Hawdıqo Mansur
Hawdıqo Mansur Şupago[3] (Adigece: Хьаудыкъо Мансур, romanize: Hawdıqo Mansur; Rusça: Хаудуко Мансур/Мамсыр Гайду-Кор;[3][4] veya Haud-oğlu Mansur), Çerkesya Konfederasyonu'nun 1839-1846 arasında de facto lideri olan Çerkes siyasetçi ve askeri kumandan. Rus-Çerkes Savaşında yer almıştır.[5][6][7][8] Natuhayların baş aşireti olan Şupago aşiretinin lideriydi.[3] Qalebatıqo Şupago ile akrabadır.[3]
| Thamade Dzepaşe  Hawdıqo Mansur Хьаудыкъо Мансур | |
|---|---|
| |
 Çerkesya Konfederasyonu Lideri
| |
| Görev süresi 1839-1846 | |
| Yerine geldiği | İsmail Berzeg |
| Yerine gelen | Naib Muhammed Emin |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | 1770'ler[1] Natuhay, Çerkesya |
| Ölüm | 1846 Çerkesya |
| Milliyeti | Çerkes |
| Mesleği | Asker, siyasetçi |
| Dini | Sünni İslam |
| Askerî hizmeti | |
| Takma adı | Kral Mansur[1] |
| Bağlılığı | Çerkesya Konfederasyonu
|
| Çatışma/savaşları | Rus-Çerkes Savaşı |
Biyografi
değiştir
İsim
değiştirMansur'un soy adı Şupago olup, Hawdıqo "Hawd'ın oğlu" anlamına gelmektedir. Çerkeslerin "-qo" soneki ile biten hem soyadları hem de lakapları vardı. Bu ek Türkçe adlardaki "-oğlu" ekiyle eş anlamlıdır.
Çerkesya'yı ziyaret eden ve anılarını yazan İngiliz seyyah Longworth, onu "Hawdıqo Mansur" isminin Türkçe çevirisi olan "Haud-oğlu Mansur Bey" olarak adlandırıyor. Çerkesler Osmanlı hükûmeti ile iletişim kurarken isimlerinin Türkçe çevirilerini kullanırlardı. Mansur'un popülerliğini öven Longworth, Çerkeslerin Mansur'u "ülkenin kralı" olacak kadar sevdiğini belirtir. Aynı zamanda Mansur'un akıcı Türkçe konuştuğundan bahseder.[6] Babasının Türk olduğuna dair iddialar vardır.[3]
Gençliği
değiştirÇerkesler tarihlerini yazmadıkları ve tüm bilgiler dış kaynaklarından geldiği için Hawdıqo'nun gençliği hakkındaki bilgiler detaylı değildir. Çerkes soylularından olan Hawdıqo, Natuhay bölgesinde doğdu ve askeri bir eğitimle büyüdü. "Kürsüde sesiyle, savaşta kılıcıyla üstünlük kazanan bir adam" olarak tanımlandı.[5]
Rus-Çerkes Savaşı
değiştir1834 yılında, 14.000 kişilik Rus ordusu, Abın nehrinin kıyısında inşa edilecek kaleye erzak ve malzeme taşıyan yük arabalarıyla ilerlemekteydi. Bu sırada, Hawdıqo Mansur ve Tığujıqo Qızbeç komutasındaki 700 kişilik Çerkes kuvveti, bir ormanda pusu kurarak Rusların geçişini bekliyordu. Saldırı stratejisi üzerine bir tartışma yaşandı. Qızbeç komutasındaki Şapsığlar (Qızbeç dışında) tüfek kulanarak uzaktan ateş açma taraftarıydı, Mansur ve Natuhaj savaşçıları ise doğrudan süvari hücumu önerdi ve bu şekilde ya başarılı olacaklarını ya da öleceklerini savundular. İkinci öneri, oybirliğiyle kabul edildi. Saldırıya yaklaşık 500 Çerkes katıldı, geri kalanlar ise geri çekilerek uzaktan izlemeyi tercih etti, zira bu saldırıyı intihar olarak nitelendiriyorlardı. Çerkesler, Abın Muharebesi'nde 7 yük arabasını ele geçirdiler, Rusları mağlup ettiler ve 150 kişi kayıp verdiler.[1]
Birkaç kaynak, Hawdıqo'nun tüm Çerkesya'da saygı duyulan bir kişi olduğunu belirtir. 6 Mayıs 1837'de Adagum kenarında 1000 Çerkes temsilcinin, James Bell'in ve John Augustus Longworth'un katıldığı toplantının başkanlığını yaptı.[9] Aralık 1838'de Şapsığlar ve Natuhaylar, Ruslarla gizli temas halinde olduklarından şüphelendikleri bazı Natuhayları cezalandırmak için meclis topladılar ve bu meclisin başkanlığını Hawdıqo Mansur üstlendi.[10] 1839'da Çerkesler, Anapa civarındaki Bığurqal'ı yeni başkentleri olarak ilan ettiler ve Hawdıqo Mansur, Çerkes Konfederasyonunun lideri ilan edildi. Bu unvanı ölümüne kadar korudu. Natuhaylar üstünde büyük etkisi vardı.[4] General Rayevski, Şubat 1840'ta "Doğu Yakasının Siyasi Durumu Üzerine" notunda şunları söylüyor: "Meclisin başkanı Khaud-Oglu-Mamsyr idi."[3][7][11] Şövalye Edouard Taitbout de Marigny'nin Çerkesya'ya seyahatlerle ilgili kitabında bahsettiği soylu bir Natuhay sülalesi olan Şupago sülalesinin lideri olarak bahsediliyor.[12] Ve yine Nikolay Rayevski'ye göre Şupago sülalesinin liderliği Mehmed İndaraqo'dan kendisine geçmişti.[13] James Bell'in kitabından alıntılanan "Çerkesya baş kadısının ve diğer büyüklerin Sucuk-kale ile ilgili beyanı" adlı bir belgenin imzaları arasında onun imzası da bulunmaktadır.[1] (James Bell de Çerkesya'yı ziyaret etmiştir) Yine "Haudoğlu Mansur" olarak bilinmektedir.[1]
1840 yılında yaptığı konuşmada teslim olmaktansa gerekirse çocukları bile askere alabileceklerinden bahseder:[5]
"Birçok cesur savaşçılarımızı kaybettiysek de onların yerine koyacak adamlarımız ve çocuklarımız vardır! En fenası, barut ve kurşunumuz olmaması yüzünden tüfeklerimizi kullanamayacak bir hale düşmemizdir. Böyle olsa bile elimizde kılıçlarımız ve kamalarımız varken düşmanlara aslâ itaat etmeyeceğiz! Bütün dünya bizi terketse ve vatanımızın son noktasına kadar sürülsek dahi yine Adigelerin (Çerkeslerin) neye muktedir oldukları görülecektir. Gerekirse kadın ve çocuklarımızın düşman eline geçmemeleri için onları kendi ellerimizle keseceğiz ve onların intikamını almak için müttehiden biz de mahvolacağız."
— Hawdıqo Mansur
Lazarevski Kuşatması 7 Şubat 1840 gecesi gerçekleşti. 3 saatlik bir savaşın ardından sur Çerkesler tarafından alındı. Kale daha sonra topraklarında düşman unsurları istemeyen Çerkesler tarafından yıkıldı. Hawdıqo mansur ve İsmail Berzeg, 11.000 kişilik bir orduyla Abın dahil iki kaleyi daha ele geçirmeye devam etti.
Yaralanması
değiştir1810'lu yılların kış mevsiminde 30-40 kişilik bir Çerkes birliğiyle Rus bölgelerine gerçekleştirilen bir baskına katıldı. Baskından dönerlerken çok daha üstün bir düşman kuvveti tarafından saldırıya uğradıkları için ganimetleri bırakmak zorunda kaldılar. Bu saldırının ardından Mansur ve 10 yoldaşı, yeniden bir baskın düzenleme kararı aldı, fakat tekrar düşman saldırısına uğradılar. Mansur ve ağır yaralı bir arkadaşı dışında tüm yoldaşları bu saldırıda öldü. Mansur, ağır yaralı arkadaşını omzunda taşıyarak şiddetli kar fırtınasında gücü tükenene kadar ilerlemeye çalıştı, arkadaşı ise yolda hayatını kaybetti. Kar fırtınası yaklaşık bir hafta sürdü ve bu süre içinde yarı baygın bir şekilde yerde yattı. Fırtınanın ardından Çerkes avcılar tarafından bulunduğunda ölmek üzereydi, çıplak ve donmuş olan ayağının bir kısmı buza yapışıp kopmuştu. Tüm ayak parmakları ve ayağının ön kısmı çıkmış, ayak tabanında ise derin bir yara kalmıştı.[14]
Ölümü
değiştir1846'da öldü.
Kaynaklar
değiştir- ^ a b c d e James Stanislaus Bell (1840). Journal of a Residence in Circassia: During the Years 1837, 1838 and 1839 (İngilizce). 12 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mart 2023.
- ^ Адыгэ лъэкъуацIэхэмрэ тамыгъэхэмрэ [Çerkes soyadları ve tamgaları] (PDF) (Adigece). Мыекъуапэ Адыгэ Республикэм итхылъ тедзапІ. s. 195Мыекъуапэ Адыгэ Республикэм итхылъ тедзапІ. 21 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ a b c d e f Хотко, Самир (2014). "КАВКАЗСКАЯ ВОЙНА: УРОКИ ИСТОРИИ И СОВРЕМЕННОСТЬ". Майкоп: Материалы научной конференции, посвященной 150-летию окончания Кавказской войны. Erişim tarihi: 25 Ekim 2023.
- ^ a b Хотко, Самир (2015). "ГЛАВА 5. ЧЕРКЕССКИЙ ЛИМЕС" (Rusça). Адыгейский республиканский институт гуманитарных исследований. Erişim tarihi: 25 Ekim 2023.
- ^ a b c İsmail Hakkı Berkok (1958). Tarihte Kafkasya. İstanbul Matbaası. 12 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mart 2023.
- ^ a b John Augustus Longworth, A Year Among the Circassians
- ^ a b Анатольевна, Кажарова Инна (2018). "Путь как пространственная и духовная категория в романе А. Нажжара "Изгнанники Кавказа"". Научный диалог (8): 122-133. ISSN 2225-756X.
- ^ "КАВКАЗ ЗАОМ ИПРОИЗВЕДЕНИЕХЭМ КЪАХЭФЭРЭ АДЫГЭ ЦIЭ УНАЕХЭР" (Adigece). Adyghe Republican Institute of Humanitarian Studies named after. T.M. Kerasheva. 2014. Erişim tarihi: 25 Ekim 2023.
- ^ "АДЫГЭ НЫПЫР. АБЫ И ТХЫДЭР И МЫХЬЭНЭР – KAFFED" (Kabardeyce). 10 Eylül 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Eylül 2024.
- ^ ИнфоРост, Н. П. "ГПИБ | Т. 3 : [Письма 1839-1841 гг.]. - 1910". elib.shpl.ru. s. 48. 11 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Eylül 2024.
- ^ Raevsky. "Doğu Yakasının Siyasi Durumu Üzerine". Şubat 1840
- ^ Taitbout de Marigny, Edouard (1836). Voyages en Circassie (Fransızca). 12 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mart 2023.
- ^ Samir, Hotko (1 Ocak 2022). "Çerkesya'nın batı vilayeti Nathokuac". Jineps Gazetesi. 10 Eylül 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Eylül 2024.
- ^ Bell, James Stanislaus (1840). Journal of a Residence in Circassia: During the Years 1837, 1838 and 1839 : in 2 Volumes (İngilizce). Moxon. s. 289.