Vikipedi

Edgar Allan Poe

19. yüzyılda yaşamış Amerikalı yazar, şair, editör ve edebiyat eleştirmeni
(Edgar Poe sayfasından yönlendirildi)

Edgar Allan Poe (19 Ocak 1809 - 7 Ekim 1849), Amerikalı şair, yazar, editör ve edebiyat eleştirmeni. Çoğunlukla şiir ve kısa öykü yazdı. Özellikle gizem ve macabre öyküleri ile tanınır. ABD'de ve Amerikan edebiyatında Romantizm akımının önemli figürlerinden biri olmasının yanı sıra ülkesinde kısa öykünün ilk yazarlarından sayılır. Genellikle polisiye türünün mucidi olarak kabul edilmesinin yanında ayrıca yeni ortaya çıkmakta olan bilimkurgu türüne de katkıda bulunduğu öne sürülür.[1] Yaşamını yalnızca yazdıkları ile sürdürmeye çabalayan ilk tanınmış Amerikan yazarı olan Poe'nun yaşamı ve kariyeri ekonomik güçlükler içinde geçmiştir.[2]

Edgar Allan Poe
Poe'nun 1849 "Annie" dagerreyotipi.
DoğumEdgar Poe
19 Ocak 1809(1809-01-19)
Boston, Massachusetts
ABD
Ölüm7 Ekim 1849 (40 yaşında)
Baltimore, Maryland
ABD
EğitimVirginia Üniversitesi
ABD Kara Harp Okulu
EvlilikVirginia Eliza Clemm Poe
İmza

Poe Boston'da oyuncu anne-babanın ikinci çocuğu olarak doğdu. 1810 yılında babası ailesini terk etti ve bir yıl sonra annesi öldü. Böylece yetim kalan Poe'yu Richmond, Virginia'lı John ve Frances Allan çifti evlerine aldı. Resmî olarak evlat edinmemelerine karşın Poe gençlik dönemine kadar onlarla birlikte kaldı. Daha sonra, kumar borçları ve Poe'nun eğitim masrafları nedeniyle John Allan ve Edgar'ın arası bozuldu. Poe Virginia Üniversitesi'ne bir yıl devam ettikten sonra parasızlıktan okulu bırakmak zorunda kaldı. Eğitimi için para ayrılması konusunda Allan ile tartıştıktan sonra takma ad kullanarak 1827 yılında orduya katıldı. Bu dönemde, mütevazı de olsa yayımcılık kariyeri başladı. Yalnızca "Bir Bostonlu" olarak imzaladığı Timurlenk ve Diğer Şiirler 1827'de yayımlandı. 1829'da Frances Allan'ın ölümünün ardından Poe ve John Allan geçici bir yakınlaşma yaşadılar. Ancak şair ve yazar olmak isteyen Poe West Point'te de başarılı olamayıp ayrılınca John Allan ile ilişkisi de sona erdi.

İlgisini düzyazıya yönelten Poe sonraki birkaç yılını edebiyat dergileri için çalışarak geçirdi ve kendine özgü edebi eleştiri tarzı ile tanındı. İşi nedeniyle Baltimore, Philadelphia ve New York'un de bulunduğu çeşitli şehirlerde yaşamak zorunda kaldı. 1836 yılında Richmond'da 13 yaşındaki kuzeni Virginia Clemm ile evlendi. 1845 Ocak ayında yayımladığı Kuzgun şiiri ile büyük bir başarı kazandı. Şiirin yayımlanmasından iki yıl sonra eşi veremden öldü. Yıllar boyunca, sonradan The Stylus diye adlandırılan The Penn adını verdiği kendi dergisini yayımlamayı planlamıştı ama dergi basılamadan, Baltimore'da 7 Ekim 1849'da 40 yaşında öldü. Ölüm sebebi bilinmemekle birlikte hastalık, alkolizm, uyuşturucu bağımlılığı, intihar veya diğer sebeplerden öldüğü ileri sürüldü.[3]

Poe ve eserleri dünya çapında edebiyat üzerinde etkili olmasının yanı sıra edebiyat dışında kozmoloji ve kriptografi üzerinde de etkisini gösterdi. Poe ve eserlerine edebiyat, müzik, film, televizyon ve popüler kültürün tüm alanlarında sıkça karşılaşılmaktadır. Yaşadığı evlerin bazıları müze hâline dönüştürüldü. Mystery Writers of America (Amerika Gizem Yazarları) gizem türü edebiyat dalında seçkin eserlere yıllık olarak Edgar Ödülü vermektedir.

Yaşamı ve kariyeri

değiştir

Çocukluğu ve gençliği

değiştir
 
Boston'da bulunan bu tabela Edgar Poe'nun doğduğu yeri yaklaşık olarak gösterir.[4]

İngiliz doğumlu aktris Elizabeth Arnold Hopkins Poe ile aktör David Poe Jr.'ın ikinci çocuğu olarak 19 Ocak 1809'da Boston'da doğdu. William Henry Leonard Poe adında bir ağabeyi ile Rosalie Poe adında bir kız kardeşi vardır.[5] Büyükbabası David Poe Sr. 1750 yılı civarında İrlanda'dan göç etmiştir.[6] Edgar'ın adı, ebeveyninin 1809'da birlikte oynadığı William Shakespeare'in Kral Lear oyununun karakterlerinden birinden gelmiş olabilir.[7] Babası aileyi 1810 yılında terk etti,[8] annesi de bir yıl sonra veremden öldü. Tütün, kumaş, buğday, mezar taşının yanı sıra köle ticareti de yapan ve Richmond, Virginia'da yaşayan İskoç kökenli John Allan, Edgar'ı evine aldı.[9] Allan ailesi resmî olarak Poe'yu evlat edinmemişler[10] ama "Edgar Allan Poe" adını onlar vermişlerdir.[11][12]

Allan ailesi 1812'de Poe'yu Episkopal Kilise'de vaftiz ettirdi. John Allan üvey oğlunu bir yandan şımartırken bir yandan da katı bir disiplin uyguluyordu.[11] Aile 1815'te Büyük Britanya'ya gittiğinde Poe kısa bir süreliğine John Allan'ın İskoçya'da doğduğu şehir olan Irvine'e yerleşip ilkokula devam etmiş. Daha sonra 1816 yılında Londra'ya dönüp 1817 yılın yazına kadar Chelsea'de yatılı bir okulda okumuş. Daha sonra, Londra'nın 6 km. kuzeyindeki Stoke Newington banliyösunda Rahip John Bransby'in okuluna katıldı.[13]

Poe, Allan ailesi ile birlikte 1820'de Virginia Richmond'a döndü. 1824 yılında Marquis de Lafayette'in Richmond'ı ziyareti sırasında Poe gençlik merasim kıtasında teğmenlik yaptı.[14] 1825 Mart'ında John Allan'ın amcası ve o zamanlar Richmond'un en zengin adamı olduğu söylenen William Galt öldü.[15] Galt mirasında Allan'a $750,000 değerinde olduğu tahmin edilen bir miktar arazi bıraktı. 1825 yazında artan serveti sayesinde Allan Moldavia adı verilen iki katlı tuğla bir ev satın aldı.[16]

Poe 1826 Şubat ayında antik ve modern diller üzerine eğitim görmek üzere bir yıl önce açılmış olan Virginia Üniversitesi'ne kaydolmadan önce Sarah Elmira Royster ile nişanlanmış olabilir.[17][18] Yeni açılan üniversite, kurucusu Thomas Jefferson'ın idealleri üzerine şekillenmişti. Kumara, atlara, silahlara, tütün ve alkol kullanımına karşı katı kuralları vardı, ama bu kurallar genel olarak uygulanmıyordu. Jefferson öğrencilerin kendi eğitim alanlarını seçebildikleri, barınma ihtiyaçlarını kendilerinin ayarladığı ve tüm hatalı hareketlerin fakülte kadrosuna bildirildiği, öğrencilerin kendilerini yönettiği bir sistem kurmuştu. Bu kendine özgü sistem henüz karmaşa hâlindeydi ve okuldan ayrılma oranı çok yüksekti.[19] Üniversitede olduğu dönemde Poe Royster ile olan bağlantısını kaybetti ve kumar borçları yüzünden manevi babasıyla arası açıldı. Poe derslere kaydolmak, ders metinlerini satın almak ve barınacak yer bulmak için Allan'ın kendisine yeterli para vermediğini iddia etti. Allan fazladan para ve elbise göndermesine rağmen Poe'nun borçları arttı.[20] Bir yıl sonra sevgilisi Royster'in Alexander Shelton ile evlenmesinin ardından kendisini Richmond'da iyi hissetmeyen Poe üniversiteden ayrıldı. 1827 Nisan ayında Boston'a gitti ve burada kâtiplik ve gazete yazarlığı gibi işlerle idare etmeye çalıştı.[21] Bu sıralarda Henri Le Rennet müstear ismini kullanmaya başladı.[22]

Askerî kariyeri

değiştir
 
Poe orduda iken ilk olarak Boston'da Fort Independence'ta görev aldı.

Geçinme güçlüğü çeken Poe "Edgar A. Perry" takma adıyla 27 Mayıs 1827'de Amerika Birleşik Devletleri Ordusuna er olarak yazıldı. 18 yaşında olmasına rağmen orduya girerken yaşını 22 olarak gösterdi.[23] İlk görev yeri Boston Limanında Fort Independence idi ve aylığı beş dolardı.[21] Aynı yıl 40 sayfalık şiir koleksiyonundan oluşan Timurlenk ve Diğer Şiirler adlı ilk kitabını "Bir Bostonlu" adı ile yayımladı.[24] Yalnızca 50 kopyası basılan kitap hemen hemen hiç ilgi görmedi.[25][26] Poe'nun görev yaptığı alay Charleston, Güney Karolina'da Fort Moultrie'ye gönderilince 8 Kasım 1827'de Waltham briği ile Charleston'a gitti. Poe top güllelerini hazırlayan uzman er olarak terfi aldıktan sonra maaşı iki katına çıktı.[27] Başçavuş rütbesine kadar geldiği iki yıllık hizmetin ardından beş yıllığına yazıldığı ordudan erken ayrılmak istedi. Komutanı Teğmen Howard'a gerçek adını ve orduya yazılışını açıkladı. Howard Poe'nun ordudan ayrılmasına izin vermesi için John Allan ile barışmasını şart koştu. Geçen birkaç ay süresince Poe'nun yalvarmalarına Allan cevap vermedi; hatta Poe'yu üvey annesinin rahatsızlığından bile haberdar etmemiş olabilir. Frances Allan 28 Şubat 1829'da öldü ve Poe cenazesinden bir gün sonra evini ziyaret etti. Belki de eşinin ölümü nedeniyle yumuşamış olan John Allan Poe'nun ordudan ayrılmasına ve West Point Amerika Birleşik Devletleri Kara Harp Okuluna girmesini desteklemeye razı oldu.[28]

Hizmet süresinin geri kalanını kendi yerine bitirmek üzere birini bulduktan sonra Poe 15 Nisan 1829'da görevinden ayrıldı.[29] West Point'e girmeden önce bir süreliğine Baltimore'a giderek dul halası Maria Clemm, kuzeni Virginia Eliza Clemm, ağabeyi Henry ve yatalak babaannesi Elizabeth Cairnes Poe ile birlikte kalmıştır.[30] Bu sırada ikinci kitabını Al Aaraaf, Tamerlane and Minor Poems (Araf, Timurlenk ve Önemsiz Şiirler) 1829'da Baltimore'da yayımladı.[31]

Poe 1 Temmuz 1830'da West Point'e askerî öğrenci olarak kaydoldu.[32] John Allan 1830 Ekim ayında ölen eşinin ardından Louisa Patterson ile evlendi.[33] Evlilik ve Allan'ın ilişkilerinden doğan çocukları nedeni ile Poe ile sert tartışmaları sonucu Allan Poe ile ilişkisini tamamen koparmış ve mirasından mahrum etmiştir.[34] Poe West Point'ten ayrılabilmek için bilerek kendini mahkemeye verdirtti. 8 Şubat 1831'de askerî mahkemede görevi ağır ihmâl, içtimaya çıkmamak, sınıflara girmemek ve kiliseye gitmemek ile emre itaâtsizlikten yargılandı. Mahkemede suçlu bulunacağını bilmesine rağmen kendini attırmak için suçsuz olduğunu iddia etti.[35]

1831 Şubat ayında New York'a gitti ve adını yalnızca Poems (Şiirler) koyduğu üçüncü kitabını yayımladı. Poe kitabın basımı için West Point'ten askerî öğrenci arkadaşlarının bağışladığı 170 $'ı kullanmıştır. Arkadaşları bu kitapta okuldaki komutanlar hakkında yazdığı hicivlere benzer şiirler olacağını ummuşlardı.[36] New York'ta Elam Bliss tarafından basılan kitap "İkinci Baskı" olarak belirtilmiş ve ABD Askerî Öğrencileri Kıtasına ithaf edilmiştir. Bu üçüncü kitapta yeniden basılan "Timurlenk" ve "Araf" şiirlerinin yanı sıra önceden basılmamış altı şiir daha vardır ki bunların arasında "To Helen", "Israfel" ve "The City in the Sea" şiirlerinin ilk versiyonları da bulunur.[37] Poe 1831 Mart'ında Baltimore'a halasının yanına döndü. Kısmen alkolizm nedeniyle kaynaklanan sorunlardan rahatsız olan ağabeyi Henry 1 Ağustos 1831'de öldü.[38]

Yayıncılık kariyeri

değiştir

Ağabeyinin ölümünün ardından Poe yazar olarak kariyerine başlamak için daha ciddi olarak gayret sarf etmeye başladı. Zamanlaması ABD yayımcılığı için zor zamanlara denk gelmişti.[39] Geçimini yalnızca yazarlık yaparak sağlamaya çalışan tanınmış ilk Amerikalıdır[2][40] ve uluslararası telif hakkı yasalarının olmaması nedeniyle bu çabasında engellerle karşılaşmıştır.[41] Yayıncılar Amerikalı yazarlara yeni eserler için para ödemek yerine İngiliz yazarların eserlerini izin almadan kopyalamayı tercih etmekteydiler.[40] Yayımcılık endüstrisi ayrıca 1837 Paniği adı verilen finansal krizden de etkilenmişti.[42] Bu dönemde kısmen yeni teknolojiler sayesinde desteklenen süreli yayınlarda bir artış görülmüş olsa da bu birkaç sayının ötesine gidememiş[43] ve yayımcılar ya yazarlara ödeme yapmayı tümden reddetmiş ya da söz verdikleri zamandan sonra ödemeleri yapabilmişlerdir.[44] Yazar olarak geçinmeye çalıştığı süre boyunca Poe sürekli olarak para ya da diğer konularda yardım için yalvarmak zorunda kalmıştır.[45]

 
1835 yılında 26 yaşında olan Poe 13 yaşındaki kuzeni Virginia Clemm ile evlenmek için izin aldı. Virginia'nın genç yaşta ölümüne kadar on bir yıl evli kaldılar. Eşinin ölümü eserlerinin bazılarına esin kaynağı olmuş olabilir.

Şiir ile olan ilk denemelerinden sonra Poe düzyazıya eğildi. birkaç öyküsünü Philadelphia'da basılan süreli yayınlarda yayınlatabildikten sonra tek oyunu olan Politian üzerine çalışmaya başladı. Baltimore Saturday Visiter 1833 Ekim ayında Poe'nun "Şişede Bulunan Not" adlı kısa öyküsünü ödüle layık gördü.[46] Öyküsü nedeniyle zengin bir Baltimorelu olan John P. Kennedy'nin dikkatini çekti. Kennedy Poe'nun öykülerinin bazılarını yayımlatmasına yardımcı oldu ve Poe'yu Richmond'da yayımlanan Southern Literary Messenger dergisinin editörü Thomas W. White ile tanıştırdı. 1835 Ağustos ayında bu derginin yardımcı editörü olarak işe başlayan Poe[47] birkaç hafta sonra patronunun onu işte sarhoş yakalaması nedeniyle işten atıldı.[48] Baltimore'a dönen Poe kuzeni Virginia ile evlenmek için 22 Eylül 1835'te izin aldı ancak o zaman evlenip evlenmedikleri bilinememektedir.[49] Bu tarihte Poe 26 kuzeni ise 13 yaşındaydı.

Davranışlarını düzelteceğine dair söz verdikten sonra White tarafından tekrar işe alınınca Virginia ve annesiyle Richmond'a geri geldi. 1837 Ocak ayına kadar Messenger'da çalıştı. Burada çalıştığı dönemde Poe derginin tirajının 700'den 3.500'e çıktığını iddia etmiştir. During this period, Poe claimed that its circulation increased from 700 to 3,500.[5] Dergide çeşitli şiirler, kitap eleştirileri ve öyküler yayımlamıştır. Poe ve Virginia Clemm 16 Mayıs 1836'da Richmond'da kaldıkları evde, Clemm'in doğru olmadığı hâlde 21 yaşında olduğuna tanıklık eden şahitler huzurunda Presbiteryen töreni ile evlendiler.[49][50]

Nantucketlı Arthur Gordon Pym'in Öyküsü 1838'de yayımlandı ve ilgi gördü.[51] 1839 yazında Poe Burton's Gentleman's Magazine'in yardımcı editörü oldu. Sayısız makale, öykü ve eleştiri yayınlayarak Southern Literary Messenger dergisinde edindiği etkili eleştirmen ününü artırdı. Yine 1839'da Olağandışı Öyküler koleksiyonu iki cilt olarak basıldı ancak bu kitaptan çok az para kazandı ve hem iyi hem de kötü eleştiriler aldı.[52] Bir yıl kadar sonra Burton'sdan ayrılan Poe Graham's Magazine'de yardımcılık pozisyonu buldu.[53]

1840 Haziran'ında Poe The Stylus adıyla kendi dergisini basacağını duyuran bir tanıtım ilânı yayımladı.[54] Poe dergi Philadelphia'da olacağı için ilk olarak adını The Penn koymak istemişti. In the June 6, 1840 issue of Philadelphia'nın The Saturday Evening Post gazetesinin 6 Haziran 1840 tarihli baskısında Poe tanıtım ilânını yayımladı: "Prospectus of the Penn Magazine, a Monthly Literary journal to be edited and published in the city of Philadelphia by Edgar A. Poe."[55] Dergi Poe'nun ölümünden önce basılamadı.

Aynı sıralarda Poe Whig Partisi üyesi olduğunu iddia ederek Tyler idaresinde görev almaya çalıştı.[56] Poe'nun arkadaşı Frederick Thomas sayesinde tanıdığı[57] Başkan Tyler'ın oğlu Robert sayesinde Philadelphia Gümrüğünde işe girmeyi umut ediyordu.[58] Hasta olduğunu öne sürerek Thomas ile 1842 Eylül'ünde atanmasını görüşmek için aldığı randevuya katılmadı ancak Thomas Poe'nun hasta değil sarhoş olduğu için gelmediğine inanmıştı.[59] Atama sözü verilmesine karşın atanmadı.[60]

 
Poe yaşamının son yıllarını günümüzde Bronx olarak bilinen yerde Fordham'da bu küçük kır evinde geçirmiştir.

1842 Ocak ayında bir akşam Virginia piyano çalıp şarkı söylerken veremin ilk belirtisi göründü ve ağzından kan geldi. Poe olayı Virginia'nın boğazında bir damarın çatlaması olarak tanımladı.[61] Virginia yalnızca kısmen iyileşti. Virginia'nın hastalığının stresi nedeniyle Poe daha da fazla içki içmeye başladı. Graham's'dan ayrıldı ve yeni bir iş bulmaya çalıştı. New York'a dönerek kısa bir süre Evening Mirror'da çalıştıktan sonra Broadway Journal'da önce editör sonra da sahibi oldu.[62] Bu dergide Henry Wadsworth Longfellow'u intihal ile suçlayınca diğer yazarlarla arası soğudu; Longfellow bu suçlamaya cevap vermedi.[63] Kuzgun şiiri 29 Ocak 1845'te Evening Mirror'da yayınlanarak popüler oldu. Yayımlanmasından yalnızca $9 kazanmış olsa da[64] adı tanınmaya başladı.[65] Aynı zamanda Kuzgun şiiri The American Review: A Whig Journal'da "Quarles" müstearıyla da yayımlandı.[66]

Broadway Journal'ın 1846'da başarısız olmasının ardından[62] Poe günümüzde Bronx olarak bilinen bölgede Fordham'da bir kır evine taşındı. Bu ev günümüzde Edgar Allan Poe Kır Evi olarak bilinir ve Poe'nun cizvitlerle arkadaşlık kurduğu St. John's College'ın (günümüzde Fordham Üniversitesi) yakınlarında Grand Concourse ile Kingsbridge Road'un güneydoğu köşesindedir.[67] Virginia bu evde 30 Ocak 1847'de öldü.[68] Biyografi yazarları ve eleştirmenler Poe'nun "güzel bir kadının ölümü" temasını sıklıkla kullanmasının eşi de dahil olmak üzere yaşamı boyunca bağlantılı olduğu kadınları kaybetmesinden kaynaklandığını iddia ederler.[69]

Eşinin ölümünden sonra Poe giderek daha da fazla dengesiz hâle geldi. Providence, Rhode Island'da yaşayan şair Sarah Helen Whitman'a kur yapmaya kalkıştı. Poe'nun sarhoşluğu ve dengesiz davranışları nedeniyle ilişkileri yürümedi. Whitman'ın annesinin bu ilişkiye müdahil olduğuna ve bozmak için çabaladığına dair de kuvvetli kanıtlar vardır.[70] Bunun üzerine Richmond'a dönen Poe çocukluk aşkı Sarah Elmira Royster ile görüşmeye başladı.[71]

Ölümü

değiştir
 
Edgar Allan Poe, Maryland eyaletinin Baltimore şehrinde Westminster Hall'de gömülüdür. (Enlem: 39.29027; Boylam: -76.62333). Ölümünün şekli ve nedeni belirsizliğini korumaktadır.
Ana madde: Edgar Allan Poe'nun ölümü

3 Ekim 1849'da Poe Baltimore sokaklarında hezeyan hâlinde iken bulundu. Onu bulan Joseph Walker'ın söylediğine göre "büyük bir üzüntü içinde ve.. acil yardımı gerektirecek durumdaydı."[72] Götürüldüğü Washington Medical College'ta 7 Ekim 1849 Pazar günü sabah beşte öldü.[73] Hastanede Poe bu duruma nasıl düştüğünü anlatabilecek kadar zihin açıklığına kavuşamadı ve ilginç bir şekilde giydiği elbiseler kendisine ait değildi. Ölümünden önceki gece sürekli olarak "Reynolds" adını sayıkladığı söylenmektedir ancak kimi kastettiği bilinmemektedir. Bazı kaynaklara göre Poe'nun son sözleri "Tanrım zavallı ruhuma yardımcı ol" olmuştur.[73] Ölüm belgesi de dahil olmak üzere tüm tıbbi kayıtlar yok olmuştur.[74]

Gazeteler Poe'nun ölümünü "beyin tıkanıklığı" ya da " beyin iltihabı" olarak duyurdu. Bu ifadeler alkolizm gibi iyi sayılmayacak nedenlerle oluşan ölümler için kullanılan hüsnütabirlerdir.[75] Gerçek ölüm nedeni gizemini korumaktadır.[76] Yapılan spekülasyonlar arasında deliriyum tremens, kalp rahatsızlığı, epilepsi, frengi, menenjit,[3] kolera[77] ve kuduz[78] sayılabilir. 1872'den kalan bir teori ise Poe'nun ölümünün o zamanlar seçimlerde yapılan bir seçim hilesi nedeniyle olduğunu öne sürer; seçimde sahtekârlık yapmak için sokaktan geçenleri zorla toplayıp, sarhoş ederek ya da tehdit ederek, bazen defalarca aynı adaya oy kullandırma için yapılan bu sahtekârlık ölümle de sonuçlanabilmekteydi.[79] Poe'nun hayatının son evresinin anlatıldığı 2012 yapımlı Raven (Kuzgun) adlı filminde ölümüne değinilmiştir.

Griswold'un "Biyografisi"

değiştir

Edgar Allan Poe'nun gömüldüğü gün New York Tribune gazetesinde "Ludwig" imzalı uzun bir ölüm ilânı yayımlandı. Bu yazı kısa sürede tüm ülkede basıldı. Yazı şöyle başlıyordu: "Edgar Allan Poe ölü. Dünden önceki gün Baltimore'da öldü. Bu duyuru çoğu kişiyi şaşırtacak olsa da çok az kişi bundan üzülecektir."[80][81] "Ludwig" adını editör ve eleştirmen olan ve 1842'den beri Poe'ya karşı hınç besleyen Rufus Wilmot Griswold olduğu kısa sürede anlaşıldı. Griswold bir şekilde Poe'nun edebi cellâdı oldu ve hasmının ününü ölümünden sonra yok etmeye teşebbüs etti.[82]

Rufus Griswold "Memoir of the Author" (Yazarın Biyografisi) adıyla Poe hakkında biyografik bir makale yazdı ve 1850'de seçme eserleri arasında yayımladı. Griswold Poe'yu ahlâksız, ayyaş, uyuşturucu müptelâsı bir deli olarak tanımladı ve Poe'nun mektuplarını buna delil olarak gösterdi.[82] İddialarının çoğu ya da düpedüz yalandı ya da çarpıtılmış doğrulardı. Örneğin Poe'nun uyuşturucu bağımlısı olmadığı günümüzde bilinmektedir.[83] Griswold'nun kitabı Poe'yu yakından tanınanlar tarafından reddedilmesine rağmen[84] popüler olarak kabul gördü. Bunun nedenlerinden biri tam bir biyografi olarak mevcut olan tek eser olması ile tekrar tekrar basılması ile birlikte okuyucuların "kötü" bir adamın eserlerini okuma düşüncesine bayılmalarıdır.[85] Griswold'un kanıt olarak sunduğu mektupların sonradan sahte olduğu ortaya çıkarılmıştır.[86]

Edebi üslûbu ve konular

değiştir
 
Samuel Stillman Osgood tarafından yapılmış 1845 yılına ait portresi.

Edebi türler

değiştir

Poe'nun en iyi bilinen kurgu eserleri genel okuyucu kitlesinin isteklerini karşılamak için yaptığı gotik kurgu türüdür.[87] En çok kullandığı ölüm konusu ile ilgili olarak ölümün fiziksel belirtileri, cesedin çürümesinin etkileri, canlı mezara gömme, ölülerin canlanması ve matem duygusu üzerine yazmıştır.[88] Eserlerinin çoğu, Poe'nun özellikle hiç hoşlanmadığı[89] transandantalizm akımına karşı edebi bir tepki olarak oluşmuş kara romantizm tarzının bir parçası olarak kabul edilir.[90] Poe transandantal akımın takipçilerine Boston Common'da bulunan "Frog Pond" adlı havuzu kastederek "Frog-Pondians" ("Frog Pondçular") adını takmış[91][92] ve yazıları ile "çılgın gibi mecaz yüklü,[93] çetrefilli olsun diye çetrefilli ya da gizemli olsun diye gizemli yazılmış."[89] diyerek açıkça alay etmiştir. Poe, Thomas Holley Chivers'e yazdığı bir mektubunda transandantalcileri sevmediğinin doğru olmadığını, "yalnızca içlerinde bulunan sahtekârlar ile sofistlerden" hoşlanmadığını belirtmiştir.[94]

Poe korku türünün dışında hicivler, mizah öyküleri ve şakalar da yazmıştır. Güldürücü olmak için ironinin yanı sıra okuyucuyu kültürel uygunluktan kurtarma amaçlı tuhaflık ve saçmalık da yazılarında görülür.[87] Yayımladığı bilinen ilk öyküsü "Metzengerstein"[95] korku türünde ilk denemesidir ancak aslında popüler olan burlesk türünü hicvetmek amacıyla yazmıştır.[96] Poe ayrıca "The Balloon-Hoax" yazılarında sıcak hava balonu gibi yeni çıkan teknolojileri kullanarak bilimkurguyu da yeniden keşfetmiştir.[97]

Poe yazdığı eserlerin çoğunda özel olarak genel okuyucu kitlesinin beğeneceği konuları seçmiştir.[98] Bunun için kurgusunda frenoloji[99] ve fizyonomi gibi popüler sözdebilimlerden ögeler de yer alır.[100]

Edebiyat kuramı

değiştir

Poe'nun yazıları eleştirilerinde ve "The Poetic Principle" gibi denemelerinde ortaya koyduğu edebiyat kuramlarını yansıtır.[101] Poe didaktizm[102] ve alegoriden[103] hoşlanmasa da edebiyat eserinde anlamın yüzeyin hemen altında olan bir akıntı gibi gizli olması gerektiğine inanmaktaydı. Bariz anlamlar içeren eserlerin sanat eseri olmaktan çıktığını yazmıştı.[104] Kaliteli bir eserin kısa olması ve odağının tek bir özel etki bırakacak şekilde düzenlenmesi gerektiğine inanıyordu.[101] Buna ulaşmak için yazarın her bir duyguyu ve fikri dikkatlice hesaplamasının gerekli olduğunu düşünüyordu.[105]

Poe "Kuzgun" şiirini yazarken kullandığı yöntemi "The Philosophy of Composition" adlı denemesinde açıklar ve bu tamamen bu yöntemi kullandığını iddia eder. Ancak bu yöntemi gerçekten izleyip izlemediği tartışmalı bir konudur. T. S. Eliot görüşlerini şöyle açıklamıştır: "Poe'nun şiirini böyle bir hesaplama yaparak kurgulamış olsaydı üzerinde biraz daha çaba sarf etmiş olabileceğini düşünmeden bu denemeyi okumamız zor olur: Ortaya çıkan sonuç yöntemi teyit etmeyi güçleştiriyor."[106] Biyografi yazarı Joseph Wood Krutch ise denemeyi "rasyonalizasyon sanatında oldukça maharetle kotarılmış bir deneme" diye tanımlar.[107]

Mirası

değiştir
 
Fransız izlenimci Édouard Manet tarafından Stéphane Mallarmé'nin "Kuzgun" çevirisi için yapılmış desen, 1875. Dijital olarak restore edilmiştir.

Edebi etkisi

değiştir

Poe yaşadığı dönem daha çok edebiyat eleştirmeni olarak tanınmıştır. Arkadaşı eleştirmen James Russell Lowell Poe'nun bazen mürekkep yerine siyanür asidi kullandığını söyleyerek "Kurgu eserler üzerine Amerika'da eleştiri yazmış olan en titiz, felsefi ve korkusuz eleştirmen" olarak niteler.[108] Poe'nun iğneleyici eleştirileri ona "tomahawk man"[a] adının takılmasına neden olmuştur.[111] Poe'nun eleştirilerinin favori hedeflerinden birisi Boston'un sevilen şairlerinden Henry Wadsworth Longfellow'du ve genellikle şairin edebi çevrelerden arkadaşları bu eleştirilere karşı onu savunuyordu. Bu edebi tartışmaya daha sonradan "The Longfellow War" adı verilmiştir. Poe Longfellow'u uzun ve sıkıcı nasihatlerle dolu, özgün olmayan ve türetilmiş ve konuları da intihal sayılabilecek şiirler yazan "didaktiğin mutezili" olarak suçlamıştır.[112] Poe haklı olduğu Longfellow'un ününün azalacağını ve şiir üslûbunu önemini kaybedeceğini öngörüsünü şöyle ifade etmiştir: "Yüksek niteliklere sahip olduğunu kabul ederken Gelecekten mahrum ediyoruz."[113]

Poe aynı zamanda kurgu yazarı olarak da tanınır ve 19. yüzyılda Avrupa'da ABD'den daha popüler olan ilk Amerikan yazarlarında birisidir.[114] Poe özellikle Fransa'da kısmen Charles Baudelaire'in çevirileri ile kabul görmüştür. Baudelaire'in çevirileri Avrupa'nın tamamında en güvenilir çeviri olarak kabul görmüştür.[115]

Poe'nun yarattığı C. Auguste Dupin karakterinin yer aldığı ilk polisiye öyküler ileride ortaya çıkacak olan polisiye kurgunun dedektifleri için temel olmuştur. Sir Arthur Conan Doyle şöyle belirtmiştir: "[Poe'nun dedektif öykülerinin] her biri ortaya çıkan tüm bir edebiyatın kökleridir..... Poe hayat nefesi verene kadar dedektif öyküleri neredeydi?"[116] Mystery Writers of America polisiye ve gizem türünde mükemmele ulaşmış eserlere verdikleri ödülün adını "Edgar" koymuştur.[117] Poe'nun eserleri aynı zamanda bilimkurgu türünü de etkilemiştir. Jules Verne, Poe'nun Nantucketlı Arthur Gordon Pym'in Öyküsü romanının devamı niteliğinde Buzlar Sfenksi adlı romanı yazmıştır.[118] Bilimkurgu yazarı H. G. Wells "Pym yüzyıl önce çok zeki bir kişinin Güney Kutup Bölgesi hakkında neler hayâl edebileceğini anlatır." demiştir.[119] 2013 yılında The Guardian gazetesi Nantucketlı Arthur Gordon Pym'in Öyküsü romanından İngilizce yazılmış en önemli romanlardan biri olarak belirtirken Henry James, Arthur Conan Doyle, B. Traven ve David Morrell gibi etkilediği yazarlardan söz etmiştir.[120]

Birçok ünlü sanatçı gibi Poe'nun eserlerini de taklit edenler olmuştur.[121] Taklitçilerin bir kısmı Poe'nun ruhu ile iletişime geçerek şiirleri yazdıklarını söyleyen psişikler ve durugörü ile bu şiirleri yazdıklarını söyleyenlerdir. Bunların arasında en tanınmışları 1863 yılında Poems from the Inner Life adıyla şiirlerini yayımlayan Lizzie Doten'dir. Doten Poe'nun ruhunun bu yeni kompozisyonları kendisine gönderdiğini iddia etmiştir. Bu kompozisyonlar Poe'nun "Çanlar" şiiri gibi tanınmış şiirlerinin yeniden ama daha olumlu bir şekilde yazılmış hâlleridir.[122]

 
Poe'nun 1848 "Ultima Thule" dagerreyotipi.

Poe hem övülmüş hem de eleştirilmiştir. Bu eleştiriler kısmen kişiliğinin olumsuz algılanması ve bu algının ününe olan etkisidir.[114] Poe'yu zaman zaman eleştiren William Butler Yeats bir keresinde Poe'yu "iğrenç" diye nitelendirmiştir.[123] Transandantalist Ralph Waldo Emerson "Kuzgun" şiirine tepkisini "İçinde hiçbir şey görmüyorum"[124] diyerek göstermiş ve Poe'dan alaycı bir şekilde "the jingle man" olarak bahsetmiştir.[b] [125] Aldous Huxley Poe'nun yazılarını "çok şiirsel" - her parmağa elmas yüzük takmak gibi - olmaları nedeniyle "görgüsüzlük" olarak değerlendirmiştir.[126]

Poe'nun ilk kitabı "Timurlenk ve Diğer Şiirler"'in günümüze yalnızca 12 adedinin gelebildiğine inanılmaktadır. 2009 yılının Aralık ayında New York'ta Christie's müzayede salonunda bu kitap 662.500 dolara satılmıştır ki bu Amerikan edebiyatı eserleri arasında ödenmiş en yüksek fiyattır.[127]

Fizik ve kozmoloji

değiştir

Poe'nun 1848 yılında yazdığı Eureka: A Prose Poem denemesinde Big Bang modelinden 80 yıl önce benzer bir kozmolojik model[128][129] ile birlikte Olbers Paradoksuna ilk olası çözümü içeriyordu.[130][131] Poe Eureka'yı yazarken bilimsel yöntemden uzak durmuş ve tamamen sezgilerini kullanarak denemeyi yazmıştır.[132] Bu nedenle bu denemesini bilimsel değil sanatsal bir çalışma olarak değerlendirmiş[132] ama yine de doğru olduğunu iddia etmiş[133] ve kariyerinin şaheseri olarak nitelemiştir.[134] Yine deEureka içinde birçok bilimsel hata barındırır. Özellikle Poe'nun önermeleri gezegenlerin yoğunluğu ve dönme hareketi konusunda Newton prensiplerini göz ardı etmektedir.[135]

Kriptografi

değiştir

Poe kriptografiye büyük ilgi duyuyordu. Philadelphia'da yayımlanan Alexander's Weekly (Express) Messenger gazetesinde yayımladığı bir ilanla çözülmek üzere kendisine şifreli mesaj gönderilmesi için davette bulunmuştur.[136] 1841 Temmuz ayında Graham's Magazine'de "A Few Words on Secret Writing" ("Gizli Yazışmalar Üzerine Birkaç Söz") adında bir deneme yayımladı. Konu üzerinde okuyucuların ilgisinin olması nedeniyle içinde şifrelerin önemli bir yer tuttuğu Altın Böcek adlı öyküyü yazdı.[137] Poe'nun kriptografi üzerine olan başarısı konu hakkındaki geniş bilgisinden değil dergi ve gazete kültürü üzerine olan bilgisinden kaynaklanıyordu. Kullandığı yöntem yalnızca basit ikame şifreleme ile sınırlıydı. Yazdığı polisiye öykülerde bariz olarak görülen keskin analitik yetenekleri sayesinde genel okuyucu kitlesinin basit ikame şifreleme yöntemini bilmemesini kendi yararına kullanmıştır.[136] Poe'nun kriptografi mahareti sayesinde yarattığı sansasyon gazete ve dergilerde kriptogramların popüler hâle gelmesine önayak olmuştur.[138]

Poe'nun kriptografi üzerindeki etkisi yaşadığı dönemde kamuoyunun konu üzerine ilgisini artırmaktan da ötedir. Amerika'nın önde gelen kriptologlarından William Friedman Poe'dan oldukça önemli ölçüde etkilenmiştir.[139] Friedman'ın kriptografi ile ilgisinin temelinde çocukken okuduğu Altın Böcek öyküsü yatar. Bu ilgisi sayesinde kriptografi ile ilgilenmeye başlayan Friedman II. Dünya Savaşı sırasında Japonların PURPLE kodunu çözmüştür.[140]

Popüler kültürde yeri

değiştir

Kurgusal karakter

değiştir
Ana maddeler: Popüler kültürde Edgar Allan Poe ve Sinema ve televizyonda Edgar Allan Poe

Kurgusal karakter olarak Edgar Allan Poe genellikle "çılgın dahi" ya da "ıstırap çeken sanatçı" portresiyle betimlenmiştir.[141] Bu kurgusal karakterlerin çoğu aynı zamanda Poe'nun öykülerindeki karakterlerden de özellikler taşır.[142] Poe'nun kurgusal karakterleri genellikle Matthew Pearl'ün The Poe Shadow adlı romanında olduğu gibi gizemleri çözer.[143]

2012 tarihinde yönetmenliğini James McTeigue'nin üstlendiği yapımda Poe'yu John Cusack canlandırmıştır.

7 Ocak 2020 tarihinde TRT 1'de ilk bölümüyle yayımlanan Tutunamayanlar dizisinde Bülent Çolak tarafından canlandırılmıştır.

Hikâyeleri

değiştir
  • "The Angel of the Odd" - Çok alkol almış olan bir adamın başına gelenleri anlatan bir kara komedi.
  • "The Balloon Hoax"- Bir balon seyahatini anlatan bir gazete haberini anlatan hikâye
  • "The Black Cat" - Alkollü bir adamın kedisini öldürüp sonra kedinin ruhunu gördüğünü sanmasını anlatan hikâye, hikâye katilin ağzından anlatılmış.
  • "The Cask of Amontillado" - Bir intikam öyküsü.
  • "Eleonora" - Bir aşk hikâyesi
  • "The Tell-Tale Heart" - Metaforik bir cinayet öyküsü
  • "The Pit and The Pendulum" - İspanyol Engizisyonu tarafından yapılan işkenceleri anlatır.
  • "The Premature Burial" - Ölmeden gömülme
  • "The Meeting" - Bir kadın ve erkeğin buluşmasını anlatır ama buluşma yeri öbür taraftır.
  • "The Oval Portrait" - Bir şatoda geçen öyküde bir portre etrafında gelişen rahatsız edici olaylar anlatılır.

Ayrıca bakınız

değiştir

Dış bağlantılar

değiştir
 
Vikisöz'de Edgar Allan Poe ile ilgili sözleri bulabilirsiniz.

Kaynakça

değiştir

Notlar

değiştir
  1. ^ 1849 Ocak ayında Holden's Dollar Magazine adlı dergide Felix Darley'nin yaptığı ve silüet hâlinde başında tüylerden oluşan kızılderili savaş başlığı taşıyan ve bir elinde bıçak diğer elinde tomahawk bulunan karikatürün altında Ausgustine Duganne'ın yazdığı hiciv yayımlanmıştır.[109][110]
  2. ^ Emerson'un "jingle man" tanımı Poe'nun şiirlerinde kullandığı nakaratlara atfendir.[125]

Özel

değiştir
  1. ^ Stableford 2003, ss. 18-19.
  2. ^ a b Meyers 1992, s. 138.
  3. ^ a b Meyers 1992, s. 256.
  4. ^ "Poe & Boston: 2009". The Raven Returns: Edgar Allan Poe Bicentennial Celebration. The Trustees of Boston College. 1 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2012. 
  5. ^ a b Allen 1927.
  6. ^ Quinn 1998, s. 13.
  7. ^ Nelson 1981, s. 65.
  8. ^ Canada 1997.
  9. ^ Meyers 1992, s. 8.
  10. ^ Quinn 1998, s. 61.
  11. ^ a b Meyers 1992, s. 9.
  12. ^ Fisher IV, Benjamin Franklın. "Edgar Allan Poe (1809–1849)". Encyclopedia Virginia. Virginia Foundation for the Humanities. 5 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2017. 
  13. ^ Silverman 1991, ss. 16-18.
  14. ^ PoeMuseum.org 2006.
  15. ^ Meyers 1992, s. 20.
  16. ^ Silverman 1991, ss. 27-28.
  17. ^ Silverman 1991, ss. 29-30.
  18. ^ University of Virginia. A Catalogue of the Officers and Students of the University of Virginia. Second Session, Commencing February 1st, 1826. Charlottesville, VA: Chronicle Steam Book Printing House, 1880, p. 10
  19. ^ Meyers 1992, ss. 21-22.
  20. ^ Silverman 1991, ss. 32-34.
  21. ^ a b Meyers 1992, s. 32.
  22. ^ Silverman 1991, s. 41.
  23. ^ Cornelius 2002, s. 13.
  24. ^ "About Edgar Allan Poe". American Masters. PBS. 29 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2017. 
  25. ^ Meyers 1992, ss. 33-34.
  26. ^ "Lot 155 POE, Edgar Allan. Tamerlane and Other Poems. Boston: Calvin F.S. Thomas, 1827". Christies. 21 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2017. 
  27. ^ Meyers 1992, s. 35.
  28. ^ Silverman 1991, ss. 43-47.
  29. ^ Meyers 1992, s. 38.
  30. ^ Cornelius 2002, ss. 13-14.
  31. ^ Sova 2001, s. 5.
  32. ^ Krutch 1926, s. 32.
  33. ^ Cornelius 2002, s. 14.
  34. ^ Meyers 1992, ss. 54-55.
  35. ^ Hecker 2005, ss. 49-51.
  36. ^ Meyers 1992, ss. 50-51.
  37. ^ Hecker 2005, ss. 53-54.
  38. ^ Quinn 1998, ss. 187-188.
  39. ^ Whalen 2001, s. 64.
  40. ^ a b Quinn 1998, s. 305.
  41. ^ Silverman 1991, s. 247.
  42. ^ Whalen 2001, s. 74.
  43. ^ Silverman 1991, s. 99.
  44. ^ Whalen 2001, s. 82.
  45. ^ Meyers 1992, s. 139.
  46. ^ Sova 2001, s. 162.
  47. ^ Sova 2001, s. 225.
  48. ^ Meyers 1992, s. 73.
  49. ^ a b Silverman 1991, s. 124.
  50. ^ Meyers 1992, s. 85.
  51. ^ Silverman 1991, s. 137.
  52. ^ Meyers 1992, s. 113.
  53. ^ Sova 2001, ss. 39, 99.
  54. ^ Meyers 1992, s. 119.
  55. ^ Silverman 1991, s. 159.
  56. ^ Quinn 1998, ss. 321-322.
  57. ^ Meyers 1992, s. 144.
  58. ^ Silverman 1991, s. 186.
  59. ^ Silverman 1991, s. 187.
  60. ^ Silverman 1991, s. 188.
  61. ^ Silverman 1991, s. 179.
  62. ^ a b Sova 2001, s. 34.
  63. ^ Quinn 1998, s. 455.
  64. ^ Ostram 1987, s. 5.
  65. ^ Hoffman 1998, s. 80.
  66. ^ Silverman 1991, s. 530.
  67. ^ Schroth 2008, ss. 22-25.
  68. ^ BronxHistoricalSociety.org 2007.
  69. ^ Weekes 2002, s. 149.
  70. ^ Benton 1987, s. 19.
  71. ^ Quinn 1998, s. 628.
  72. ^ Quinn 1998, s. 638.
  73. ^ a b Meyers 1992, s. 255.
  74. ^ Bramsback 1970, s. 40.
  75. ^ Silverman 1991, ss. 435-436.
  76. ^ Silverman 1991, s. 435.
  77. ^ CrimeLibrary.com 2008.
  78. ^ Benitez 1996.
  79. ^ Walsh 2000, ss. 32-33.
  80. ^ Meyers 1992, s. 259.
  81. ^ Griswold'un yazısının tamamı için Wikisource'a bakınız: Edgar Allan Poe obituary.
  82. ^ a b Hoffman 1998, s. 14.
  83. ^ Quinn 1998, s. 693.
  84. ^ Sova 2001, s. 101.
  85. ^ Meyers 1992, s. 263.
  86. ^ Quinn 1998, s. 699.
  87. ^ a b Royot 2002, s. 57.
  88. ^ Kennedy 1987, s. 3.
  89. ^ a b Ljunquist 2002, s. 15.
  90. ^ Koster 2002, s. 336.
  91. ^ Royot 2002, ss. 61-62.
  92. ^ "(Introduction)". The Raven in the Frog Pond: Edgar Allan Poe and the City of Boston. The Trustees of Boston College. 17 Aralık 2009 – 31 Mart 2010. 2 Aralık 2016 tarihinde kaynağından (Exhibition at Boston Public Library) arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2012. 
  93. ^ Hayes 2002, s. 16.
  94. ^ Silverman 1991, s. 169.
  95. ^ Silverman 1991, s. 88.
  96. ^ Fisher 1993, ss. 142,149.
  97. ^ Tresch 2002, s. 114.
  98. ^ Whalen 2001, s. 67.
  99. ^ Hungerford 1930, ss. 209-231.
  100. ^ Grayson 2005, ss. 56-77.
  101. ^ a b Krutch 1926, s. 225.
  102. ^ Kagle 1990, s. 104.
  103. ^ Poe 1847, ss. 252-256.
  104. ^ Wilbur 1967, s. 99.
  105. ^ Jannaccone 1974, s. 3.
  106. ^ Hoffman 1998, s. 76.
  107. ^ Krutch 1926, s. 98.
  108. ^ Quinn 1998, s. 432.
  109. ^ "Poe's Quarrel with Boston Writers". Boston College. 27 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mayıs 2017. 
  110. ^ Costa Bloomfield 2007, s. 92.
  111. ^ Zimmerman 2005, ss. 85-87.
  112. ^ Lewis 2011.
  113. ^ "Longfellow's Serenity and Poe's Prediction". Forgotten Chapters of Boston's Literary History. The Trustees of Boston College. 28 Mart – 30 Temmuz 2012. 22 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından (Exhibition at Boston Public Library and Massachusetts Historical Society) arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2012. 
  114. ^ a b Meyers 1992, s. 258.
  115. ^ Harner 1990, s. 218.
  116. ^ Frank & Magistrale 1997, s. 103.
  117. ^ Neimeyer 2002, s. 206.
  118. ^ Frank & Magistrale 1997, s. 364.
  119. ^ Frank & Magistrale 1997, s. 372.
  120. ^ McCrum, Robert (23 Kasım 2013). "The 100 best novels: No 10 – The Narrative of Arthur Gordon Pym of Nantucket by Edgar Allan Poe (1838)". The Guardian. 11 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2016. 
  121. ^ Meyers 1992, s. 281.
  122. ^ Carlson 1996, s. 476.
  123. ^ Meyers 1992, s. 274.
  124. ^ Silverman 1991, s. 265.
  125. ^ a b New York Times 1894.
  126. ^ Huxley 1967, s. 32.
  127. ^ New York Daily News 2009.
  128. ^ Cappi 1994.
  129. ^ Rombeck 2005.
  130. ^ Harrison 1987.
  131. ^ Smoot & Davidson 1994.
  132. ^ a b Meyers 1992, s. 214.
  133. ^ Silverman 1991, s. 399.
  134. ^ Meyers 1992, s. 219.
  135. ^ Sova 2001, s. 82.
  136. ^ a b Silverman 1991, s. 152.
  137. ^ Rosenheim 1997, ss. 2, 6.
  138. ^ Friedman 1993, ss. 40-41.
  139. ^ Rosenheim 1997, s. 15.
  140. ^ Rosenheim 1997, s. 146.
  141. ^ Neimeyer 2002, s. 209.
  142. ^ Gargano 1967, s. 165.
  143. ^ Maslin 2006.

Genel

değiştir
"https://tr.wiki.x.io/w/index.php?title=Edgar_Allan_Poe&oldid=34270120" sayfasından alınmıştır