Somali
Somali (Somalice: Soomaaliya; Arapça: الصومال), resmî olarak Somali Federal Cumhuriyeti (Somalice: Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya, Arapça: جمهورية الصومال الفيدرالية Jumhūriyyat aṣ-Ṣūmāl al-fidraliyyah) ve komünist yönetimde önceki bilinen adıyla Somali Demokratik Cumhuriyeti olarak anılan, Doğu Afrika'da Afrika Boynuzu denilen coğrafî bölgede bulunan bir ülkedir.[4] 1991’de Somali İç Savaşı'nın başlamasından beri devletin çoğu bölgesinde merkezî bir hükûmet kontrolü yoktur. Uluslararası olarak tanınmış Federal Geçiş Hükûmeti, ülkenin sadece küçük bir parçasını yönetmektedir.[5][6][7][8][9][10][11][12]
Somali | |||||
|---|---|---|---|---|---|
_highlighted.svg) | |||||
| Başkent ve en büyük şehir | Mogadişu | ||||
| Resmî dil(ler) | Somalice, Arapça | ||||
| Tanınan bölgesel dil(ler) | Somalice, Arapça | ||||
| Etnik gruplar | Somalili (%85), Benadi, Bantus ve Somalili olmayan (%15) | ||||
| Hükûmet | Federal parlamenter cumhuriyet | ||||
| |||||
| Tarihçe | |||||
| |||||
| Yüzölçümü | |||||
• Toplam | 637.657 km2 (44.) | ||||
• Su (%) | 1,6 | ||||
| Nüfus | |||||
• 2020 tahminî | 15.893.219[1] (72..) | ||||
• Yoğunluk | 19,31[2]/km2 (199.) | ||||
| GSYİH (SAGP) | 2019 tahminî | ||||
• Toplam | 13,324 milyar $ | ||||
• Kişi başına | 888 $[3] | ||||
| GSYİH (nominal) | 2019 tahminî | ||||
• Toplam | 5,218 milyar $[3] (184.) | ||||
• Kişi başına | 348 $[3] (193.) | ||||
| İGE (2017) |  0.351düşük | ||||
| Para birimi | Somali şilini (SOS) | ||||
| Zaman dilimi | UTC+3 (DAS) | ||||
| Trafik akışı | sağ | ||||
| Telefon kodu | +252 | ||||
| İnternet alan adı | .so | ||||
Somali Afrika'nın en doğu ucunda yer alıp, Kuzeybatıda Cibuti, güneybatıda Kenya, kuzeyde Aden Körfezi ve Yemen, doğuda Hint Okyanusu, batıda Etiyopya ile çevrilidir. Kıtadaki en uzun sahil şeridine sahiptir[13] ve arazisi temel olarak platolar, düzlükler ve yaylalardan oluşur.[4] Periyodik muson rüzgarları ve düzensiz yağışla yıl boyu kurak iklime sahiptir.[14]
Antik Çağ’da, Somali önemli bir ticaret bölgesiydi,[15][16] ve birçok bilgine göre[17][18] efsanevi antik Punt Krallığı'nın en muhtemel yerleşkeleri arasındadır.[19][20] Orta Çağ boyunca, pek çok güçlü Somali imparatorlukları bölgesel ticareti hakimiyeti altına almıştır bunlardan bazıları; Ajura İmparatorluğu, Adal Sultanlığı, Warsangali Sultanlığı ve Gobroon Hanedanı. Somali, uzun süre Osmanlı İmparatorluğu topraklarının bir parçası olmuştur. 19.yüzyıl sonlarına doğru ise bölgede Osmanlı hakimiyeti iyice zayıflamıştır. 1869 yılında Süveyş Kanalı’nın açılmasıyla birlikte İngilizler, Kızıldeniz’den Aden Körfezi’ne giden yolun güvenliğini sağlamak adına bölge ülkelerini işgal etmişlerdir. Ülkenin körfez kıyı şeridini işgal eden İngilizler, Güney bölgeleri ise İtalyanlara bırakmışlardır. Britanya Somalisi 1887 – 1960, İtalyan Somalisi 1889 – 1960 yılları arasında varlığını sürdürmüştür.[21] On dokuzuncu yüzyılın sonlarında İngilizler ve İtalyanlar sahil bölgelerinde kontrolü kazandı ve Britanya Somalisi ve İtalyan Somalisi kuruldu.[22] Muhammed Abdullah Hassan tarafından kurulan Derviş Devleti, Britanya İmparatorluğu'nu sahil kesimlerine kadar dört kez püskürtmüşse de[23] 1920 yılında Britanya hava gücüne yenilmişlerdir.[24] İtalya 1927 yılında kendisine bağlı olan tüm bölgeler üzerinde tam bir hakimiyet sağladı. İtalya'nın bu işgali 1941 yılında bölgenin İngiliz askeri yönetimi altına girmesine kadar sürdü. 1960 yılında kuzey ve güneyi kapsayan bağımsız Somali Cumhuriyeti kuruldu.[25] Mohamed Siad Barre 1969 yılında iktidarı ele geçirdi ve Somali Demokratik Cumhuriyeti'ni kurdu. Siad Barre; klanlar arasında rekabeti teşvik etmek, muhalefet partilerini yasaklamak, sivil toplumu bastırmak ve tüm bağımsız kurumları yok etmek suretiyle rejimini yirmi iki yıl sürdürdü. Yeni yönetimle birlikte ülkede tutuklamalar ve işkenceler arttı, gazete (sadece bir gazeteye resmi olarak izin verildi), radyo ve televizyon yasaklandı, orduya yatırım arttırıldı ve muhalifleri tespit etmek ve onları engellemek amacıyla Ulusal Güvenlik Servisi adlı gizli bir ekip kuruldu. Halkın ayaklanmaları askeri baskılarla engellenmekteydi. Ülke, özellikle 80’ler boyunca dış yardıma muhtaç durumdaydı. Eğitim, sağlık, ulaşım veya altyapı gibi kamusal alanda yatırım yapmak için çok az kaynak vardı. Herhangi bir siyasi pozisyona ilişkin seçim düzenlenmemekte; seçilmesi gerekenlerin tümü Barre tarafından atanmaktaydı.[26] 1991 yılında Somali İç Savaşı patlak verdi ve Barre hükûmeti düştü.
İç Savaş
değiştirSomali İç Savaşı, Somali'de 1988'den bu yana sürmekte olan bir silahlı çatışmadır. 2006'dan beri belirli bir hükûmeti olmayan ve bu durum karşısında merkezi yapılanma gibi yetkili organlara sahiplik göstermeyen bir yapıya bürünmüştür.
Bunun en büyük sebebi 1991'de General Mohamed Siyad Barre'nin zorla iktidardan uzaklaştırılması sonucunda oluşan iktidar boşluğudur. Bu sebepten ötürüdür ki Somali'deki 1993-94 olaylarında gerçekleşen katliam ve kıtlıklar anlam bulmuştur. Eski asker ve kabile lideri olan Mohamed Farah Aidid önderliğindeki isyancı güçler; BM gücü olan Unosom kuvvetlerine saldırmış ve 23 Pakistanlı askeri öldürmüştür.
Bu dönemden itibaren ülke bir iç savaş ve barış gücünün bile yetersizliğini açıkça ortaya koyduğu kaos ortamına sürüklenmiştir.
1999-2003 döneminde açıkça beliren İslamcı güçler kabilelerin desteğinde otonom yönetimler oluşturup kendi hukuk ve sosyal işlevlerini yerine getirebilecek ufak bölgelere bölünmüştür. Özellikle Doğu Afrika'nın incisi olarak bilinen Mogadişhu şeriat mahkemelerinin en sık biçimde görüldükleri bir yer halini almıştır.
Ülkedeki bu iktidar boşluğu kuzeyde Somaliland adında yeni bir hükûmetin kurulmasına yol açmış ve bu hükûmette 2005-2006 döneminde güneyle çatışmaya girerek Etiyopya ve BM kuvvetlerini savaşa dahil etmiştir. İslami güç ve kabile savaşçıları güneye ve batı bölgesindeki uçlara çekilirken başkent Mogadişu Etiyopya kuvvetlerinin eline geçmiştir.
Ayrıca Bakınız
değiştirEkonomi durumu
değiştirSomali'de ağırlıklı olarak hayvancılık, havale / para transfer şirketleri ve telekomünikasyona dayalı bir kayıt dışı ekonomi oluşmasına sebep olmuştur.[4]
Kadim dünyanın en önemli ticaret merkezlerinden olan Somali, tarihi ipek yolu Afrika kolundan (Somali)'den geçiyordu. Önemli altın ve petrol rezervlerine sahip bir ülkedir. Hint Okyanusuna sıfır olan Somali ekonomisinin aşağı yukarı %65'i hayvancılık ve çiftçiliğe dayanır. Deve, koyun, keçi ve sığır yetiştirilir. Ülke arazisinin %15'i ekime müsaittir. Nehirler boyunca uzanan topraklar oldukça verimlidir. Başlıca tarım mahsulleri mısır, darı, susam, fasulye, pamuk, şekerpancarı, süpürgedarısı ve muzdur.
Ülkede çıkarılabilen başlıca mineraller; deniz tuzu, kireçtaşı, kumtaşı, kil, lületaşı, alçıtaşı, demir, kalay boksit, titanyum ve uranyumdur.
Ülkenin para birimi Somali Şilinidir (SOS). Daha çok İtalya, İngiltere ve Almanya'dan makine, kimyevi maddeler ve diğer tüketim maddeleri alır. Dışarıya muz, deri, boynuz, pamuk, balık, mısır, çekirdek içi ve et satar. İhracatını daha çok Suudi Arabistan ve İtalya'ya yapar.
Tarih öncesi dönem
değiştir
Somali Paleolitik dönemden beri yerleşim alanı olmuştur. Ülkenin kuzey kesiminde bulunan mağara resimleri MÖ 9000 yılına ait olduğu belirlenmiştir.[27] Bunlardan en ünlüsü, Afrika kıtasının bilinen en eski kaya sanatı içeren Laas Geel kompleksi. Çözülmemiş yazıtlar aynı zamanda her bir mağara resimlerinde altında tespit edilmiştir.[28]
Afrika Boynuzu'nda bulunan mezarlıklar Somali'de 4. binyıl kadar önce cenaze geleneklerinin bulunduğuna kanıt olarak gösterilmiştir.[29] 1909 yılında Somali'nin kuzeyin bölgesindeki Jalelo arkeolojik kazı alanında bulunan taş aletler "paleolitik dönemdeki doğu ve batı arasındaki evrensel bağlantıya en önemli kanıt" niteliğindedir.[30]
Antik ve klasik çağ
değiştirAntik piramidal yapılar, mezarlar, harabeye dönmüş şehirlerdeki eski taş duvarlar bir zamanlar Somali yarımadasında yaşamış eski kadim bir uygarlığın kanıtlarını sunmaktadır.[31] Gerçekleştirilen arkeolojik kazılar ve yapılan araştırmalar sonucu bu kadim uygarlığın kullandığı yazı sistemi hala çözülememiştir[32] ayrıca milattan önce 2000'lerde Eski Mısır ve Miken Uygarlığı ile yapmış olduğu ticaret ilişkileri antik Punt ülkesinin Somali bölgesinde yaşadığının destekleyici kanıtlarıdır.[33] Puntlulara göre "ticaret sadece bizim ürettiğimiz tütsü, abanoz ve kısa boynuzlu sığır değil aynı zamanda komşu bölgelere de altın, fildişi ve hayvan derileri içeren mallar olmalı".[34] Deir El Bahari'deki tapınak kabartmalarına göre Punt Ülkesi o zamanlar Kral Parahu ve Kraliçe Ati tarafından idare edilmekteydi.[35]
Milattan önce 2000-3000 yılları arasında Eski Somalilerin evcilleştirdiği develer Eski Mısır ve Kuzey Afrika'ya yayıldı.[36] Klasik dönemde Mossylon, Opone, Malao, Mundus ve Somali Tabae şehir devletleri; Fenike, Mısır Ptolemaios, Yunanistan, Part Pers, Saba, Nabataea ve Roma İmparatorluğu'nun tüccarları ile bağlantı kurarak bir ticaret ağı geliştirdi. Bu ticareti deniz yolu vasıtasıyla gerçekleştirdiler.
Yeraltı zenginlikleri
değiştirSomali, çoğu henüz el değmemiş halde uranyum, demir, kalay, bakır, jips, boksit ve doğal gaz yataklarına sahiptir. Arap Yarımadasına yakınlığı nedeniyle petrol açısından da zengin olduğu varsayılmaktadır. Bu araştırmalar doğrultusunda, kuzeydeki Puntland eyaletinde yaklaşık 5-10 milyar varillik petrol rezervi saptanması sonucu Somali Petrol Şirketi kurulmuştur.
Uzay
değiştirTürkiye Uzay Ajansı tarafından açıklanan 10 Yıllık Milli Uzay Programı'na göre 2028 senesine kadar Somali'de bir roket fırlatma sahası inşa edilecektir.[37]
(023).jpg)
_head.jpg)
Kaynakça
değiştir- ^ Şablon:United Nations. "World Population Prospects 2019"
- ^ UNFPA Somali Population Survey 2014. Somalia.unfpa.org (6 April 2014). Retrieved 6 October 2016.
- ^ a b c "World Economic Outlook Database, October 2019". IMF.org. International Monetary Fund. 12 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2019.
- ^ a b c "Somalia". World Factbook. Central Intelligence Agency. 14 Mayıs 2009. 19 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2009.
- ^ Bronwyn E. Bruton. Somalia: A New Approach. Volume 52 of Council Special Report. Council on Foreign Relations, 2010
- ^ David Blair. "Somalia: Analysis of a failed state 2 Aralık 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi." The Telegraph. 18 November2008
- ^ "2010 Failed States Index[ölü/kırık bağlantı]." Foreign Policy.
- ^ Fareed Zakaria. "The failed-state conundrum 29 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi." The Washington Post. July 19, 2010.
- ^ Jon Lee Anderson. "The Most Failed State 5 Eylül 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.." The New Yorker. December 14, 2009
- ^ Human Development Report 2010 – Data Tables. United Nations. 6 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ "Somali violence uproots 80,000 civilians in January alone, reports UN agency 29 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi." UN News Centre. 2 February 2010
- ^ "Piracy is just one of the many hazards in Somalia, which tops this year's list of the world's most dangerous countries." Zack O'Malley Greenburg. "World's Most Dangerous Countries 17 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.." Forbes. 03.04.09
- ^ International Traffic Network, The world trade in sharks: a compendium of Traffic's regional studies, (Traffic International: 1996), p.25.
- ^ "Somalia – Climate". countrystudies.us. 14 Mayıs 2009. 5 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2011.
- ^ John Kenrick, Phoenicia, (B. Fellowes: 1855), p.199.
- ^ Jeanne Rose, John Hulburd, The aromatherapy book: applications & inhalations, (North Atlantic Books: 1992), p.94.
- ^ Charnan, Simon (1990). Explorers of the Ancient World (İngilizce). Childrens Press. s. 26. ISBN 0516030531. 25 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2011.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". The Mariner's Mirror. Cilt 66-71. 1984. s. 261. 25 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2011. Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=(yardım)|erişimtarihi=7 Ağustos 2011 - ^ Christine El Mahdy, Egypt : 3000 Years of Civilization Brought to Life, (Raincoast Books: 2005), p.297.
- ^ Stefan Goodwin, Africa's legacies of urbanization: unfolding saga of a continent, (Lexington Books: 2006), p.48.
- ^ Coskun, Cansel (12 Ekim 2020). "Somali İç Savaşı". KÜRESEL SİYASET. 6 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2020.
- ^ Mariam Arif Gassem, Somalia: clan vs. nation, (s.n.: 2002), p.4
- ^ Kevin Shillington, Encyclopedia of African history, (CRC Press: 2005), p.1406.
- ^ Samatar, Said Sheikh (1982). Oral Poetry and Somali Nationalism (İngilizce). Cambridge University Press. s. 131 & 135. ISBN 0521238331. 1 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2020.
- ^ Greystone Press Staff, The Illustrated Library of The World and Its Peoples: Africa, North and East, (Greystone Press: 1967), p.338.
- ^ Coskun, Cansel (12 Ekim 2020). "Somali İç Savaşı". Küresel Siyaset. 6 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2020.
- ^ pg 9 – Becoming Somaliland By Mark Bradbury
- ^ Susan M. Hassig, Zawiah Abdul Latif, Somalia, (Marshall Cavendish: 2007), p.22
- ^ pg 40 – Early Holocene Mortuary Practices and Hunter-Gatherer Adaptations in Southern Somalia, by Steven A. Brandt World Archaeology © 1988
- ^ H.W. Seton-Karr (1909). "Prehistoric Implements From Somaliland". 9 (106). Man. ss. 182-183. Erişim tarihi: 30 Ocak 2011.
- ^ The Missionary review of the world, Volume 23, (Funk & Wagnalls: 1900), p.132.
- ^ Royal Geographical Society (Great Britain), Proceedings of the Royal Geographical Society of London, Volume 22, "Mr. J. M. Hildebrandt on his Travels in East Africa", (Edward Stanford: 1878), p. 447.
- ^ Neville Chittick, An Archaeological Reconnaissance of the Horn: The British-Somali Expedition 1975, p. 133.
- ^ Joyce A. Tyldesley, Hatchepsut: the female pharaoh, (Penguin: 1998), p. 147.
- ^ Bill Manley, The Penguin historical atlas of ancient Egypt, (Penguin: 1996), p. 59.
- ^ Suzanne Richard, Near Eastern archaeology: a reader, (EISENBRAUNS: 2003), p.120.
- ^ Haber7. "Türkiye uzay roketini Somali'den fırlatacak! Uzay üssü için neden Somali seçildi?". Haber7. 19 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2021.