Hahuli triptiği

Hahuli triptiği (Gürcüce: ხახულის ხატი, khakhulis khati) Orta Çağ Gürcistanında kabartma tekniğiyle üretilmiş ve kısmen korunmuş üç parçalı büyük bir Meryem Ana (Theotokos) ikonasıdır. Sekizinci yüzyıldan on ikinci yüzyıla kadar tarihlenen yüzün üzerinde Gürcü ve Bizans orijinli işlenmiş mine örneği içermektedir. İkona, günümüzde Tiflis'te bulunan Gürcistan Sanat Müzesi'nde sergilenmektedir.^[1]

Tarih

Hahuli triptiği, "Çarmıha Gerilme" sahnesi.

Hahuli triptiği adını, ilk muhafaza edildiği yer olan Orta Çağ Gürcü manastırı Hahuli'den alır (manastır günümüzde Türkiye'de, Tortum'un Bağbaşı köyündedir). 12. yüzyılın başlarında, Gürcistan kralı Kurucu Davit, ikonaya birkaç değerli taş bağışlarken, halefi I. Demetre ise mucizevi olarak kabul edilen ikonayı, Gürcistan'ın batısındaki Kutaisi yakınlarındaki Gelati manastırına nakletti. İkona burada daha da yenilendi ve Kraliçe Tamar'ın devrinde yaldızlı gümüş kanatlı altın bir çerçeveye yerleştirildi. Orta Çağ Gürcü kroniklerine göre Tamar, ikonayı özel bir ihtimam göstererek onurlandırdı ve ona (bulunduğu manastıra) 1195'te Şamkor Muharebesi'nde ganimet olarak ele geçirilen bir Halife sancağını bağışladı.^[2]

İkona, iddiaya göre Rusya'nın Kutaisi valisi Kont Levaşov'un^(ru) teşvikiyle 1859'da Gelati'den çalındı. Altın ve mücevherlerinin çoğu sökülerek Rusya'da satıldı. Daha sonra Levaşov, Moskof bir kuyumcuya eserin metal bir reprodüksiyonunu üretmesi için sipariş verdi; eserin bu kopyası 1865'te Gelati Manastırı'nda sergilendi. Hakiki ikona ve madalyonlarının çoğu, peşi sıra Rus ressam Mikhail Botkin'in özel koleksiyonuna ve ardından Ermitaj Müzesi'ne girdi. İkona, Gürcistan'a ancak 1923'te feci bir şekilde parçalanmış bir halde iade edildi.^[3]

Tanım

"VII. Mihail Dukas ve Maria Bagrationi" detayı, Hahuli triptiği.

Hahuli triptiği, 1.47 m boyu ve 2.02 m eni (katlanmamış panellerleri) ile^[1] dünyanın en büyük mineli sanat eserlerinden biridir.

Triptiğin merkezinde, büyük bir (116 × 95 cm^[1]) Meryem Ana (Theotokos Odigitria) ikonası, asasen değerli metaldendi. Kabartma tekniğiyle yapılmış arka yüzey günümüzde kayıptır ve yalnızca Bakire Meryem'in mine bezenmiş yüzü ile elleri günümüze ulaşmıştır.

Triptik, 8. yüzyıldan 12. yüzyıla kadar Gürcistan ve Konstantinopolis'teki atölyelerden elde edilen 115 mine işlemesiyle süslenmiştir. Bu mineler; yuvarlak madalyonlar, dikdörtgen veya haç levhaları şekillerinde olup ağırlıklı olarak aziz tasvirleri içerir ve bazıları desenlerle bezenmiştir. Röliker kapağı, Çarmıha Gerilme sahnesine sahip 10. yüzyıldan kalma bir mine işi plaket ile süslenmiştir.^[1]

Kraliyet çiftinin en üstte bulunan Yunanca yazılı minesi özellikle dikkat çekicidir. Yazı, Bizans imparatoru VII. Mihail Duka ve Gürcü eşi Maria'yı (Gürcistan kralı IV. Bagrat'ının kızı) belirtir; her ikisi de tacidar (taç sahibi; hükümdar) olarak temsil edilmiştir. 1072'de Maria tarafından Gürcistan'a götürüldüğü düşünülen bu madalyon, triptik kapatıldığında görünen tek figürlü görüntüydü.

Kaynakça

^ ^a ^b ^c ^d Speel, Erika (ed., 1998), Dictionary of enamelling, p. 67. Ashgate, 1-85928-272-5, 978-1-85928-272-4
^ Lordkipanidze, Mariam (1987), Georgia in the XI-XII Centuries 18 Kasım 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., p. 184. Tbilisi: Ganatleba.
^ Eastmond, Antony (2001), Eastern approaches to Byzantium: papers from the Thirty-third Spring Symposium of Byzantine Studies, University of Warwick, Coventry, March 1999, pp. 216-217. Ashgate/Variorum, 0-7546-0322-9, 978-0-7546-0322-1

Konuyla ilgili yayınlar

(Gürcüce, Rusça ve İngilizce) Amiranashvili, Sh. (1972), The Khakhuli Triptych. Tbilisi: Khelovneba. Online version 7 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. from the National Parliamentary Library of Georgia

Dış bağlantılar

Khakhuli triptych . University of Puget Sound Digital Collections

[Speel-1] Speel, Erika (ed., 1998), Dictionary of enamelling, p. 67. Ashgate, 1-85928-272-5, 978-1-85928-272-4

[2] Lordkipanidze, Mariam (1987), Georgia in the XI-XII Centuries 18 Kasım 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., p. 184. Tbilisi: Ganatleba.

[3] Eastmond, Antony (2001), Eastern approaches to Byzantium: papers from the Thirty-third Spring Symposium of Byzantine Studies, University of Warwick, Coventry, March 1999, pp. 216-217. Ashgate/Variorum, 0-7546-0322-9, 978-0-7546-0322-1

[1]

[2]

[3]