Güvenilmez anlatıcı

Güvenilmez anlatıcı, edebiyatta, filmlerde ya da tiyatro oyunlarında güvenilirliği ciddi anlamda riskli olan anlatıcı.^[1] Terim, 1961 senesinde Wayne C. Booth'un The Rhetoric of Fiction eserinde ortaya çıkmıştır.^[2] Bu tarz bir anlatım yöntemi yazar tarafından belirli nedenlerle seçilmiş olabilir. Bu genelde seyirciyi ya da okuyucuyu kandırmak içindir.^[1] Bu tarzda anlatıcı genelde birinci şahıs anlatıcıdır. Aynı zamanda üçüncü şahıs anlatıcının da güvenilmez anlatı olarak kullanıldığı olur.

Bu anlatıcının doğası bazen çok çabuk açığa çıkar. Örneğin; Hikâyenin başında anlatıcı açık bir hataya düşebilir, kuruntulu iddialarda bulunabilir ya da bazen şiddetli akıl hastası olabildiğini kabul eder. Bu anlatım aracının dramatik şekilde kullanımında ise anlatıcı açığa çıkacak gerçeği hikâyenin sonuna kadar erteleyebilir.

Güvenilmez anlatıcı için örnekler

Tarihsel olaylarda

Romanlarda

Ken Kesey'in ünlü romanı Guguk Kuşu'nda "Şef" Bromden karakteri şizofrenidir. Ve hikâyeyi anlatırken ara ara akli dengesini kaybederek insanların küçülüp büyüdüğü kısımlar anlatır. Bu kısımlarda duvarlar gülmekte ve ortalığı bir sis kaplamaktadır.

Filmlerde

Amadeus filminde Antonio Salieri karakterinin yaşlı hali, rakibi Wolfgang Amadeus Mozart'ı öldürdüğünü iddia ettiği için akıl hastanesine kapatılmıştır. Hikâyenin gerçekte var mı olduğunu yoksa sadece Salieri'nin kuruntularından ibaret mi olduğunu bilemeyiz. Hastanede Salieri'nin Mozart'ı öldürdüğüne dair herhangi bir bulgu olmadığından, bu hikâyenin gerçekçiliği özellikle belirsiz kalmıştır.

Yurttaş Kane filminde Charles Foster Kane karakterinin hikâyesi, 5 farklı tanıdığı tarafından anlatıldığından ve hepsinin karakter için farklı görüşleri olduğundan belirsizdir. Bu da Güvenilmez anlatıcı(lar)a güzel bir örnektir.

Raşomon filminde ölen samurayın hikâyesi birçok farklı anlatıcı tarafından anlatılmaktadır. Ve bu anlatıcıların her biri olayları kendi açılarından ya da kendi çıkarlarına göre anlatır. Bazısı anlattığı hikâyede çaldığı eşyayı saptırırken bazısı gururundan dolayı hikâyeyi kendini şereflendirecek şekilde anlatır. Bu anlatım tarzı Raşomon etkisi olarak Karl G. Heider tarafından incelenmiştir.

Olağan Şüpheliler filminde masum görünen ayağı sakat "Roger 'Verbal' Kint" karakteri hikâyeyi film boyunca kendini temize çıkaracak şekilde anlatır. Onu sorgulayan polis memuru ise onun anlattıklarına güvenmiyordur. Lakin mecburen onu serbest bırakırlar. Filmin sonunda Kint karakterini lüks bir arabayla şehir içinde kaybolurken izleyici onun ayağının sakat olmadığını anlar.

Televizyonda

Çizgi romanlarda

Güvenilmez anlatıcıların kullanıldığı eserler

Martin Amis - Time - Arrow^[3]
Emily Brontë - Uğultulu Tepeler^[4]
Angela Carter - Wise Children^[5]
Geoffrey Chaucer - Canterbury Hikâyeleri
Wilkie Collins - The Moonstone^[6]
Bret Easton Ellis en belirgin eseri, Amerikan Sapığı^[7]
William Faulkner - The Sound and the Fury^[1]
F. Scott Fitzgerald - Muhteşem Gatsby^[8]
Ford Madox Ford - The Good Soldier^[9]
Kazuo İshiguro - When We Were Orphans^[10]
Henry James - Yürek Burgusu^[11]
James Lasdun - The Horned Man^[12]
Anita Loos - Gentlemen Prefer Blondes^[13]
Vladimir Nabokov - Pale Fire^[14]
Salman Rushdie - Geceyarısı Çocukları
Robert Shea & Robert Anton Wilson - The Illuminatus! Trilogy
Gene Wolfe'nin en belirgin eseri The Book of the New Sun ve The Fifth Head of Cerberus^[15]

Güvenilmez bakış açısından ya da açılarından anlatılan filmler;

Amarcord, yönetmen Federico Fellini^[16]
Big Fish, yönetmen Tim Burton^[17]
Dr. Caligari'nin Muayenehanesi, yönetmen Robert Wiene^[18]
Fight Club, yönetmen David Fincher^[19]
Kahraman (2002), yönetmen Zhang Yimou^[20]
Akıl Defteri, yönetmen Christopher Nolan^[21]
Rashomon, yönetmen Akira Kurosawa ^[22]
Stage Fright, yönetmen Alfred Hitchcock^[23]
The Usual Suspects, yönetmen Bryan Singer^[24]

Kaynakça

^ ^a ^b ^c "How to Write a Damn Good roman, II", by James N. Frey (1994) ISBN 0-312-10478-2, p. 107 16 Mayıs 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ "Professor Wayne Booth" 17 Ocak 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., an obituary, The Times, Ekim 14, 2005
^ "Arşivlenmiş kopya". The New York Times. 10 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2011.
^ "Later Critical Response to Wutheirng Heights". academic.brooklyn.cuny.edu. 17 Mart 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Şubat 2024.
^ "Comedy Is Tragedy That Happens to Other People". The New York Times. 19 Ocak 1992.
^ "Historicizing unreliable narration: unreliability and cultural". 7 Ocak 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2011.
^ Sarah Webster. When Writer Becomes Celebrity. The Oxonian Review of Books, Vol. 5, No. 2 (spring 2006) [1] 4 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ Thomas E. Boyle. Unreliable Narration in "The Great Gatsby". The Bulletin of the Rocky Mountain Modern Language Association, Vol. 23, No. 1 (Mar., 1969), pp. 21-26 [2]
^ Womack, Kevin and William Baker, eds. The Good Soldier: A Tale of Passion. Broadview Press, 2003. [3]
^ Mudge, Alden. "Ishiguro takes a literary approach to the detective roman." [4] 25 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ Helal, Kathleen, ed. The Turn of the Screw and Other Short işs. Enriched Classics. Simon and Schuster, 2007. [5] 2 Haziran 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ "DarkEcho Review: The Horned Man by James Lasdun". 23 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2011.
^ Landay, Lori (28 Şub 1998). "Madcaps, Screwballs, and Con Women: The Female Trickster in American Culture". University of Pennsylvania Press. 29 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Şubat 2024 – Google Books vasıtasıyla.
^ "Dowling on Pale Fire". 6 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2011.
^ "Interview with Gene Wolfe Conducted by Lawrence Person". 16 Eylül 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2011.
^ Tom Dawson, [6] 26 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., reviewing Amracord on BBC flims
^ Lance Goldenberg, "There - Something Fishy About Father"^{[ölü/kırık bağlantı]}, Creative Loafing Tampa, Ocak 8th 2004.
^ Ferenz, Volker, "Fight Clubs, American Psychos and Mementos," New Review of Film and Television Studies, Vol. 3, No. 2 (1 Kasım 2005), pp. 133-159, (link, accessed 5 Mart 2007, reg. required).
^ Church, David, "Remaining Men Together: Fight Club and the (Un)pleasures of Unreliable Narration 13 Mayıs 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.", Offscreen, Vol. 10, No. 5 (Mayıs 31, 2006). Retrieved on 14 April 2009.
^ "Hero review in the Montreal Film Journal". 4 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2011.
^ "Arşivlenmiş kopya". 21 Nisan 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2011.
^ [7] 25 Aralık 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Rashomon article on Turner Classic Movies
^ The "lying" opening flashback, Hitchcock/Truffaut
^ [8] 11 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. "'Where Is My Mind?' — Chaucer - 'Unreliable Narrator' Goes Neo-Noir: (The Usual Suspects, Fight Club and Memento)" by Jen Johans

[frey-1] "How to Write a Damn Good roman, II", by James N. Frey (1994) ISBN 0-312-10478-2, p. 107 16 Mayıs 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[2] "Professor Wayne Booth" 17 Ocak 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., an obituary, The Times, Ekim 14, 2005

[3] "Arşivlenmiş kopya". The New York Times. 10 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2011.

[4] "Later Critical Response to Wutheirng Heights". academic.brooklyn.cuny.edu. 17 Mart 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Şubat 2024.

[5] "Comedy Is Tragedy That Happens to Other People". The New York Times. 19 Ocak 1992.

[6] "Historicizing unreliable narration: unreliability and cultural". 7 Ocak 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2011.

[ampsycho-7] Sarah Webster. When Writer Becomes Celebrity. The Oxonian Review of Books, Vol. 5, No. 2 (spring 2006) [1] 4 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[gatsby-8] Thomas E. Boyle. Unreliable Narration in "The Great Gatsby". The Bulletin of the Rocky Mountain Modern Language Association, Vol. 23, No. 1 (Mar., 1969), pp. 21-26 [2]

[9] Womack, Kevin and William Baker, eds. The Good Soldier: A Tale of Passion. Broadview Press, 2003. [3]

[Ishiguro-10] Mudge, Alden. "Ishiguro takes a literary approach to the detective roman." [4] 25 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[11] Helal, Kathleen, ed. The Turn of the Screw and Other Short işs. Enriched Classics. Simon and Schuster, 2007. [5] 2 Haziran 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[12] "DarkEcho Review: The Horned Man by James Lasdun". 23 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2011.

[13] Landay, Lori (28 Şub 1998). "Madcaps, Screwballs, and Con Women: The Female Trickster in American Culture". University of Pennsylvania Press. 29 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Şubat 2024 – Google Books vasıtasıyla.

[14] "Dowling on Pale Fire". 6 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2011.

[PersonInterview-15] "Interview with Gene Wolfe Conducted by Lawrence Person". 16 Eylül 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2011.

[16] Tom Dawson, [6] 26 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., reviewing Amracord on BBC flims

[17] Lance Goldenberg, "There - Something Fishy About Father"^{[ölü/kırık bağlantı]}, Creative Loafing Tampa, Ocak 8th 2004.

[18] Ferenz, Volker, "Fight Clubs, American Psychos and Mementos," New Review of Film and Television Studies, Vol. 3, No. 2 (1 Kasım 2005), pp. 133-159, (link, accessed 5 Mart 2007, reg. required).

[church-19] Church, David, "Remaining Men Together: Fight Club and the (Un)pleasures of Unreliable Narration 13 Mayıs 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.", Offscreen, Vol. 10, No. 5 (Mayıs 31, 2006). Retrieved on 14 April 2009.

[20] "Hero review in the Montreal Film Journal". 4 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2011.

[21] "Arşivlenmiş kopya". 21 Nisan 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2011.

[22] [7] 25 Aralık 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Rashomon article on Turner Classic Movies

[23] The "lying" opening flashback, Hitchcock/Truffaut

[24] [8] 11 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. "'Where Is My Mind?' — Chaucer - 'Unreliable Narrator' Goes Neo-Noir: (The Usual Suspects, Fight Club and Memento)" by Jen Johans

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]