Friedrich Jeckeln
Friedrich August Jeckeln (2 Şubat 1895 - 3 Şubat 1946), Nazi Almanyasında görev yapmış olan Schutzstaffel komutanıdır. II. Dünya Savaşı sırasında Barbarossa Harekâtıyla birlikte işgal edilen Sovyetler Birliği topraklarında üst düzey komutan ve idaresi olarak görev yapmıştır.[a] Jeckeln'in emrindeki Einsatzgruppen ölüm mangaları III. Reich tarafından örgütlenen en geniş birliklerdendi. Jeckeln, 100 binin üzerinde Yahudi, Çingene ve Nazi ideolojisince istenmeyen olarak ilan edilen kişinin yargısız bir şekilde öldürülmesinden bizzat sorumluydu. Nazi Almanyasının yenilgisinin ardından yakalanmış, işlediği savaş suçlarından dolayı Riga'daki Sovyet Askeri Mahkemesinde yargılanmış, suçlu bulunmuş ve 1946 yılında idam edilmiştir.
| Friedrich Jeckeln | |
|---|---|
 SS üniformalı Jecklen | |
| Doğum | 2 Şubat 1895 Hornberg, Almanya İmparatorluğu |
| Ölüm | 3 Şubat 1946 (51 yaşında) Riga, Letonya SSC |
| Ölüm nedeni | Asılarak idam |
| Tanınma | Einsatzgruppen komutanı Babi Yar Katliamı Kamyanets-Podilski katliamı Rieseberg katliamı Rumbula katliamı |
| Bağlılık |
|
| Suçlama(lar) | Savaş suçları |
| Mahkûmiyet | İdam cezası |
| Ceza | Asılarak idam edildi |
| Uğraşı | SS-Obergruppenführer |
| Kurbanlar | 100 binden çok |
| Yorumlar |        |
Hayatı
değiştirGençliği
değiştirFriedrich Jeckeln, Weilmüster göçmeni fabrikatör Friedrich Heinrich Theodor Jeckeln'in (1852-1899) ve Emma Rosine Trautwein'in oğluydu. 1911 yılında 16 yaşında okulu bırakarak çeşitli fabrikalarda işçi olarak çalıştı, sonrasında 1912 yılında Köthen'deki Politeknik Enstitüsünde mühendislik okumak için kayıt yaptırdı. Patlak veren I. Dünya Savaşı yüzünden Alman Ordusuna yazıldı. Batı Cephesindeki muharebelerde 76. Topçu Alayına bağlı topçu subayı olarak görev yaptı. 1916 ağır yaralanmış ve sonrasında Luftwaffe'ye dahil edilmiştir. Savaşın sonunda Luftstreitkräfte içinde yer almış, 20 Ocak 1919 itibarıyla terhis edilmiştir.
I. Dünya Savaşı sonrası
değiştirJeckeln, 1918 yılında Charlotte Hirsch ile evlenmiştir. Bu dönemde kayınpederinin Danzig yakınlarındaki çiftliklerinde yönetici olarak çalışmıştır. Bu dönemde milliyetçi, ırkçı ve aynı zamanda Yahudi karşıtı olan Jungdeutscher Orden paramiliter güçlerine katılmıştır. Sonraki dönemde kayınpederiyle kavga etmiş, 1926 yılında eşinden ayrılmış ve eski subay arkadaşlarıyla bir araya gelerek çok miktarda alkol tüketir hale gelmiştir. Serbest mühendislik yapmaya başlayan Jeckeln yeniden evlendiyse de kayınpederine olan borçları ve eski eşine üç çocukları için verdiği nafaka yüzünden mali olarak darboğaza girer. Ekonomik krizin de etkisiyle 1929 yılında Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi'ne girmiştir ve iki yıl içinde Schutzstaffel (SS) üyesi olmuştur.
Nazilerin safında
değiştir1931 yılında Jeckeln, 17. SS Alayının komutanı olarak Standartenführer[b] rütbesine terfi eder. Ertesi yıl 1932'de SPD partisinden Braunschweig Belediye Başkanı Ernst Böhme'yi hedef alan bir bombalı saldırı gerçekleştirir, saldırı başarısız olur ve Böhme yara almadan kurtulur. Nazilerin iktidarı almasıyla beraber 20 Haziran 1933'te Braunschweig Başbakanı Dietrich Klagges tarafından eyaletteki tüm polis ve SS birliklerinin başı olarak ilan edilir.
Acımasız ve sadist bir kişi olarak tarif edilen Jeckeln, bu dönemde siyasal rakiplerini tasfiye etmeye girişir; bu kapsamnda başta komünistler olmak üzere sosyal-demokratlar ve sendikacılara karşı saldırılar düzenler. SS komutanlarından Friedrich Alpers ile beraber Temmuz 1933'te düzenledikleri Rieseberg katliamında başta Almanya Komünist Partisi üyeleri olmak üzere 10 kişi dövülerek öldürülür.[1] Jeckeln, cinayet soruşturmasının kapatılmasını sağlamanın ötesinde, katliama katıldığını itiraf eden bir SS üyesinin de öldürülmesini sağlar.
9-10 Kasım 1938 tarihlerinde Almanya çapında düzenlenen Kristallnacht adı verilen örgütlü yağmalama, kundaklama ve pogromları Braunschweig ve Hannover'de örgütleyen kişi olmuştur.
II. Dünya Savaşı
değiştirJeckeln 1938 yılı Haziran ayında "Mittel" bölgesinin Höhere SS und Polizeiführer, HHSPF şefi ilan edilir ve doğrudan Reichsführer-SS Heinrich Himmler'e bağlanır. 1940 yılında Düsseldorf merkezli "West" bölgesinde aynı görevi yapmaya başlar. II. Dünya Savaşı'nın başlarında Batı Cephesi'nde gerçekleşen Fransa Muharebesi'ne 3. SS Panzer Tümeni "Totenkopf" bünyesinde alay komutanı olarak katılır.
22 Haziran 1941 tarihinde başlayan ve Sovyetler Birliği topraklarının işgali amacını güden Barbarossa Harekâtına katılır. Nazi ideolojisi eksenindeki Nihai Çözüm planı ve Bolşevikleri, Rus halklarını ve Slav ırklarını alt insan olarak tanımlayan Untermensch kavramı işgal edilen Sovyet topraklarında kitlesel kıyımların yaşanmasına yol açmıştır. Nazi Ordularının ilerlemesinin ardından işgal altındaki bölgelere giren Einsatzgruppen adlı silahlı gruplar Reinhard Heydrich komutasında III. Reich'ın güvenliğini tehlikeye atabilecek tüm unsurların tasfiye edilmesini sağlamaktaydı. Bu gruplar arasında Yahudiler, Çingeneler, Sovyet partizanları, Kızıl Ordu'da görev yapan Siyasi komiserler[c] yer almaktaydı.
Savaşın Sovyet topraklarına girmesiyle beraber Jeckeln de burada görevlendirilmiş, işgal altındaki Kiev'de merkezi bulunan Güney Rusya SS ve Polis Şefi olarak atanmıştı.
Ukrayna
değiştirJeckeln burada Einsatzgruppe C komutanı Otto Rasch ile işbirliği halinde kitlesel katliamlar örgütlemiştir. Temmuz ayında bölgedeki Novograd-Volyinskiy[d] kasabasındaki 16-60 yaş arasındaki tüm Yahudilerin katledilmesi emrini vermiş ve katliamı bizzat yönetmiştir. Bir sonraki ay Berdyçiv'de düzenlenen benzer katliamı da örgütlemiştir.
Ukrayna Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti bölgesindeki Kamyanets-Podilski kentinde Naziler, Macaristan'daki faşist Ok Haç Partisi rejimi tarafından sınırdışı edilmiş yaklaşık 15 bin Yahudinin bulunduğunu görürler. Alman Wehrmacht komutanlarından Eduard Wagner bu nüfusun kesinlikle iaşe edilemeyeceğini belirtince de Jeckeln hepsinin kurşuna dizilmesini önermiş ve tüm işlemin 1 Eylüle kadar tamamlanabileceğini bildirmiştir. Kamyanets-Podilski dışındaki ormanlık alanda 27-30 Ağustos 1941 tarihleri arasında en az 20 bin Yahudi kadın, erkek ve çocuk katledilmiştir.
Jeckeln, Ukrayna'daki kitlesel katliamlar sırasında kurbanların cesetleriyle kendi askerlerinin uğraşmaması için "balık istifi" adını verdiği bir sistem geliştirmiştir. Buna göre kazılan toplu mezarlara kıyafetlerini çıkartıp yüzükoyun yatmaya zorlanan kurbanlar oracıkta öldürülüyor, sonra sırası gelen kurbanlar da bu kişilerin üzerine yatmaya zorlanıyordu.
26 Eylül 1941 itibarıyla Kiev Muharebesi Nazilerin zaferiyle sonuçlanmıştır. Walter von Reichenau komutasındaki 6. Ordu birlikleri kente girmiştir. Yakıp yıkma taktiği kapsamında Sovyet NKVD birliklerince sabote edilen kamu kurumlarda Nazi kayıpları artınca Alman işgal yönetimi derhal kentteki asker ve sivillere karşı katliam kararı almıştır. Kentteki işgal yönetiminin komutanı Kurt Eberhard'ın bu kararı aldığı toplantıya Jeckeln de katılmıştır.
Kiev'deki Yahudi nüfusunun kentten çıkartılacağı bahanesiyle kentteki tüm Yahudilerin tren istasyonuna gelmeleri emredilmiştir. Yahudilerin sıcak tutacak giysilerini getirmeleri, kişisel evrakını beraberlerinde bulundurmaları, para ve değerli eşyalarını da getirmeleri istenmiştir. Tren istasyonuna gelen Yahudiler kentin dışındaki Babi Yar Vadisine götürülmüş, burada soyunmaları sağlanmış, değerli eşyalarına el konmuş ve makinalı tüfekle sistematik şekilde katledilmişlerdir. 29 ve 30 Eylül 1941 tarihleirnde toplamda yaklaşık 34 bin Yahudi katledilmiştir. Katliam Wehrmacht, SS ve bağlı polis kuvvetleri, Ukraynalı işbirlikçi faşist milisler tarafından gerçekleştirilmiş, katliamda Jeckeln'e bağlı birlikler de görev yapmıştır.
İzleyen dönemde Jeckeln Ukrayna topraklarında katliamlara devam etmiş, bugünkü adı Dnipro olan kentte 13-15 Ekim 1941 tarihlerinde yaklaşık 10 bin Yahudi katledilmiştir. Himmler, Jeckeln'i başarılarından dolayı tebrik ederken onu Riga sorumlusu olarak atar.
Litvanya
değiştir
Himmler, Riga'daki Litvanyalı Yahudilerin tasfiye edilmesini istiyor, sonrasında kentte kurulacak Riga gettosuna da Almanya ile Avusturya'daki Yahudilerin yerleştirilmesini planlıyordu. Himmler bu konuyu 10 veya 11 Kasım 1941'de Berlin'de yapılan toplantıda Jeckeln'e aktardı ve kentteki tüm Yahudilerin öldürülmesini emretti. 30 Kasım sabahı kentteki genç yaşlı kadın erkek tüm Yahudiler evlerinden zorla çıkartıldı ve kentin 12 km güneydoğusundaki Rumbula adı verilen yere götürüldü. Burada daha önce Sovyet savaş esirleri tarafından kazılmış toplu mezarlar bulunuyordu. Yahudiler zorla soyunduruldu ve elbisleriyle değerli eşyalarına el kondu. Daha sonra kendilerinden önce kurşuna dizilmiş kişilerin üzerine yüzüstü yatırılarak katledildiler. Jeckeln ve Rudolf Lange komutasındaki Naziler 30 Kasım günü yaklaşık 10 bin kişiyi katletmiştir.
Rumbula katliamında katledilen Yahudiler arasında Berlin'den gönderilen 1000 Yahudi de bulunmaktaydı. Himmler daha önce Reinhard Heydrich ile yaptığı görüşmede III. Reich bünyesindeki Reichsjuden olarak adlandırılan bu Yahudilerin öldürülmemesini istemiştir. Ancak Himmler, bu Yahudilerin de katliamda katledildiklerini öğrenince çok kızmış ve Jeckeln'i gönderdiği mesajla azarlamış, ileride doğrudan emirlerine uyulmaması halinde şiddetli şekilde cezalandırılacağını bildirmiştir.
8 Aralık 1941 tarihinde Jeckeln Riga'da geriye kalan yaklaşık 18 bin Yahudiyi de katleder. İki katliam arasındaki bu tarih aralığı hakkında tarihçilerin bazı yorumları bulunur. Buna göre Himmler'in Alman Yahudilerine dair bakış açısını anlamamış olan Jeckeln, Himmler'in Doğu Prusya Lötzen'deki karargâhına gitmiş ve güncel talimatları almıştır. Buna göre Alman Yahudileri diğer işgal altındaki bölgelerdeki Yahudiler gibi kitlesel olarak katledilmeyecektir.
Ostland
değiştir1942 yılında Jeckeln, Reichskommissariat Ostland adı verilen işgal altındaki Sovyet topraklarının tamamındaki SS ve polis birliklerinin başına getirilir. 1942 yılı Ağustos ayında Beyaz Rusya topraklarında Sovyet partizanlarına karşı başlatılan Sumpffieber Harekâtını yönetmiştir. Bu harekât kapsamında çok sayıda getto kapatılmış ve binlerce Yahudi katledilmiştir.[e] Jeckeln bütün kurmay heyetiyle beraber harekâtlarda bulunmuş ve bizzat katliamları yönetmiştir. 1943 yılında da partizanlara karşı savaş devam etmiş, Doğu Cephesinde savaşın dengesinin giderek Kızıl Ordu lehine dönmesiyle beraber harekât çapları küçülse de devam etmiştir.
1944 yılına gelindiğinde Jeckeln'in iki oğlu da ölmüştür, birisi Doğu Cephesinde, diğeri ise cephe gerisinde menejiten dolayı ölmüştür. Jeckeln bu dönemde oldukça karamsarlaşmış ancak Himmler tarafından teselli edilmiştir.
1945 yılı Şubat ayında artık Alman topraklarının savunulması için Sovyet birliklerine karşı Waffen-SS birliklerine komuta etmiştir.
Mahkeme süreci
değiştir
Jeckeln, 28 Nisan 1945 tarihinde Halbe yakınlarındaki Kızıl Ordu askerleri tarafından yakalanır. 1946 yılı Ocak ayının sonlarında Jeckeln ve kendisi gibi komutan seviyesindeki altı Nazi Riga'da askerî mahkemede yargılanmaya başlanır.[f] Mahkemede Jeckeln suçlarını itiraf etmiş ancak doğrudan Himmler tarafından aldığı emirleri yerine getirdiğini belirtmiştir. Tüm sanıklar insanlığa karşı işledikleri savaş suçlarından suçlu bulunmuş ve Riga kentindeki Daugava Nehri yakınlarında asılarak idam edilmişlerdir.
Terfileri
değiştirJeckeln'in aldığı terifler şu şekildedir:[2]
- Anwärter: 1 Aralık 1930
- Sturmbannführer: 31 Mart 1931
- Standartenführer: 22 Haziran 1931
- Oberführer: 20 Eylül 1931
- Gruppenführer: 4 Şubat 1933
- Obergruppenführer: 13 Eylül 1936
- Obergruppenführer und General der Polizei: 26 Temmuz 1940
- Obergruppenführer und General der Waffen-SS und Polizei: 1 Temmuz 1944
Yargı süreci
değiştirII. Dünya Savaşı'nın sonunda Riga askeriye bölgesinde hizmet eden diğer Naziler'le beraber Kızıl Ordu tarafından yakalandı ve Riga'da Sovyetlere ait askeri bir mahkemeden önce 26 Ocak-3 Şubat 1946 tarihleri arasında Letonya Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nde yargılandı. Jeckeln ve diğer davalılar, suçlu bulundu ve ölüme mahkûm edildi. 3 Şubat 1946 tarihinde Riga'da asılarak idam edildi.
Notlar
değiştir- ^ Almanca: HSSuPF, Höherer SS- und Polizeiführer
- ^ Askerî rütbelerde karşılığı albaydır
- ^ Ayrıca bakınız Komiser Emri
- ^ Günümüzde Ukrayna'ya bağlı Jıtomır Oblastı'nda yer alır
- ^ Bugünkü Baranaviçki kentinde bu harekat kapsamındaki en geniş çaplı katliam yaşanmıştır
- ^ Sanıklar şu şekildedir: General Wolfgang von Ditfurth (1879-1946), General Albrecht Digeon von Monteton (1887-1946), General Hans Küpper (1891-1946), General Bronislaw Pawel (1890-1946), General Siegfried Ruff (1895-1946) ve General Friedrich Werther (1890-1946)
Kaynakça
değiştir- ^ Braunschweig Kolektif Anı sitesi 8 Haziran 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Almanca) 21 Eylül 2021 tarihinde erişilmiştir
- ^ II. Dünya Savaşı sitesi 28 Mayıs 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Lehçe) 21 Eylül 2021 tarihinde erişilmiştir