Dinî ayrımcılık
Dinî ayrımcılık, bir kişiye veya gruba, mensubu oldukları din veya belirli inançları sebebiyle farklı işlem yapılmasıdır. Farklı dinlere, mezheplere ya da herhangi bir dine mensup olmayan kişilere inançları nedeniyle yasalarca farklı davranılması ya da istihdam veya barınma gibi kurumsal ortamlarda eşitsiz muamele edildiği durumlar da dini ayrımcılık kapsamında yer alır.
Dini ayrımcılık her durumda dini zulüm noktasına gelmesi gerekmese de hakim dini grubun sahip olduğu bazı haklardan mahrum kılınması, kendilerine özgü belirli hükümleri gözetmelerinin istenmesi, kimi özgürlüklerinde kısıtlanmaya gidilmesi söz konusu olabilmektedir. Son yıllarda dini ayrımcılıkle eş anlamlı olarak dincilik (religism/religionism)[1];[2] gibi terimler de kullanılmaktadır.
Tarihte Dini Ayrımcılık
değiştirTarihte kitlesel yaygınlığı olan hemen her dini topluluk özellikle askeri, politik gücü eline geçirdiğinde hem diğer diğer dini topluluklara hem de kendi içinde marjinal topluluklara dini ayrımcılık uygulamıştır. Bu uygulamaların bizatihi dinin metafizik yapısından mı yoksa dönemin politik atmosferindeki güç dinamiklerinin etkisinden mi kaynaklandığı tartışılmıştır.
Yahudiler Roma İmparatorluğu'nda da dini ayrımcılığa maruz kalmış, İmparator Hadrianus (MS 117-138) döneminde ise Kudüs'ten kovulmuş ve ardından şehir paganlaştırılmıştı; bu da Yahudi diasporasına yol açtı.[3] Roma İmparatorluğu'nda Hristiyanlık da kovuşturmaya uğramış hatta işkencelere maruz bırakılmışlardı. Bu şiddetin ardında Hristiyanlığın Roma İmparatorluğu'nun çok tanrılı düzenine yönelik bir tehdit algısı yatmaktaydı. Neron'un yönetimi altındaki Roma'da, Büyük Roma Yangınından (MS 64) dolayı suçladığı Hristiyanları ölümle cezalandırdı.[4]
Erken modern Avrupa'da, Hristiyan Kilisesi Avrupa'da baskın bir kurum olmaya devam etti ve katı bir dini tekdüzelik politikası uyguladı. Erken modern dönem Britanya'sında birkaç Tekdüzelik Yasası (1549-1663) vardı. Fransız kralı XIV.Louis ve haleflerinin yönetimi altında, Katoliklik erken modern Fransa'da tek zorunlu din haline geldi ve Huguenotlar ülkeyi topluca terk etmek zorunda kaldı.
Tarihte Müslümanların yönetimi altına giren Yahudi, Hristiyan, Zerdüşt ve Paganlar Kitap Ehli olarak, Müslüman yönetimi altında yaşayan Yahudiler, Hristiyanlar ve Mandeanlardan karşılığında can ve mal güvenliğinin kendilerine tanındığı cizye adı verilen vergi alınmıştır.[5] Müslüman olmayan halkları Müslümanlarınkinden daha düşük olan ve adına zimmi denilen bir sosyal statü tanınmıştır. Dört Halife döneminde gayrimüslimlerden bazı şartları yerine getirmesi istenmiştir. Bunlar kendilerini Müslümanlara benzetmemek şartıyla diledikleri gibi giyinmeleri; silah imal etmemeleri ve üstlerinde taşımamaları; namaz vakitleri dışında çan çalınabilmesi, bayram günleri dışında haç ile dolaşmamaları; ayinlerini açıktan yapmamaları; şehirde yeni kilise veya manastır inşa edememeleri gibi şartlardır. Bazı ülkelerde ise kendilerine bayındırlık işleri gibi bazı hizmetleri yapmaları istenmiş, Emevi ve Abbasiler döneminde ise mabetlerini tamir etmemeleri, kiliselerine Müslümanların girmesine engel olmamaları, Müslümanları daima hürmetle karşılamaları, mühürlerini Arapça basmamaları, alkollü içki satmamaları, bellerine zünnar takmaları, Müslümanların evlerinin içine bakmamaları gibi şartlar konulmuştur.[6] Bunların dışında ödedikleri cizye karşılğında zimmîlerin hayatını her türlü tehlikeye karşı korumayı, onların öldürülmemesini, sürülmemesini ve esir alınmaması sağlanmış, menkul ve gayri menkul mallar edinmelerinine, mabetlerini korumalarına izin verilmiştir.[7]
Bibliyografya
değiştir- Michael Whitby; Joseph Streeter, eds., Christian Persecution, Martyrdom, and Orthodoxy GEM de Ste.Croix. New York: Oxford University Press, 2006.
- Mustafa Fayda, "Zımmi" maddesi, İslam Ansiklopedisi, 2013, Cilt.44 s.428-434.
- Mehmet Erkal, "Cizye" maddesi, İslam Ansiklopedisi, 1993, Cilt.8, s.42-45
- Richard Gottheil; Samuel Krauss, "Hadrian" maddesi Jewish Encyclopedia, 1901, Vol. VI. s. 134–135.
Ayrıca bakınız
değiştirDış Bağlantılar
değiştirKaynakça
değiştir- ^ "Thesaurus - Religism". 28 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mart 2024.
- ^ "Free dictionary - Religionism". 4 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mart 2024.
- ^ Richard Gottheil; Samuel Krauss (1901). "Hadrian". www.jewishencyclopedia.com. Vol. VI. s. 134–135.
- ^ Michael Whitby; Joseph Streeter, eds., Christian Persecution, Martyrdom, and Orthodoxy GEM de Ste.Croix. New York: Oxford University Press, 2006
- ^ Mehmet Erkal, "Cizye" maddesi, İslam Ansiklopedisi, 1993, Cilt.8, s.42
- ^ Mustafa Fayda, "Zımmi" maddesi, İslam Ansiklopedisi, 2013, Cilt.44 s.429
- ^ Mustafa Fayda, "Zımmi" maddesi, İslam Ansiklopedisi, 2013, Cilt.44 s.430