Dayton Anlaşması

Dayton Anlaşması
Bosna-Hersek'te Barış için Genel Çerçeve Anlaşması
	Oturanlar soldan sağa: Slobodan Milošević, Alija Izetbegović, Franjo Tuđman Paris'te anlaşmayı imzalarken.
Yazılma	10 Ağustos 1995
İmzalanma	14 Aralık 1995
Yer	Wright-Patterson Hava Kuvvetleri Üssü, Dayton, Ohio, Amerika Birleşik Devletleri
İmzacılar	Slobodan Milošević; Alija Izetbegović; Franjo Tuđman; Bill Clinton; Jacques Chirac; John Major; Helmut Kohl; Viktor Çernomirdin;
Taraflar	Yugoslavya; Bosna-Hersek; Hırvatistan ABD; Fransa; Birleşik Krallık; Almanya; Rusya; Avrupa Birliği;

Bosna Hersek'te Barış için Genel Çerçeve Anlaşması, bilinen adıyla Dayton Anlaşması veya Dayton Anlaşmaları (Hırvatça: Daytonski sporazum,^[2] Boşnakça ve Sırpça: Dejtonski mirovni sporazum / Дејтонски мировни споразум) ABD'nin Ohio eyaletindeki Dayton kenti yakınlarındaki Wright-Patterson Hava Kuvvetleri Üssü'nde 21 Kasım 1995 tarihinde anlaşmaya varılan ve 14 Aralık 1995 tarihinde Paris'te Bosna-Hersek Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Aliya İzzetbegoviç, Yugoslavya Federal Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Slobodan Milošević ve Hırvatistan Cumhurbaşkanı Franjo Tuđman tarafından resmen imzalanan barış anlaşmasıdır. Bu anlaşmalar, çok daha büyük Yugoslav Savaşları'nın bir parçası olan ve üç buçuk yıl süren Bosna Savaşı'na son verdi.

Bosna-Hersek, iki entiteye ayrılarak ülkenin %51'i Boşnaklar ile Hırvatlar arasında kantonlara bölünerek oluşturulan Bosna-Hersek Federasyonu'na (FBiH) ve %49'u da Sırp Cumhuriyeti'ne verilmiştir.^[1]^[3]

Bölge değişiklikleri

Dayton Anlaşması'nın imzalanmasından önce 1995'te Boşnak, Hırvat ve Sırpların askeri kontrolü altındaki bölgeler

Bölgesel değişiklikler

Dayton Anlaşması sonrasında Bosna-Hersek'in siyasi bölünmesi.

Anlaşmadan önce Bosnalı Sırplar, Bosna-Hersek'in yaklaşık %46'sını (23.687 km km²), Boşnaklar %28'ini (14.505 km km²) ve Bosnalı Hırvatlar %25'ini (12.937 km km²) kontrol ediyordu.

Bosnalı Sırplar dağlık bölgelerin büyük bir kısmını geri aldılar (%4'ü Bosnalı Hırvatlardan ve bir kısmı da Boşnaklardan) ancak Saraybosna'yı ve bazı hayati önem taşıyan Doğu Bosna/Hersek mevzilerini teslim etmek zorunda kaldılar. Yüzdeleri %49'a yükseldi (24.526 km²'lik Brčko Bölgesi hariç tutulduğunda %48).

Boşnaklar, Saraybosna'nın çoğunu ve doğu Bosna-Hersek'teki bazı önemli mevkileri ele geçirirken, Özren Dağı ve batı Bosna'da yalnızca birkaç yeri kaybettiler. Yüzdeleri %30'a çıktı ve arazinin kalitesini büyük ölçüde artırdılar. Savaş öncesi Boşnakların (ve Bosnalı Hırvatların) yaşadığı toprakların büyük bir kısmı Bosnalı Sırpların kontrolü altında kaldı.^[4]

Bosnalı Hırvatlar çoğunu (Bosna-Hersek topraklarının %4'ü) Bosnalı Sırplara (bugünkü Sırp Cumhuriyeti'nin %9'u) geri verdi ve daha sonra Una-Sana Donji Vakuf'tan (Merkez Bosna'da) çekildi. Posavina'nın küçük bir genişlemesi (Odžak ve Domaljevac'ın bazı kısımları), Dayton'dan sonra Bosnalı Hırvatların Bosna-Hersek'in (10.640 km²) yalnızca %21'ini kontrol ettiği gerçeğini değiştirmedi; Dayton öncesinde bu oran %25'ten fazlaydı. En önemli Bosnalı Hırvat bölgelerinden biri (Bosanski Brod ile Posavina, Bosanski Šamac, Derventa) Bosnalı Hırvat kontrolü dışında bırakıldı.

Sırp Cumhuriyeti'nin Kontrolü

Yaklaşık %89,5'i (22.059 km²) Bosnalı Sırpların kontrolü altındaydı.
Bugünkü Sırp Cumhuriyeti topraklarının yaklaşık %9'u (2.117 km²) Bosnalı Hırvat güçleri tarafından kontrol ediliyordu; esas olarak Šipovo, Petrovac, Istočni Drvar, Jezero, Kupres (RS) belediyelerinde ve Banja Luka belediyesinin bir bölümü
Bugünkü Sırp Cumhuriyeti topraklarının yaklaşık %1,5'i (350 km²), başta Özren (Doboj ve Petrovo), batı Bosna (Krupa na Uni ve Novi Grad ve Oštra Luka'nın bazı kısımları) olmak üzere Boşnak güçleri tarafından kontrol ediliyordu.

Bosna-Hersek Federasyonu'nun Kontrolü

Bosna-Hersek Federasyonu'nun yaklaşık %53'ü (13.955 km²) Boşnak kontrolü altındaydı.
Bosna-Hersek Federasyonu'nun yaklaşık %41'i (10.720 km²) Bosnalı Hırvatların kontrolü altındaydı.
Yaklaşık %6'sı (1.435 km²) Bosnalı Sırpların kontrolü altındaydı.

Kantonlar

Kanton 10:

Neredeyse tamamen Bosnalı Hırvatların kontrolündeydi (4.924 km²)
Kupres'in doğusundaki bazı noktalar (10 km²) Boşnaklar tarafından kontrol ediliyordu.

Una-Sana Kantonu:

Neredeyse tamamen Boşnakların kontrolündeydi (3.925 km²)
Bosnalı Hırvatlar, Bosanski Petrovac ve Bihać belediyelerinin (200 km²) güney kısımlarındaki bazı dağ geçitlerini kontrol ediyordu.

Batı Hersek Kantonu:

Tamamen Bosnalı Hırvatların kontrolü altındaydı (1.362 km²)

Hersek-Neretva Kantonu:

Bölünmüştü, yarıdan fazlası Bosnalı Hırvatların kontrolü altındaydı (2.525 km²)
Kuzey ve orta kısımlar Boşnak kontrolü altındaydı (1.666 km²)
Doğu dağları Bosnalı Sırpların kontrolündeydi (210 km²)

Merkez Bosna Kantonu:

Bölünmüştü, üçte birinden biraz fazlası Bosnalı Hırvatların kontrolü altındaydı (1.099 km²)
Geri kalanı Boşnakların kontrolündeydi (2.090 km²)

Zenica-Doboj Kantonu:

Büyük ölçüde Boşnak kontrolü altındaydı (2.843 km²)
Bosnalı Hırvat kontrolü altında Žepče, Usora gibi bazı küçük yerleşim bölgeleri vardı (400 km²)
Doğu dağları Bosnalı Sırpların kontrolündeydi (100 km²)

Tuzla Kantonu:

Büyük ölçüde Boşnak kontrolü altındaydı (2.544 km²)
Gradačac belediyesinde Bosnalı Hırvat kontrolü altında bazı köyler vardı (5 km²)
ve Bosnalı Sırpların kontrolü altındaki Doboj ve Gračanica belediyelerindeki bazı köyler (100 km²)

Posavina Kantonu:

çoğunlukla Bosnalı Hırvat kontrolü altındaydı (205 km²)
Bosnalı Sırplar Odžak'ı ve Domaljevac belediyelerinin bazı kısımlarını kontrol ediyordu (120 km²)

Bosna-Podrinje Kantonu:

Çoğunlukla Boşnak kontrolü altındaydı (405 km²)
Bosnalı Sırplar, Saraybosna'ya bağlanan bölgeleri kontrol ediyordu (100 km²)

Saraybosna Kantonu:

Çoğunlukla Bosnalı Sırpların kontrolü altındaydı (800 km²)
Boşnaklar bazı güney banliyölerini ve şehrin çoğunu (477 km²) kontrol ediyordu.

Brčko Bölgesi bölündü;

Güney kısımlarının çoğunu (200 km²) Boşnaklar kontrol ediyordu^[5]
Bosnalı Sırplar kuzey kısımlarını (193 km²)^[5]
Gerisini Bosnalı Hırvatlar kontrol ederken, Orašje belediyesinin yakınındaki bir kısım ve belediyenin güney kısımlarındaki iki yerleşim bölgesi (100 km²)

Kaynakça

^ ^a ^b "Summary of the Dayton Peace Agreement on Bosnia-Herzegovina" (İngilizce). Department of State. 30 Kasım 1995. 17 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ağustos 2018.
^ "Daytonski sporazum | Hrvatska enciklopedija". enciklopedija.hr. 27 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ekim 2022.
^ "Abant Sosyal Bilimler Dergisi". Mehmet DALAR, Dayton Barış Antlaşması ve Bosna-Hersek’in Geleceği. Abant İzzet Baysal Üniversitesi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi. 2008. 14 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mart 2022.
^ "THE LAW ON THE CONFIRMATION OF THE GENERAL FRAMEWORK AGREEMENT FOR PEACE IN BOSNIA AND HERZEGOVINA". demo.paragraf.rs. 17 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2022.
^ ^a ^b "Энгельгардт Георгий Николаевич. Республика Сербская в Боснии и Герцеговине. Возникновение и эволюция (1990–2006 гг.)". Институт славяноведения Российской академии наук (ИСл РАН). 4 Aralık 2015. 13 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2022.

Avrupa tarihi ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.

Antlaşma ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.

[daytonsum-1] "Summary of the Dayton Peace Agreement on Bosnia-Herzegovina" (İngilizce). Department of State. 30 Kasım 1995. 17 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ağustos 2018.

[2] "Daytonski sporazum | Hrvatska enciklopedija". enciklopedija.hr. 27 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ekim 2022.

[3] "Abant Sosyal Bilimler Dergisi". Mehmet DALAR, Dayton Barış Antlaşması ve Bosna-Hersek’in Geleceği. Abant İzzet Baysal Üniversitesi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi. 2008. 14 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mart 2022.

[4] "THE LAW ON THE CONFIRMATION OF THE GENERAL FRAMEWORK AGREEMENT FOR PEACE IN BOSNIA AND HERZEGOVINA". demo.paragraf.rs. 17 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2022.

[:0-5] "Энгельгардт Георгий Николаевич. Республика Сербская в Боснии и Герцеговине. Возникновение и эволюция (1990–2006 гг.)". Институт славяноведения Российской академии наук (ИСл РАН). 4 Aralık 2015. 13 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2022.

[2]

[1]

[3]

[4]

[5]