti Kralları (Beylikler Dönemi)
	Pamba
	Pithana
	Piyusti
	Anitta
Eski Krallık MÖ 17. yüzyıl - MÖ 16. yüzyıl
	Labarna
	I. Hattuşili
	I. Murşili
	I. Hantili; I. Zidanta; Ammuna; I. Huzziya; Telepinu
Orta Krallık MÖ 15. yüzyıl
	Alluvamna
	Tahurvaili
	II. Hantili
	II. Zidanta
	II. Huzziya
	I. Muvatalli
Yeni (Büyük) Krallık Dönemi MÖ 14. yüzyıl - MÖ 12. yüzyıl
	I. Tuthaliya
	I. Arnuvanda
	II. Hattuşili(?)
	II. Tuthaliya
	Genç Tuthaliya(?)
	I. Şuppiluliuma
	II. Arnuvanda
	II. Murşili
	II. Muvatalli
	III. Murşili
	III. Hattuşili
	IV. Tuthaliya
	Kurunta(?)
	III. Arnuvanda
	II. Şuppiluliuma

I. Hattuşili
I. Hattuşili
Hitit Kralı
Hüküm süresi	MÖ 1650-1620
Önce gelen	Labarna
Sonra gelen	I. Murşili
Eş(ler)i	Kaddusi

I. Hattuşili (Hattušili)^[1] Hitit devletinin Eski Krallık dönemindeki başarılı krallarından biridir. Yaklaşık olarak MÖ 1650-1620 yıllarında hüküm sürdüğü düşünülmektedir.^[2] Hattuşa şehri I. Hattuşili tarafından Hitit başkenti haline getirilmiştir. Hitit sarayına kuzey Suriye şehirlerinden katipler getirterek Hititlerde yazılı arşivler oluşturulması geleneği de I. Hattuşili ile başlar.

Hükümdarlığı

I. Hattuşili ile ilgili bilgiler Boğazköy'de bulunmuş çeşitli yazılı tabletlerden bilinmektedir. I. Hattuşili'nin yıllıkları olarak bilinen doküman Hattuşili'nin en az 5 yıllık bir dönemini kapsar. Ayrıca Hattuşili Bildirisi olarak bilinen dokümanda da Hattuşili'nin ölüm döşeğindeyken^[3] yerine torunu Murşili'yi kral olarak ataması ve Hitit meclisine verdiği öğütler anlatılmıştır.^[4]

Bir dokümanda Hattuşili kendisini "Büyük Kral, Tabarna,^[5] Hatti kralı, Kussarlı adam, ... Tavananna'nın erkek kardeşinin oğlu" şeklinde tanıtır. Buradan Hattuşili'nin soyunun tıpkı beylikler dönemindeki krallar Pithana ve Anitta gibi Kussara şehrinden geldiği anlaşılır. Bahsedilen Tavananna eğer bir önceki kral Labarna'nın kraliçesi olarak bilinen Tavananna ise,^[6] Hattuşili tahta kraliçe'nin yeğeni olarak geçmiştir. Normalde krallığın babadan oğula geçiyor olması Hattuşili'nin tahta çıkışının problemli olduğu şeklinde yorumlanabilir.

Hititli katip tarafından "Hattuşili'nin yiğit faaliyetleri" şeklinde etiketlenmiş olan yıllıklarında beş yıl boyunca yaptığı seferler özetle şöyledir:^[7]

1. yıl: Sanahuitta^[8] şehrine sefer yapmış ama şehri yık(a)mamış, daha sonra kuzeydeki Zalpa şehrini ele geçirerek pek çok ganimet getirmiştir.
2. yıl: Alalah,^[9] Varsuva (veya Ursu),^[10] Ikakali ve Tashiniya şehirlerini ele geçirerek yıkmış ve sarayını ganimetle doldurmuştur.
3. yıl: Önce Batı Anadolu'daki Arzava topraklarına sefer yapmış, ancak arkasından Hurrilerin doğudan saldırısı üzerine Hatti topraklarında isyanlar başlayınca geri dönerek önce Nenassa,^[11] ardından Ulma (veya Ullama) ve Salliahsuwa ülkelerini yendikten sonra Hattuşa'ya dönmüştür.
4. yıl: Altı aylık bir kuşatmadan sonra Sanahuitta şehrini ele geçirmiş, daha sonra da Appaya, Taksanaya, Parmanna, Alha şehirlerini yenmiştir.
5. yıl: Zaruna ülkesini yenip yıktıktan sonra, Halep ile ittifak yapan Hassuwa'nın ordularını yenmiş ve Fırat nehrini geçerek Hassuwa ülkesini yağmalamıştır. Hassuwa ülkesinde çeşitli diğer şehirleri de ele geçirdiğini ve arasında 2 araba dolusu gümüşün de bulunduğu ganimetler ele geçirdiğini, başka şehirlerin de hediyeler gönderdiğini belirtmiştir. Hattuşili burada kendisini 3.ncü bin yılda Mezopotamya'da yaşamış ve sonraki devirlerde efsanevi bir üne kavuşan kral Sargon'a benzetir. Fırat nehrini onun gibi geçtiğini ama Sargon'un bir şey yap(a)madığı Hahha şehrini kendisinin yendiğini söylemiştir.

I. Hattuşili'nin kuzey Suriye'deki seferlerinde bazı şehir devletleriyle ittifaklar yaparak diğerlerina karşı savaştığı, Tikunani şehri kralı Tunip-Teşup ile yaptığı bir antlaşma metininden anlaşılmaktadır. Halep ve Alalah şehirlerini ele geçirerek o dönemin güçlü bir krallığı olan Yamhad ülkesini yıkmıştır.

Suriye seferleriyle bu bölgedeki şehirlerden Akatça bilen katipleri Hattuşa'ya getirtmiş ve Anadolu'da Asur kolonileri döneminde geçici bir süre kullanılan yazı kültürünün tekrar başlamasını sağlamıştır.

Başkentini yıllıklarda bahsedilen yıllardan daha önce Hattuşa'ya taşımış olmalıdır. Daha önceki merkez büyük ihtimalle Kussara şehridir. Hattuşili ismi 'Hattuşalı', 'Hattuşa şehrinden' manasına gelir. Dolayısıyla kral kendi ismini Hattuşili olarak Hattuşa şehrini aldıktan sonra değiştirmiş olmalıdır. Kimi dokümanlarda kendinden sadece Labarna (veya Tabarna) diye bahsediyor olması orijinal isminin selefi gibi Labarna olabileceği şeklinde yorumlanmıştır.^[12]

I. Hattuşili'nin eşi Kraliçe Kaddusi'dir. Hattuşili, hükümdarlığı sırasında önce oğlu Huzziya'yı daha sonra kızkardeşinin oğlu "genç" Labarna'yı veliaht olarak ilan etmiş ancak oğullarının ve kızlarının sadakatsizlikleri ve tahtı erkenden ele geçirmek için ayaklanmaları sebebiyle bunları azlederek, torunu Murşili'yi tahta aday göstermiştir. Murşili'ye şöyle nasihat verir:

"Bugüne kadar ailemden kimse benim isteklerimi kabul etmedi. Ama sen, Murşili, şimdi benim oğlumsun ve sen kabul etmelisin. Babanın sözünü dinle. Babanın sözünü dinlediğin sürece, ekmeği yemeye suyu içmeye devam edeceksin.^[13] Ben sana sözlerimi aktardım. Sözlerim ve bilgeliğim kalbine iyice yerleşsin diye bu tableti sana her ay okusunlar. Tebaamın ve soylularımın üzerinde adaletle hüküm sür."^[14]

Hattuşili henüz yaşı küçük olan Murşili'yi Panku'ya (Hitit ileri gelenlerinden oluşan meclis) emanet ederek onu korumalarını ve üç yıl sonra seferlere çıkarmaya başlamalarını söyler. Hattuşili büyük ihtimalle bu dokümanın yazılmasından kısa bir süre ölmüştür. Hattuşili'nin isteği doğrultusunda I. Murşili Hitit kralı olur.

Kaynakça

Brandau, B. & Schickert, H. (2003) Hititler, Ankara: Arkadaş Yayınları.
(İngilizce) Bryce, T. (2005) Kingdom of the Hittites, 2nd Edition, Oxford; Oxford University Press.
(Almanca) Klengel, H. (1999) Geschichte des hethitischen Reichs, Leiden: Brill.

Notlar

^ Hititcedeki š harfinin nasıl okunduğu uzun süre tartışma konusu olmuş, Akadca'da bu harf Türkçedeki ş gibi okunduğundan ilk yıllarda bu şekilde kabul edilmiştir. Bugünkü yaygın görüş Hititce'de bu harfin s şeklinde okunduğudur, ancak Hattuşili, Murşili, Şuppiluliuma, Hattuşa gibi isimler Türkçe literatüre yaygın olarak yerleştiğinden bu şekilde bırakılmıştır.
^ Bu tarihler takribidir ve "orta" kronolojiye dayanmaktadır: (İngilizce) Bryce, T (2005) The Kingdom of the Hittites 2nd. ed.
Hitit krallarının 'uzun', 'orta' ve 'kısa' kronolojiye göre karşılaştırmalı bir listesi için: Alpaslan, M. (2009) Hititolojiye Giriş, s. 155.
^ Bu tabletin etiketinde "Büyük Kral, Tabarna Kussara'da hastalandıgında" diye yazılıdır
^ Dokümanın İngilizce tercümesi: of Ḫattušili I
^ Tabarna veya Labarna Hitit kralları tarafından kullanılan bir unvandır ve ilk kral Labarna'dan kaynaklandığı düşünülmektedir.
^ Sonraki dönemlerde Tavananna ismi de, Labarna gibi, Hitit kraliçeleri tarafından kullanılan bir unvan hâline gelmiş, hatta direkt kraliçe manasında kullanılmıştır.
^ Dokümanın İngilizce tercümesinden özetlenmiştir. Tam metin için: (İngilizce) Beckman, G. (2003)"The Annals of Hattušili I" in The Ancient Near East: Historical Sources in Translation, ed. M. Chavalas, Blackwell, s. 219-22
^ Tahminen Ankara'nın kuzey batısındadır.
^ Bugünkü Hatay ili sınırları içindedir.
^ Kuzey Suriye'de olduğu tahmin edilmektedir.
^ Orta Anadoluda'dır ve şehrin savaşmadan teslim olduğunu belirtir.
^ Ancak Labarna sadece bir unvan da olabilir. Nispeten eski tarih kitaplarında II. Labarna diye bahsedilen kişinin ayrı bir kral değil, I. Hattuşili ile aynı kişi olduğu sonradan anlaşılmıştır.
^ "Ekmeği yemek ve suyu içmek", bereketli bir hayatın devam edeceği manasında kullanılan Hitit deyimidir.
^ Metinin İngilizcesinden uyarlanmıştır: Goedegebuure, P. (2003) "Bilingual Testament of Hattusili," in The Ancient Near East: Historical Sources in Translation, ed. M. Chavalas, Blackwell, s. 222-28.

Ayrıca bakınız

Dış bağlantılar

(İngilizce) *I. Hattuşili'nin hükümdarlığı10 Mayıs 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[1] Hititcedeki š harfinin nasıl okunduğu uzun süre tartışma konusu olmuş, Akadca'da bu harf Türkçedeki ş gibi okunduğundan ilk yıllarda bu şekilde kabul edilmiştir. Bugünkü yaygın görüş Hititce'de bu harfin s şeklinde okunduğudur, ancak Hattuşili, Murşili, Şuppiluliuma, Hattuşa gibi isimler Türkçe literatüre yaygın olarak yerleştiğinden bu şekilde bırakılmıştır.

[2] Bu tarihler takribidir ve "orta" kronolojiye dayanmaktadır: (İngilizce) Bryce, T (2005) The Kingdom of the Hittites 2nd. ed.
Hitit krallarının 'uzun', 'orta' ve 'kısa' kronolojiye göre karşılaştırmalı bir listesi için: Alpaslan, M. (2009) Hititolojiye Giriş, s. 155.

[3] Bu tabletin etiketinde "Büyük Kral, Tabarna Kussara'da hastalandıgında" diye yazılıdır

[4] Dokümanın İngilizce tercümesi: of Ḫattušili I

[5] Tabarna veya Labarna Hitit kralları tarafından kullanılan bir unvandır ve ilk kral Labarna'dan kaynaklandığı düşünülmektedir.

[6] Sonraki dönemlerde Tavananna ismi de, Labarna gibi, Hitit kraliçeleri tarafından kullanılan bir unvan hâline gelmiş, hatta direkt kraliçe manasında kullanılmıştır.

[7] Dokümanın İngilizce tercümesinden özetlenmiştir. Tam metin için: (İngilizce) Beckman, G. (2003)"The Annals of Hattušili I" in The Ancient Near East: Historical Sources in Translation, ed. M. Chavalas, Blackwell, s. 219-22

[8] Tahminen Ankara'nın kuzey batısındadır.

[9] Bugünkü Hatay ili sınırları içindedir.

[10] Kuzey Suriye'de olduğu tahmin edilmektedir.

[11] Orta Anadoluda'dır ve şehrin savaşmadan teslim olduğunu belirtir.

[12] Ancak Labarna sadece bir unvan da olabilir. Nispeten eski tarih kitaplarında II. Labarna diye bahsedilen kişinin ayrı bir kral değil, I. Hattuşili ile aynı kişi olduğu sonradan anlaşılmıştır.

[13] "Ekmeği yemek ve suyu içmek", bereketli bir hayatın devam edeceği manasında kullanılan Hitit deyimidir.

[14] Metinin İngilizcesinden uyarlanmıştır: Goedegebuure, P. (2003) "Bilingual Testament of Hattusili," in The Ancient Near East: Historical Sources in Translation, ed. M. Chavalas, Blackwell, s. 222-28.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]