Haganah
Haganah (İbranice: ההגנה/HaHagana, anlam: "Savunma"), Birleşik Krallık Filistin Mandası'ndaki Yahudi yerleşimlerini korumak amacıyla kurulan ve 1920–48 yılları arasında faaliyeti gösteren Yahudi paramiliter örgüttür.
| Haganah ההגנה | |
|---|---|
| Etkin | 1920 - 28 Mayıs 1948 |
| Karargâh | Yishuv, Birleşik Krallık Filistin Mandası, İsrail |
| Savaşları | Filistin Arap Ayaklanmaları II. Dünya Savaşı Filistin İç Savaşı 1948 Arap-İsrail Savaşı |
Kökeni
değiştir
1907'de kurulan Bar-Giora örgütünün ardından 1909 yılında kurulan Hashomer (השומר, Muhafız Birliği) örgütünün uzantısıdır. Hashomer, Yahudi göçmenlerinin yıllık aidat karşılığında yerleşim birimlerini korumak amacıyla kurulmuş bir örgütken üye sayıları kısa zamanda 100'e ulaştı.
Yahudi liderler, 1920 Arap Ayaklanması ve 1921 Yafo Ayaklanması'nın ardından İngiliz Mandası'nın yerel Arap çetelerinin saldırılarına karşı Filistinli Yahudileri korumasındaki isteksizliği görünce İngiliz yönetimine güvenmez duruma geldi. Çiftlik ve kibbutzlarını korumak için Haganah örgütünü kurdu. Haganah'ın ana görevi Filistinli Arapların saldırılarını sivil halka bildirmekti. 1920-1929 yılları arasında merkezi yönetim ve koordinasyondan yoksun olarak çalışan örgüt yerel olarak ve eski silahlarla görevini sürdürdü. "Birlik"ler Kibbutz ve çiftliklerde dönüşümlü olarak nöbet tutan çiftçilerden ibaretti. 1929 Filistin Ayaklanması'yla kendini geliştirme ihtiyacı duyan Haganah'a Yahudi yerleşim birimlerinden gençler ve büyük şehirlerden binlerce üye katıldı. Yurtdışından silah tedarik eden Haganah, kendi el bombalarını ve basit askeri ekipmanlar üretmeye başladı.
1936'da 40 bini rezerve (yedek) olmak üzere asker sayısını 50 bine çıkaran Haganah, 1936-1939 Filistin Arap Ayaklanması'nda İngiliz askerlerine yardım etti. Her ne kadar İngiliz yönetimi Haganah'ı resmi olarak tanımadıysa da kendilerinin kurduğu Yahudi Yerleşim Polisleri, Yahudi Yedek Güçleri ve Özel Gece Mangası gruplarına İngiliz Albay Orde Wingate önderliğinde askeri eğitim verildi.
Yahudi politik liderlerin koyduğu kural gereği Haganah cemaatlerini korumakla yükümlüydü; fakat karşı saldırı düzenlemeye hakları yoktu. Bu durum bazı Haganah savaşçılarının tepkisine sebep oluyordu, bu sebeple örgütten ayrılan milisler Irgun Tsva'i-Leumi örgütünü kurdu. 1940'ta II. Dünya Savaşı sırasında İngilizlere karşı savaşıp bağımsız devlet kurma amacı güden bir grup Irgun'dan ayrılıp Lehi örgütünü kurdu.
1939'da İngilizler, Yahudilerin Filistin'e göçünü büyük ölçüde engelleyip Orta Doğu'nun diğer bölgelerinden Arap işçi getirttiler. Haganah buna cevap olarak "Darbe Kuvveti" anlamına gelen elit askerlerden oluşmuş Palmah kolunu kurdu. Palmah aynı zamanda yasal olmamasına rağmen Yahudilerin Filistin'e getirilmesinden sorumluydu. 100'den fazla gemiyle 100,000 Yahudiyi Filistin'e getirmeyi başardı. Haganah aynı zamanda İngilizlerin göç sınırlamalarına karşı gösterilerde bulundu.
Orta Doğu'dan sorumlu İngiliz bakan Lord Moyne'nın öldürülmesinden sonra Haganah ile ittifak kuran İngiliz aslerleri "av mevsimi" anlamına gelen Saison'a başlayıp Irgun üyelerini kaçırıp, sorguladılar ve bazen de sınır dışı ettiler. Irgun'un liderliğini yapan Menahem Begin, kendi üyelerine, olası bir iç savaşı engellemek için Haganah üyelerine karşı savaş açmamayı emretti.
"Av mevsimi" sona erdikten sonra Haganah, Irgun ve Lehi birleşip İbrani Direnç Hareketi'ni kurdular. Her örgütün sorumlulukları farklı olmasına rağmen ana gaye İngilizleri bu topraklardan çıkarıp bir Yahudi devleti kurmaktı.
İkinci Dünya Savaşı dönemi
değiştirKuzey Afrika'nın Alman ittifakına katılmasından korkan İngilizler Haganah'tan yardım istedi. Bu yardımlarla Mısır'da Erwin Rommel'in ordularını yenen İngilizler Haganah'a olan desteklerini geri çekti. 1943'te uzun süre devam eden görüşmeler sonunda İngiliz ordusu bir Yahudi Tugayları grubu kurdu. Yahudilerden oluşan ve 5,000 askeri bulunan tugay 1944'te İtalya'ya savaşmaya gönderildi, sonunda bu tugay 1946'da terhis edildi.
Savaş sonrası
değiştirİkinci Dünya Savaşı'nın ardından İngilizleri bölgeden çıkarmak için uğraş veren Haganah bir yandan da Yahudilerin yasal olmayan yollarla Filistin'e getirilmesinde büyük rol oynadı.
İsrail devleti kurulduktan iki hafta sonra 28 Mayıs'ta Haganah'ın devamı olarak kabul edilen İsrail Savunma Kuvvetleri kuruldu.
Ünlü Haganah üyeleri arasında İzak Rabin, Ariel Şaron, Rehavam Ze'evi, Dov Hoz, Moşe Dayan, Yigal Allon ve Dr.Ruth Westheimer bulunur
Kaynakça
değiştir- Bregman, Ahron. Israel's Wars: A History Since 1947. London: Routledge, 2002. ISBN 0-415-28716-2.
- Niv, David. The Irgun Tsva'i Leumi. Jerusalem: World Zionist Organization (Department for Education and Culture), 1980.
- "Text of the British White Paper Linking Jewish Agency to Zionist Terrorism in Palestine," The New York Times, July 25, 1946, p. 8.
- Zadka, Dr. Saul. Blood in Zion, How the Jewish Guerrillas drove the British out of Palestine. London: Brassey's, 1995. ISBN 1-85753-136-1.
- Jim G. Tobias, Peter Zinke. Nakam - Jüdische Rache an NS-Tätern. Konkret Literatur Verlag, Hamburg 2000. 173 Seiten, ISBN 3-89458-194-8 Almanca, 1944-1947)
- Bergman, Ronen. Kollek was British informer. Ynet news. 29 Mart 2007.